گچساران که به دلیل وجود تاسیسات نفتی به شهرستان اقوام ایرانی معروف است در پیش از انتشار ویروس کرونا محل برپایی باشکوه ترین سوگواری های حسینی بوده به طوری که بسیاری از اهالی ساکن استان های دیگر کشور در روزهای تاسوعا و عاشورا خود را به این دیار حسینی می رساندند تا از فیض معنوی آیین های دهه نخست محرم بهره مند شوند.
امسال نیز مردم ولایتمدار این شهرستان بیرق های حسینی را برپا کرده اند تا هر چند نه با شکوه گذشته اما این آیین ها زنده باشد گچسارانی ها امیدوار هستند تا پس از ریشه کنی کرونا باز هم تجربه های دلچسب معنوی خود در آیین های عزاداری شلوغ را تجربه کنند.
دمام زنی سنتی ترین آیین عزاداری گچساران
دمازنی حماسی ترین و در عین حال سنتی ترین آیین محرم در گچساران اگرچه امسال هم تحت تاثیر کروناست اما حال و هوای خاصی به عزاداری های محرم این شهرستان نفت خیز بخشیده است.
سوگواری های ماه محرم امسال در این شهرستان همچون دیگر نقاط کشورمان به شدت تحت تاثیر ویروس کروناست و خبری از دسته روی، صفوف به هم فشرده و شکوه سال های گذشته نیست اما آیین های دمام زنی به دلیل کم بودن تعداد دمام زنان به قوت خود باقی است.
تفاوت آیین های دمام زنی امسال با سال های گذشته در شرکت کنندگانی است که در اطراف دمام زنان جمع می شوند امسال به دلیل اوجگیری ویروس کرونا تعداد کمی با حفظ فاصله اجتماعی در این آیین شرکت می کنند.
تاریخچه دمام زنی در گچساران
آیین دمام زنی در گچساران که به دلیل منحصر به فرد بودن و جلوه های حماسی و شورآفرینی آن در فهرست آثار ملی ثبت شده است با پیشینه ای بیش از هفت دهه در شهرهای جنوب خوزستان برگزار می شود و از حدود چهل سال پیش تاکنون با حضور جوانان آبادانی مقیم گچساران در مناطق مختلف این شهرستان برپا می شود.
دمام زنی که تداعی کننده صحنه کارزار سیدالشهدا (ع) و یارانش در واقعه عاشورا ، فضایی سرشار از حزن و اندوه در هیات های عزاداری ایجاد می کند این واژه به حرکات منظم دست ها و به صدا درآوردن نوای طبل ها و طنین صدای سنج گفته می شود و در گذشته برای با خبر کردن مردم از ماه محرم و صفر و دعوت عاشقان مکتب حسینی به روضه و مراسم عزاداری محرم نیز انجام می گرفت.
در برخی از مناطق جنوبی ایران از جمله گچساران نوحه خوانی، نوازندگی سنج و دمام در ماه محرم و صفر اوج حزن و اندوه عاشقان حضرت ابا عبدالله حسین (ع) در استقبال از ماه محرم را روایت می کند.
کارشناسان آئین های مذهبی معتقدند که صدای شیپور معنای شیپور جنگ، صدای سنج، صدای بهم خوردن شمشیرها و صدای طبل، صدای سم اسبان را برای مخاطب تداعی می کند و در آیین دمام زنی چند نفر با دست بر نوعی طبل می‌کوبند و تعدادی با نواختن سنج و شیپور، دمام زنان را همراهی می‌کنند.
اینجا در گچساران برخی هیات ها تنها دمام زنی می‌کنند و برخی در ابتدای سوگواری های هر شب دهه نخست محرم دقایقی به دمام زنی می‌پردازند که تعداد دمام زنان در یک مراسم گاهی از هفت نفر شروع و تا ۲ برابر یا بیشتر هم می‌رسد و می‌توان گفت که تعداد دمام زنان بستگی به توان و بضاعت حسینیه و دمام زنان دارد.
آیین‌هایی که در روزگار کرونا لغو شده
گهواره حضرت علی اصغر (ع) یکی از زیباترین آیین‌های سنتی مردم گچساران است که عزاداری با شرکت بانوان برگزار می شود در این آیین یک خانم به‌عنوان مداح یا تک خوان در کنار گهواره چوبی مزین به پارچه‌های زیبا و رنگارنگ پرسوز وگدازترین توحه ها را با لهجه لری یا ترکی به یاد کوچک ترین شهید دشت کربلا می خواند و حاضران همنوا با حضرت ربابه و به یاد پاره شدن گلوی حضرت علی اصغر ۶ ماهه اشک ماتم می ریزند.
در پایان این آیین زنان به ویژه بانوانی که فرزند ندارند با تکان دادن گهواره طلب حاجت می‌کنند.
دوران پیش از کرونا در روز عاشورا بانوان به صورت گروهی و در قالب هیات حضرت علی اصغر(ع) گهواره ها را بر سر یا شانه خود گذاشته و تا گلزار شهدای شهر دوگنبدان حمل می کردند که این اقدام جلوه ای زیبا به آیین عزاداری روز عاشورا می داد.
این آیین که معمولا در خانه های مسکونی برگزار می شود به دلیل محدود بودن و درعین حال فضای بسته از سال گذشته تاکنون برگزار نمی شود.
آیین‌های در حال فراموشی
در گذشته‌های نه چندان دور آیین‌های استقبال از ماه محرم آماده کردن علم، که از چوب درخت بلوط استفاده می‌شد و با پارچه‌های رنگارنگ و زنگوله‌هایی آغاز می‌شداین علم در دست یک فرد قرار می‌گرفت، و با خواندن اشعار آئینی، حزن انگیز و حماسی شروع ماه محرم برای عموم اطلاع رسانی می‌شد.
عزاداری با نام کتل خوانی که یک خانم به‌عنوان مداح یا تک خوان روسری خود را که طول بسیار بلند داشت را به پشت شانه خود به نشانه عزا می‌انداخت و مداح اشعاری در وصف واقعه عاشورا موسوم به شروه خوانی می‌کرد.
ورود چاوشی خوانان به‌ویژه از استان خوزستان و اجرای آیین‌های پرده خوانی از دیگر آیین‌های سنتی مردم گچساران است که تقریبا به فراموشی سپرده شده است.
۱۶۰ هیات عزاداری در قالب سینه زنی،زنجیرزنی، تعزیه خوانی و دمام زنی در شهرستان ۱۲۶ هزار نفری گچساران ثبت شده است.