صباح زنگنه روز شنبه در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی ایرنا درباره رویکرد دولت سیزدهم برای تقویت روابط با همسایگان گفت: دولت سیزدهم برای ارتباط با همسایگان، با چالش‌هایی روبه‌رو است. هر کدام از همسایه‌ها، اقتضائات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خودشان را دارند که بخشی از آن به ارتباط این کشورها با نظام بین‌المللی یا نظام منطقه‌ای مربوط می‌شود. به عنوان مثال عربستان، امارات متحده عربی و سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در چارچوب منظومه غرب حرکت می‌کنند و مخالفت آمریکا یا انگلیس در برقراری ارتباط و همکاری با ایران می‌تواند مانع همکاری آنها شود.
روابط تهران- بغداد می‌تواند تا ۶۰ میلیارد دلار در سال افزایش یابد
وی به روابط تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و جغرافیایی نزدیک بین دو ملت ایران و عراق اشاره و خاطرنشان کرد: حتی عراق نیز تا یک حدی می‌تواند سطح همکاری با ایران را افزایش دهد. تهران و بغداد می‌توانند ۵۰ تا ۶۰ میلیارد دلار مبادلات اقتصادی و تجاری را هدف‌گذاری کنند و ایران می‌تواند نه تنها محصولات متنوع صنعتی و کشاورزی به عراق صادر کند بلکه می‌تواند حتی صادرکننده خدمات فنی و مهندسی به این کشور باشد. ارتقای سطح همکاری‌های ایران با عراق با مشکلاتی مواجه است که مخالفت آمریکا با این موضوع مهمترین مانع و مشکل است.
نماینده پیشین ایران در سازمان همکاری اسلامی، آمریکا را مانع بزرگ حضور شرکت‌های ایرانی در پروژه‌های بالادستی و پایین‌دستی نفتی در عراق عنوان کرد و گفت: روابط اقتصادی تهران و بغداد به تجارت مرزی و حضور شرکت‌های ایرانی در برخی پروژه‌های کوچک و متوسط محدود شده و به حدود ۱۳ میلیارد دلار در سال محدود شده است و همین وضعیت درباره دیگر کشورهای همسایه هم صادق است.
زنگنه در خصوص روابط ایران با عربستان نیز گفت: روابط تهران و ریاض تابع اقتضائات خاصی است که اراده سیاسی جزو تفکیک‌ناپذیر این اقتضائات است.
وی با بیان اینکه برخی از کشورهای همسایه مثل افغانستان و پاکستان زمینه‌های خوبی برای همکاری اقتصادی با ایران دارند، خاطرنشان کرد: اسلام‌آباد خود را دوست جمهوری اسلامی ایران اعلام می‌کند اما شاهد هستیم که این کشور هم تا سقف مشخصی از روابط با تهران را پیگیری می‌کند.
زنگنه افزود: پاکستان در اتخاذ موضع گیری‌های سیاسی نسبت به حوادث مختلف منطقه با جمهوری اسلامی همراهی می کند اما در عین حال، در جاهایی هم برای نزدیک شدن به ایران ترمز می‌گیرد. به عنوان مثال، دولت و مجلس پاکستان با اعزام نیروی نظامی به یمن در حمایت از عربستان و امارات مخالفت کرد اما در عین حال، اگر ایران خواهان همکاری اسلام‌آباد با ایران در حوزه مسائل سیاسی و امنیتی افغانستان شود، تا سطح خاصی با تهران همکاری خواهد کرد و براساس منافع ملی خود تصمیم‌گیری می‌کند و اگر منافع عمده‌ای نداشته باشند همکاری را متوقف می‌کند.
باید به اقتضائات و مسائل داخلی همسایگان توجه کنیم
این دیپلمات سابق کشورمان به عضویت آنکارا در ناتو و در عین حال، حضور این کشور در سازمان همکاری اسلامی اشاره کرد و گفت: ترکیه خودش را چند منطقه‌ای تعریف کرده است و در عین حال که خود را جزو غرب آسیا تعریف می‌کند خودش را جزیی از اروپا و ناتو تعریف می‌کند که این ویژگی، آنکارا را برای همکاری گسترده سیاسی و امنیتی با ایران محدود می‌کند. ترکیه در مسائل اقتصادی، بر اساس منافع و مصالح خودش تصمیم می‌گیرد به طور مثال در موضوع صادرات گاز ایران به ترکیه و از طریق این کشور به اروپا، تا جایی با ایران همکاری دارد. ترکیه از ایران برای مصرف داخلی خود گاز می‌خرد اما در عین حال وقتی بحث صادرات گاز ایران به اروپا از خاک این کشور پیش می‌آید با محدودیت‌هایی مواجه است و خودش را در برابر اراده آمریکا از یک طرف و در برابر روسیه به عنوان بزرگترین صادرکننده گاز به اروپا می‌بیند و مراقب است که منافع یا اراده های سیاسی این دو کشور بزرگ را هم مراعات کند.
زنگنه با بیان این موضوع که هر کدام از کشورهای همسایه دارای شرایط و اقتضائات خاص خود برای ارتقای سطح روابط با ایران هستند و در همان چارچوب، بیشتر از یک سطح مشخصی نمی‌توانند به سمت بهبود روابط با تهران حرکت کنند، گفت: دربحث تحریم‌ها، تا یک اقتصاد ابتکاری دانش‌بنیان بنا نهاده نشود، احتمال تاثیرگذاری تحریم‌ها روی ایران باقی خواهد بود. بی‌اثر کردن تحریم‌ها، در درجه اول نیازمند هماهنگی سیاسی و پاسخ درست به تحریم‌هاست.
ارتقای فناوری کشور برای خنثی کردن تحریم ضروری است
وی، تحول اقتصادی و ارتقای سطح فناوری کشور را برای خنثی کردن اثر تحریم‌ها ضروری دانست و افزود: ایران باید در تولید برخی محصولات از نظر فناوری آنقدر رشد کند که کشورهای مختلف را ناگزیر به خرید محصولات ایرانی کند. مثالش را در اقتصاد کره، فنلاند و سوئیس می توانیم ببینیم که در یک رشته خاص سرمایه گذاری کردند و آنچنان رشد کردند که حتی قدرت‌های بزرگ ناگزیرند یک محصولات خاصی را به صورت انحصاری از این کشورها بخرند.
این کارشناس ارشد مسائل راهبردی، تغییر نگرش و فهم اقتصاددانان و سیاستمداران کشور از اقتصاد را لازمه رسیدن به قله فناوری در تولید انحصاری برخی محصولات دانست و گفت: چند سالی باید روی رشته های موثر و پرنفوذ صنعتی و کشاورزی یا بیوتکنولوژی و نانوتکنولوژی یا حوزه‌های دیگری که مزیت داریم، تمرکز کنیم به نحوی که کشورهای همسایه و تمام کشورهای دنیا ناگزیر باشند که با ایران در این حوزه‌ها همکاری کنند و محصولات ایرانی را بخرند.
ناگزیر از اتخاذ یک برنامه تلفیقی برای همکاری هستیم
زنگنه با بیان اینکه، با ادامه دادن روند کنونی، نمی توان تحول ایجاد کرد، گفت: ناگزیریم بر یک برنامه تلفیقی از همکاری سیاسی، اقتصادی، علمی، فناوری، فرهنگی و اجتماعی با همسایگان و دیگر کشورها متمرکز شویم.
وی تصریح کرد: در مسائل اقتصادی، همکاری با کشورهای همسایه درجاتی دارد. اولا مزیت ویژه جمهوری اسلامی ایران در مسائل اقتصادی عمدتاً در حوزه انرژی یعنی نفت و گاز و تا حدی هم برق می‌شود. در حوزه صادرات و واردات برق، امکان همکاری با کشورهای همسایه از جمله ارمنستان، نخجوان در جمهوری آذربایجان، عراق و تا حدی پاکستان وجود دارد اما در مسئله صادرات نفت و گاز با محدودیت‌هایی از سوی این کشورها مواجه هستیم. آمریکا اجازه نمی دهد سقف بیشتری از گاز ایران به عراق صادر شود و احزاب سیاسی این کشور ترجیح می‌دهند که گاز و برق این کشور از منابع داخلی تامین شود.
نماینده پیشین ایران در سازمان همکاری اسلامی با بیان اینکه عراق می تواند واردکننده خوبی برای محصولات ایران باشد، گفت: توجه دولت این کشور به ایجاد اشتغال در حوزه کشاورزی مانع از این است که بغداد کل نیازمندی‌های کشاورزی را از ایران یا حتی اردن و ترکیه تامین کند.
زنگنه، پاکستان و به ویژه افغانستان را مقصد خوبی برای صادرات کشاورزی و صنعتی ایران دانست اما در عین حال، خاطرنشان کرد: افغانستان و پاکستان محصولات زیادی برای صادرات به ایران ندارند بنابراین نمی‌توانند برای هماهنگ کردن تراز تجاری با ایران طوری عمل کنند که خیلی بدهکار تهران شوند. لازم است فرمول‌های جدیدی برای همکاری اقتصادی با همسایگان تعریف کرد به نحوی که منافع و نیازهای همه کشورهای منطقه تامین شود.
وی با اشاره به این موضوع کمه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس می‌توانست یکی از مهمترین بازارهای محصولات کشاورزی و پروژه‌های فنی مهندسی ایران باشد، گفت: در دوره‌ای هم چنین بود اما الان فقط محصولات کشاورزی ایران به این کشورها صادر می‌شود و در برخی از فصول سال، با تبلیغات سوء، برخی جریانات مانع واردات محصولات کشاورزی ایرانی می شوند. مشارکت شرکت‌های ایرانی در ساخت‌وساز یا ارائه خدمات فنی مهندسی هم با اغراض سیاسی همراه و محدود شده است.
این دیپلمات پیشین کشورمان خواستار توجه به دیپلماسی عمومی و استفاده از اشتراکات فرهنگی و تاریخی با ملت‌های منطقه و همسایگان برای تقویت روابط سیاسی و اقتصادی شد و گفت: روابط فرهنگی می تواند به اصلاح و بهبود روابط سیاسی-اقتصادی بیانجامد. در دوره‌ای، تولیدات فرهنگی ایران از جمله فیلم‌های سینمایی تاریخی و اجتماعی تولید جمهوری اسلامی، بازار اغلب کشورهای همسایه را گرفته بود و آنها را تحت تاثیر قرار داده بود اما مدتی است از این فعالیت‌ها فاصله گرفته‌ایم. همه مناطق عراق از مجله مناطق شیعه‌نشین و کردنشین و حتی سنی نشین ظرفیت بالایی برای تبادلات فرهنگی و اجتماعی با مردم ایران را دارند و در مورد برخی کشورهای دیگر نیز این موضوع صادق است.