بر اساس اصل ۴۴ قانون اساسی، نظام اقتصادی کشور باید بر پایه سه بخش دولتی، تعاونی و خصوصی با برنامه‌ریزی منظم و صریح استوار باشد که تعاونی‌ها باید سهم ۲۵ درصدی در اقتصاد داشته باشند.
نقش کمرنگ تعاون در اقتصاد کشور در سخنان وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در نشست روز سه‌شنبه ۱۶ شهریور با تعاونگران برتر کشور نیز مطرح شد و حجت‌الله عبدالملکی تاکید کرد این بخش باید از عزلت خارج شود.
تعطیلی نیمی از تعاونی‌های ثبت شده
بنا بر آخرین گزارش اتاق تعاون کشور در حدود ۱۹۵ هزار تعاونی در کشور به ثبت رسیده که از این تعداد تا پایان سال ۹۹ حدود ۶۹ هزار تعاونی با ۵۷ میلیون نفر عضو و یک میلیون و ۳۷۰ هزار نفر اشتغالزایی فعال است.
این گزارش حاکی از آن است که بیش از نیمی از شرکت‌های تعاونی کشور تعطیل شده است و همان تعاونی‌های فعال نیز نتوانسته نقش مورد نظر را در اقتصاد کشور ایفا کند.
نظیر همین وضعیت را در استان چهارمحال و بختیاری شاهد هستیم به طوری که به گفته مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی این استان از حدود بیش از چهار هزار تعاونی ثبت شده در این استان، یک هزار و ۷۷۰ تعاونی غیرفعال است.
حفیظ‌الله فاضلی مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان در خصوص علت تعطیلی این تعداد شرکت تعاونی در استان به خبرنگار ایرنا گفت: فعالیت برخی از این تعاونی‌ها متناسب با نیاز روز نیست و موفق به جذب بازار فروش تولیدات خود نشدند از این رو با شکست روبرو شده و زمینه تعطیلی آنها فراهم شده است.
وی ادامه داد: تعدادی دیگر نیز به سبب مشکلات درونی سهامداران و کمرنگ بودن انجام کارهای گروهی به مشکل برخوردند و برخی دیگر نیز به سبب نداشتن سرمایه در گردش راکد مانده‌اند.
فاضلی از تلاش برای احیای برخی تعاونی‌های تعطیل شده در استان خبر داد و گفت: علاوه‌بر آن استان ظرفیت تشکیل تعاونی‌های جدید در بخش گردشگری را دارد و تاکنون از این ظرفیت به نحو مناسبی استفاده نشده است.
مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی چهارمحال و بختیاری خاطر نشان کرد: سهم تعاونی‌ها از اقتصاد استان همان ۶ درصدی است که در سطح ملی نیز محقق شده که بی‌شک با توجه به تعداد بالای شرکت‌های تعاونی، سهم ناچیزی است.
اما چرا در سطح ملی و در مقیاس کوچکتر آن در چهارمحال و بختیاری فعالیت‌های بخش تعاون با این چالش‌ها روبرو است و چگونه می‌شود در اصلاح این روند اقدام کرد؟
به اعتقاد برخی از استادان رشته اقتصاد، تعطیلی نیمی از تعاونی‌های کشور و متناسب با آن در چهارمحال و بختیاری از یک سو و سهم ناچیز این تشکل‌های غیردولتی در اقتصاد کشور از سوی دیگر گویای آن است که سیاستگذاری‌های اقتصادی انجام شده در کشور در طول دهه‌های اخیر از کیفیت مناسبی برخوردار نبود و در کنار آن جزیره‌ای رفتار کردن با بخش‌های مختلف اقتصاد، سبب شده تا حتی با وجود تلاش‌های مقطعی در برخی از دولتها همچنان چالش‌ها و مشکلات پایدار بماند و انتظاری که از بخش‌های مختلف از جمله تعاون باید داشته باشیم محقق نشود.
ریشه چالش‌های بخش تعاون در اقتصاد کشور
عضو هیات علمی دانشگاه پیام‌نور تهران معتقد است بخش تعاون هنوز نتوانسته نقش مورد نظر در اقتصاد کشور را ایفا کند و ضروری است تا نگاهی کلان‌تر به اقتصاد کشور داشته باشیم.
ابراهیم زرینی در همین خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: بخش تعاون نه متعلق به دولت است و نه به بخش خصوصی و همین موضوع سبب شده تا این بخش ارزشمندترین رکن اقتصاد در کشورهای پیشرفته جهان باشد اما این حوزه مهم در اقتصاد کشور ما آنطور که باید نتوانسته نقش خود را به خوبی ایفا کند.
وی، راهکار برون‌رفت از این وضعیت را کیفی‌سازی تصمیمات و منظومه‌ای نگاه کردن به موضوعات دانست و افزود: نباید به صورت جزیره‌ای به موضوعات و مسائل اقتصاد کشور نگاه شود بلکه به طور مثال بخش تعاون جدای از سایر بخش‌ها نیست و مشکلاتی که گریبانگر آن شده است ریشه در سیاست‌های بانک مرکزی، سیاست‌های سازمان برنامه و بودجه و حتی در مسائل فرهنگی و اجتماعی دارد.
این کارشناس مسائل اقتصادی تاثیرگذاری شوک‌ها بر بازارهای اقتصادی کشور را از پیامدهای جزیره‌ای نگاه کردن به بخش‌های اقتصاد دانست و گفت: بخش تعاون نیز فارغ از این عارضه نیست و تا زمانی که همه بخش‌ها به صورت منظومه‌ای دیده نشود، چالش‌ها نیز از میان برداشته نمی‌شود.
زرینی، همچنین اعتماد متقابل را از مهمترین لازمه‌های راه‌اندازی کارهای گروهی و مشارکتی دانست و گفت: یکی از شاخص‌هایی که می‌توان این سرمایه اجتماعی را در کشور ارزیابی کرد، میزان چک‌های برگشتی است که در سال‌های اخیر به شدت تعداد آن بالا رفته است که این موضوع حاکی از آن است که بی‌اعتمادی بین برخی از فعالان اقتصادی افزایش یافته و همین موضوع مانعی برای تقویت فعالیت‌های مشارکتی در جامعه است.
کارآمدسازی بخش تعاون کار سختی نیست
این استاد دانشگاه با بیان اینکه برون‌رفت از این وضعیت و تقویت ارکان اقتصادی کار سخت و نشدنی نیست، اظهار داشت: مهمترین راهکار این است که تصمیم‌سازی‌ها در اقتصاد کشور کیفی شود و رویکردهای فعلی تغییر کند که در این میان نیازمند جسارت در تصمیم‌گیری در سه دستگاه بانک مرکزی، سازمان برنامه و بودجه و مجلس شورای اسلامی هستیم.
زرینی همچنین به راهکارهایی برای تقویت بخش تعاون و رفع مشکلات این حوزه اشاره کرد و گفت: نخستین راهکار این است که در تامین منابع مالی تعاونی‌ها بازنگری شود و به جای اتکا بر تسهیلات بانکی بر آورده اعضا و فروش اوراق مشارکت تکیه شود.
وی، گشایش افق‌های صادرات فراروی تعاونی‌ها فعال کشور را از دیگر راهکارها عنوان کرد و افزود: تعاونی‌ها به ویژه در مناطق مرزی و محروم کشور با استفاده از قابلیت‌های موجود نظیر رشته‌های صنایع‌دستی و با نگاه صادرات‌محور تشکیل داد و تقویت کرد چرا که در حال حاضر در سیاستگذاری‌های موجود نقش تعاون در صادرات و واردات کمتر دیده شده است.
تعاونی‌های موفق در شرایط موجود چگونه رفتار می‌کنند؟
از سوی دیگر بخشی از تعاونی کشور نقش مهمی در اقتصاد ایفا می‌کنند که در این زمینه به بررسی تجربیات تعاونگران برتر استان و رمز موفقیت آنها نیز پرداخته شده است.
بهرام کریمی رییس هیات مدیره یکی از تعاونی‌های استان تحت عنوان «پرلیت سیمین کیمیا» که امسال موفق به کسب تعاونی برتر استانی شده است در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا ضمن بیان فراز و نشیب‌های فعالیت‌های تولیدی مجموعه خود از رمز موفقیت این تعاونی در مسیر ناهموار موجود می‌گوید.
وی با بیان اینکه این تعاونی از ۱۱ سال قبل که فعالیت خود را آغاز کرده است تاکنون موانع بسیاری را پشت سر گذاشته است، گفت: در طول این سال‌ها و به ویژه در سال‌های ابتدایی بارها تا مرز تعطیلی مجموعه رفتیم اما با مشورت یکی از دوستان نخبه و توانمند نوع تولید خود را تغییر دادیم و به سمت تولید مواد عایق‌کاری مخازن نفت و گاز هدایت شدیم.
کریمی ادامه داد: پس از آن تلاش کردیم تا تولیدات مجموعه به حد بالایی از استاندارد برسد که بتواند با کشورهای خارجی رقابت کند و امروز چهار سال از اجرای این ایده می‌گذرد و نه تنها به حجم بالایی از تولیدات رسیده‌ایم بلکه با قیمت بسیار کمتر از تولیدات خارجی، بخشی از نیاز کشور را در این حوزه تامین کرده‌ایم و تولیدات ما امروز در عسلویه و در مخازن نفت و گاز کاربرد بسیاری دارد.
این تعاونگر برتر، رمز موفقیت مجموعه خود را شناسایی صحیح بازارهای فروش و دستیابی به شیوه‌های درست بازاریابی عنوان کرد و گفت: با مشورت یک نیروی خلاق و خوش‌فکر متوجه شدیم که در حال حاضر کشور در حوزه فعالیت ما به چه نوع محصولی نیاز دارد و بر اساس آن تولیدات خود را به آن سمت تغییر دادیم و سپس با آشنایی با شیوه‌های مناسب بازاریابی، حضور در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی ایده‌های خوبی کسب کرده و فعالیت خود را توسعه بخشیدیم.
وی هرچند از نحوه حمایت مسوولان و دستگاه‌هایی نظیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در حمایت از تعاونی‌ها و اجرای مصوبات قانون در راستای حمایت از بخش تعاون به صورت کامل رضایت ندارد اما به تعاونی‌های در حال بهره‌برداری استان توصیه کرد تا با بهره‌گیری از نیروهای توانمند، خلاق و روش‌های متناسب با دانش روز فعالیت‌های خود را تداوم بخشند و زمانی که وارد عرصه تولید می‌شوند تمام تلاش خود را در این مسیر به کار گیرند و از سختی‌های راه هراسی نداشته باشند.
کریمی در عین حال بر ضرورت برگزاری دوره‌های آموزشی برای تعاونی‌های استان تاکید کرد و گفت: بسیاری از تعاونی‌هایی که به عرصه تولید ورود پیدا می‌کنند از وضعیت بازار فروش و شیوه‌های بازاریابی اطلاعی ندارند از همین رو وظیفه نهادهایی از جمله اداره‌کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی است که دوره‌های آموزشی مناسبی برای این تعاونی‌ها برگزار کند.
این تعاونگر برتر با بیان اینکه در طول ۱۱ سالی که از آغاز فعالیت تعاونی خود می‌گذرد تاکنون هیچ یک از امتیازات و مزیت‌های تعاونی شامل حال مجموعه وی نشده است، خاطر نشان کرد: در ابتدا صحبت‌های بسیاری در خصوص معافیت‌ها و تخفیف‌ها عنوان شد اما تاکنون هیچ یک از این مزایا برای این شرکت تعاونی اجرا نشده است.
شیرزاد ادیبی مدیرعامل تعاونی «ذوب و ریخته‌گری فولاد سفیددشت» از دیگر تعاونی‌های برتر استان در شرایطی مدیریت این تعاونی را برعهده می‌گیرد که این شرکت تعاونی در وضعیت ورشکستی بوده است.
وی در همین خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: به توصیه پدر مرحوم خود با جمعی از نزدیکان سهام این شرکت را خریداری کردیم و از آنجا که پیش از آن در حوزه فعالیت‌های اقتصادی آموزش دیده بودیم و با اصول و قوانین تعاونی آگاهی کامل داشتیم وارد عرصه شدیم و امروز در حوزه صنعت مادر استان با ایجاد اشتغال برای ۱۰۰ نفر به صورت مستقیم و ۶۰۰ نفر به صورت غیرمستقیم به یکی از تعاونی‌های برتر کشور تبدیل شده‌ایم.
ادیبی، پیمودن مسیر برای رسیدن به شرایط کنونی را بسیار سخت و پرفراز و نشیب دانست و افزود: هر چند همچنان چالش‌های بسیاری فراروی شرکت‌های تعاونی و از جمله این شرکت وجود دارد و چنانچه اراده‌ای برای رفع آن شکل نگیرد وضعیت تعاونی‌ها رو به بهبودی گذاشته نمی‌شود اما به دلایلی نظیر اعتماد متقابل بین اعضا، درک موقعیت‌ها و برخورداری از دانش و آگاهی نسبت به بخش تعاون تا حدودی بر این مشکلات غلبه کرده‌ایم.
بر اساس آنچه گفته شد به نظر می‌رسد علاوه‌بر لزوم بازنگری فعالان عرصه تعاون بر توانمندی‌های داخلی خود با استفاده از آموزش‌های موثر و متناسب با دانش روز، یکی از مهمترین عوامل برای بهبود شرایط بخش تعاون، کیفی‌سازی سیاست‌های اقتصادی موجود است و در این میان آنچه می‌تواند به تحقق این مهم کمک کند اجماع نخبگان اقتصادی و میدان دادن به نیروهای نخبه جوان است که با توجه به سیاست‌ها و شعارها، این امر مهم یکی از اهداف دولت سیزدهم است.