شرق اصفهان، محدوده ای است که به محلی برای تخلیه لجن اسیدی واحدهای متخلف نفتی تبدیل شده و در ماه‌های گذشته، این روند تخلیه پسماند که خاک و آب‌های زیرزمینی را آلوده می کند، با دو مورد، یکی در جاده زفره به ورتون و دیگری در مسیر ورزنه، رسانه‌ای شد؛ تخلف هایی که اگر به طور جدی پیگیری و مجازات نشوند می‌توانند برای شرایط محیط زیستی شرق اصفهان به لحاظ آلودگی خاک و آب و تهدید سلامت انسان‌ها و حیوانات، نگران کننده باشند.
گفته می شود تخلیه لجن اسیدی واحدهای متخلف تصفیه دوم روغن و یا واحدهای نفتی به دلیل هزینه‌های امحاء پسماندی است که برخی واحدهای متخلف و زیرزمینی از زیر بار آن شانه خالی می کنند. گرچه پسماندهای تخلیه شده در جاده زفره به ورتون و همچنین در مسیر ورزنه پاکسازی شده‌اند اما تا این لحظه متخلفان این اقدام‌های غیر قانونی شناسایی نشده‌اند.
لجن اسیدی، عمده ترین مواد زائد حاصل از بازیابی روغن در کارخانه‌های تصفیه روغن است که در مرحله شستشوی اسید تولید می شود و تخلیه آن در طبیعت می‌تواند با آلودگی آب و خاک، بیماری زا باشد. این ماده سیاه و بدبو که گفته می شود اغلب در قنات‌ها یا چاه‌ها و مسیر آبراهه‌ها در شرق اصفهان تخلیه می‌شوند، در شمار پسماندهای صنعتی و ویژه قرار می گیرد؛ پسماندهایی که به دلیل بالا بودن حداقل یکی از خواص خطرناک از قبیل بیماری زایی به مراقبت ویژه نیاز دارند.
طبق ماده ۷ قانون مدیریت پسماند مصوب ۲۰/ ۲ /۸۳ مجلس شورای اسلامی ، مدیریت پسماندهای صنعتی و ویژه بر عهده تولید کننده است و مطابق ماده ۲۲ آیین نامه اجرایی قانون مدیریت پسماند ، ایجاد محل‌های مناسب دفع پسماند ویژه، بر عهده سازمان محیط زیست.
شوربختانه با توجه به اینکه شرکت ره پویان صالح بنام تجاری مپصا به عنوان بزرگترین مرکز امحای پسماند ایران با مجوز سازمان حفاظت محیط زیست در استان اصفهان و در مسیر هرند به کوهپایه، مستقر است اما همچنان به دلیل فرار از هزینه‌های مدیریت پسماند توسط واحدهای صنعتیِ متخلف،شرق اصفهان در برخی موارد، شاهد تخلیه شبانه تانکرهای حمل لجن اسیدی است.
۵۰ سال از صنعت کشور عقب مانده‌ایم
مرتضی چه گونی ، دکترای تخصصی آلودگی محیط زیست معتقد است که اکنون در استان اصفهان تا حدود زیادی زیرساخت لازم فراهم است اما الزام واحدهای صنعتی برای تحویل پسماند ویژه و لجن اسیدی به مراکز مجاز، تنها نظارت و پیگیری بیشتر نیاز دارد.
وی به ایرنا گفت: به رغم اقدامات خوبی که در استان اصفهان در زمینه مدیریت پسماند به خصوص پسماند عادی در حال انجام استاما به دلیل غفلت‌هایی که در گذشته در مورد مدیریت مواد خطرناک و غیر خطرناک صنعتی داشته ایم، هزینه های گزافی متحمل سلامتی و محیط زیست ما شده و باید گفت در این زمینه ۵۰ سال از صنعت کشورمان عقب هستیم و دیر شروع کرده ایم.
چه گونی افزود: لجن اسیدی محصول جانبی صنایع فراورش کار کردن روی ماده ای خام تا آن را به یک یا چند فراورده دلخواه تبدیل کند) مجدد روغن موتور مصرف شده است که به عنوان مواد زائد به محیط زیست دفع می شود. این ماده ترکیب بسیار پیچیده ای است که به خوبی شناخته نشده و ترکیبات متنوع سولفور از جمله اسیدهای سولفونیک، اترهای نرمال و اسیدی بسیار واکنش پذیرنده، ترکیبات اولیه آن هستند. برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد(UNEP)، لجن اسیدی را جز مواد زائد خطرناک طبقه بندی کرده است و از اثرات محیط زیستی آن می‌توان به انواع سرطان پوست، کبد و خون در انسان و حیوان و بیماری‌های قلبی و عروقی اشاره کرد.
این دکترای تخصصی آلودگی محیط زیست یادآور شد: روش اسید سولفوریک – خاک رس، عمده‌ترین روش فراورش روغن موتور مصرف شده در ایران است. در این روش روزانه از ۱۰۰ بشکه، ۱۵ بشکه لجن اسیدی به صورت پسماند دورریز حاصل می شود که این حجم از لجن اسیدی تولیدی، نسبت به تعداد صنعت موجود در کشور و استان می‌تواند زیاد باشد و این مورد اهمیت مدیریت لجن اسیدی را آشکار می کند.
به گفته چه گونی هنوز شناخت دقیق از وضع موجود مکان‌های تولید پسماند ، میزان و انواع آنها وجود ندارد و نمی‌توان گفت که چه میزان پسماند ویژه و در کجا تولید می‌شود بنابراین از نگاه وی طبیعی است که نمی توان مدیریت صحیحی برای پیگشیری از تخلفات واحدهای نفتی داشت.
مدیر انجمن صلح با طبیعت ابراز امیدواری کرد که با نهایی شدن طرح مطالعات جامع مدیریت پسماند صنعتی که توسط اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان و با مشاوره دانشگاه صنعتی اصفهان در حال انجام است ،راه گشایی برای این مشکل زیست محیطی استان اصفهان باشد.
وی یادآور شد: باید ببینیم چه بلایی بر سر طبیعتمان آورده ایم که روزانه حدود ۶۰ هزار تن پسماند در کشور تولید می کنیم ک و متاسفانه اکثر آنها را مجدد در طبیعت دفع می کنیم. این آمار بسیار بدی است! در ایران ۹۰ درصد پسماند تولیدی دفع می شودو بنابراین ۹۰ درصد از ۶۰ هزار تن پسماند را وارد زمین می کنیم ، اتفاقی که علاوه بر آلودگی خاک، شیرابه ها و مواد سمی وارد سفره‌های آب زیرزمینی می شوند و و بخش عمده ای از این مواد آلوده کننده وارد چرخه غذایی ما می شود .
نگرانی ها از تبدیل ماجرای تخلیه لجن اسیدی در شرق به یک عادت خطرناک
در این پیوند،سامان خبازی، کارشناس ارشد شرکت امحا پسماند ره پویان صالح نیزمعتقد است، اولین عامل اینکه برخی واحدهای صنعتی در رابطه با مدیریت پسماند کوتاهی می کنند این است که نظارت ها دقیق نیست.
وی به ایرنا گفت: هر واحد صنعتی که به وجود می‌آید ، فرایند تولیدش یک فرایند ثابت است و بر اساس آن فرایند، نوع پسماند تولیدی آن هم مشخص خواهد بود. وقتی قرار است مجوزی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست برای یک واح صنعتی صادر شود،باید راهکار مدیریتی پسماندَش را ارائه بدهد، اما واقعیبت این است که به صرف بستن یک قرارداد از طرف یک واحد صنعتی برای دریافت مجوز راه اندازی ، باید گفت متاسفانه، دراین رابطه که آیا آن میزان پسماندی را که تولید می کنند تحویل می دهند یا نمی‌دهند، ضعف داریم و نظارت ضعیف است.
از نگاه خبازی تا پیش از راه اندازی سامانه جامع مدیریت پسماند، قطع یقین هیچ گونه اطلاعاتی از واحدهای صنعتی برای بجث مدیریت پسماند وجود نداشت و محیط زیست نمی توانست هیچ نظارتی روی واحدهای صنعتی داشته باشد اما با گذشت بیشتر از یک سال از راه اندازی سامانه جامع مدیریت پسماند، وقتی یک واحد صنعتی، ثبت درخواستی در سامانه انجام نداده باشد، نشان می دهد که آن واحد مدیریت پسماندش را نداشته است.
وی در این رابطه افزود: کاری که سازمان محیط زیست باید انجام بدهد این است که آخر سال، از سامانه خروجی بگیرد و واحدهای صنعتی‌ای که اطلاعات مدیریت پسماندشان را در سامانه ثبت نکرده‌اند، در لیست صنایع آلاینده قراربدهد و جریمه کند.
کارشناس ارشد شرکت ره پویان صالح دراین باره که برخی واحدهای صنعتی در استان اصفهان، هزینه مدیریت پسماند را بهانه ای برای تخلیه لجن اسیدی در محیط زیست عالام می کنند، گفت: این حرف، یک توحیه است. باید ببینیم، یک واحد صنعتی که به عنوان مثال روزی ۱۰ تن لجن اسیدی تولید می کند، این میزان تولید پسماند به ازای تولید چه مقدار محصول است؟! روز اولی که طرح واحد صنعتی نوشته می شود ،قطع یقین هزینه مدیریت پسماند، روی قیمت محصول دیده شده و بعد خط تولید شان را راه اندازی کرده اند.واقعیت این است که چون تا حالا مدیریت پسماند به طور اصولی اتفاق نیفتاده، واحدهای تصفیه روغن، عادت به کار غیراصولی دارند و در نتیجه برایشان هزینه مدیریت پسماند سنگین است.
خبازی گفت: مجموعه ره پویان صالح با ۷۵۰ میلیارد تومان سرمایه گذاری بخش خصوصی و با جدیدترین تکنیک زباله سوزی در سطح دنیا در استان اصفهان ایجاد شده است و پسماندها برای امح از سراسر کشور به این شرکت منتقل و مدیریت می شوند. اینکه این قضیه در استان اصفهان که محل استقرار این شرکت است، اتفاق نیفتد، نشان می دهد که واحدهای صنعتی عادت دارند، این فجایع زیست محیطی اتفاق بیفتد و پسماندشان را در شرق اصفهان در چاه‌ها و قنات‌ها تخلیه کنند!
به باور نماینده شرکت ره پویان صالح اگر در برابر تخلفات، برخورد شدید و قاطع باشد، تخلیه لجن اسیدی در شرق اصفهان تکرار نخواهد شد. به گفته خبازی جریمه های بیست میلیونی یا ۵۰ میلیونی، جوابگوی مدیریت این فجایع زیست محیطی در شرق اصفهان نیست و برای قوه قضاییه باید این موضوع جا بیفتد که متخلفان زیست محیطی را به اشد مجازات رساند.
خبازی به ایرنا گفت: ما در راستای مسوولیت اجتماعی مان، پسماندهای تخلیه شده در شرق اصفهان را برای امحا پذیرش کردیم. آنچه از تخلیه پسماند، یکی در جاده سگزی به سمت زفره و دیگری به سمت ورزنه دیدیم و رسانه ای شد، مواردی است که باید گفت متاسفانه برخی شرکت ها عادت به تخلف زیست محیطی در شرق اصفهان دارند. این شرکت‌ها شرق اصفهان را به دلیل وسعت بالایی که دارد برای تخلیه پسماند انتخاب می کنند و عوارض این پسماند گریبان گیر همه مردم اصفهان می شود.
نمی توانیم واحدهای صنعتی را متهم کنیم
در این ارتباط حمیرا صفی قلی معاونت فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان در پاسخ به آنچه تحت عنوان ضعف نظارت و پیگیری‌ها از اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان انتقاد شده است، گفت: آنچه در برنامه نظارتی اداره کل قرار دارد، واحدهای مستقر در شهرک های صنعتی مجاز هستند که موافقت احداث و بهره برداری دارند. اکثر این واحدها در شهرک صنعتی رنگ سازان رازی، شهر ک صنعتی سگزی ، هرند، شهرک صنعتی علویجه و شهرک صنعتی مورچه خورت قرار دارند.
وی افزود: سازمان حفاظت محیط زیست از آبان ماه ۹۸ برای نظارت دقیق‌تر،سامانه جامع محیط زیست انسانی را تصویب کرد که اولین موضوعی که در این سامانه به بهره برداری رسید، بحث پسماند بود و به این ترتیب نقل و انتقال هر پسماندی توسط واحدهای صنعتی باید از طریق این سامانه که مبدا، مقصد و پروتکل دارد انجام شود. بنابراین اگر واحدی غیر از این چهارچوب عمل کند، از نظر اداره کل حفاظت محیط زیست استان آلاینده است.
به گفته صفی قلی اگر واحد صنعتی بعد از اخطارهای اداره کل حفاظت محیط زیست در سامانه جامع پسماند ثبت نام کرد، در لیست صنایع آلاینده قرار نمی گیرد ولی اگر تمکین نکرد با قرارگیری در لیست صنایع آلاینده، در صورت مشاهده تخلف موردی، پیگیری قضایی می شود.
معاونت فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان یادآور شد: قانون حفاظت خاک به استان‌ها ابلاغ شده و بر اساس این قانون تخلیه پسماند ممنوع و آنچه مسلم است، اینکه اگر متولی تخلیه مشخص و متخلف شناسایی شده باشد، برای محیط زیست پیگیری قضایی راحت تر است ولی معضلی که وجود دارد این است که تخلیه ها به چه شکل صورت می گیرد؟! اکثر گزارش هایی که به ما شده، این تخلیه‌ها در نیمه شب اتفاق افتاد است.
وی افزود: همه واحدهایی که در زمینه ترکیبات نفتی مثل روغن های دست دوم که عوام به آن روغن سوخته می گویند، این ماده را به عنوان یک منبع پول به حساب می آورند و بعد ازخریداری این روغن‌ها، حتی طبق تجربه و به صورت سنتی در منازل طی یک سری ریزفرایندها، جداسازی برش‌های نفتی را انجام می دهند. ته مانده ای که باقی می ماند، راه فرارش این است که از روی ناآگاهی به محیط تخلیه می کنند.
صفی قلی علاوه بر احتمال تخلیه لجن اسیدی توسط ی کارگاه‌های غیرمجاز، معتقد است که این تخلیه‌ها می‌تواند از سایر استان ها و مبادی ورودی مختلف انجام شده باشد اما از نگاه وی مهم این است که آگاهی رسانی شود و اگر شهروندی تانکری را در حال تخلیه لجن اسیدی یا پسماند دید، راحت از کنار آن نگذرد و اطلاع رسانی کند.
این مقام حفاظت محیط زیست استان اصفهان با بیان اینکه شناسایی متخلفین در حوزه وظایف آنها نیست، گفت: موارد تخلیه اخیر لجن اسیدی در شرق اصفهان که با آلودگی خاک همراه بود با همکاری اداره کل حفاظت محیط زیست و فرمانداری و ورود مرکز امحا پسماند ره پویان صالح پاکسازی شد. پسماندهای ویژه و لجن اسیدی، پروتکل دارند و باید متخلف شناسایی شود. اگر ما چند بار این کار را تکرار کنیم، این رویه برای متخلفان عادت می شود..
وی افزود: اگر اداره کل حفاظت محیط زیست از تخلیه پسماند یک واحد صنعتی مطلع شود، می تواند پیگیری قضایی کند و از نظر قانونی می تواند مانع شود ولی نمی تواند جلوی یک ماشین را بگیرد! تنها اگر موردی به ما گزارش شود می توانیم وارد موضوع شویم.
صفی قلی خاطرنشان ساخت:احتمال دارد لجن اسیدی متعلق به کارگاه های غیرمجاز در اطراف شهرها باشد و یا حتی ممکن است مربوط به واحدهای داخل شهرک های صنعتی باشند که به صورت مخفیانه کار می کنند. ما باید مورد را شناسایی کنیم .آنچه که ما با عنوان واحدهای نفتی می شناسیم تحت نظارت مان هستند اما نمی توانیم واحدها را بی خود متهم کنیم.
به گفته صفی قلی و طبق اطلاعات حاصل از سامانه جامع مدیریت پسماند، سالانه حدود ۱۵۰۰ تن لجن اسیدی ،حدود ۲۵۰۰ تن در سال ضایعات قیر و ۵۰۰ تن لجن نفتی توسط واحدهای نفتی مستقر در شهرک های صنعت ی استان اصفهان تولید می شود. در حال حاضر برای به روز شدن این اطلاعات، یک طرح مطالعاتی تحت عنوان طرح جامع مدیریت پسماند صنعتی از طریق دانشگاه صنعتی اصفهان و با نظارت اساتید دانشگاه تهران در حال انجام است که هنوز به نتیجه قطعی نرسیده و ممکن است با اتتشار نتایج این مطالعه، آمار لجن‌های اسیدی و ضایعات و لجن‌های قیری تغییر کند.
وی یادآور شد: شرکت ره پویان صالح دارای سیستم زباله سوزی و امحا پسماندهای ویژه است که با مجوزسازمان حفاظت محیط زیست و با ظرفیت بیست و هشت هزار تن در سال می تواند فعالیت کند. متاسفانه اما این شرکت با بیست درصد ظرفیت فعالیت می کند وبعضی از واحدها به دلیل هزینه هایی که وجود دارد وظیفه قانونی شان را انجام نمی دهند.براساس آنچه که محیط زیست پیگیری می کند و ما نظارت می کنیم، اگر تشخیص بدهیم، واحدی پسماند صنعتی ویژه دارد و مدیریت نشده، قطع یقین بدانید که پیگیری قضایی می شود و جز صنایع آلاینده قرار می گیرد.
پیگیری خبرنگار ایرنا از سازمان صمت استان اصفهان برای رسیدن به آمار و تعداد واحدهای نفتی و صنعتی ای که تولید لجن اسیدی دارند و روشن شدن ابعاد این ماجرا بی نتیجه ماند. روابط عمومی صمت در اصفهان به ایرنا گفت که لیستی از این واحدها ندارند و فقط اداره کل حفاظت محیط زیست در این رابطه متولی است.
لجن اسیدی بیشتر حاصل فعالیت واحدهای نفتی، واحدهای تصفیه دوم روغن و هیدروکربنی است.در این پیوند، آماری که معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان در اختیار ایرنا قرار داده نشان می دهد که در زمان حاضر ۲۰ واحد هیدروکربنی و از شمار ۱۲ واحد نفتی استان اصفهان، ۷ واحد فعال و از تعداد ۶ واحد پارافین و وازلین ، ۵ واحد فعالیت دارند.