در آستانه فصل مدارس در ایران و با وجود شرایط کرونا در سطح کشور، بازگشایی مدارس همچنان با اما و اگرهای زیادی همراه است. طی یک سال و نیم گذشته و شیوع کرونا در سطح کشور، آموزش مدارس ایران از راه دور و با استفاده از فضای مجازی پیگیری شد که هر چند برای دانش‌آموزان مناطق شهری -با وجود کاستی‌ها و مشکلات- کاربرد داشت اما این شیوه آموزش برای دانش‌آموزان نواحی و روستاهای دوردست با سختی‌ها و مشقات زیادی همراه بود.
نبود امکانات مناسب و زیرساخت، بالابودن هزینه‌های ابزارآلاتی چون «لپ‌تاپ»، «تبلت» و «تلفن همراه هوشمند» و ... موجب شد تا شمار قابل توجهی از دانش‌آموزان از تحصیل باز بمانند. اگرچه نمی‌توان منکر زحمات بی‌دریغ بسیاری از معلمانی شد که به دلیل شرایط اقتصادی دانش‌آموزان و ناتوانی در خرید وسایل هوشمند ارتباطی، حتی با هزینه شخصی مانع از بازماندگی تحصیلی تعدادی از محصلان شدند، اما این وضعیت عمومیت نداشته و مشکلات زیادی را برای بزرگ‌ترین وزارت‌خانه کشور با بیشترین تعداد افراد تحت پوشش و پرسنل ایجاد کرد.
با این وجود وزارت آموزش پرورش برای سال‌جاری سه راهبرد را در سال جاری تدارک دیده که در صورت اجرا شدن می‌تواند بسیار موثر باشد.
نگاهی به آمار مدارس و دانش‌آموزان
به استناد آمار وزارت آموزش و پرورش تعداد ۹۴ هزار و ۴۴۹ مدرسه در سطح کشور وجود دارد که بیشترین تعداد مربوط به مدارسی است که کمتر از ۷۵ نفر دانش‌آموز داشته (۴۴ هزار و ۳۶۳ مدرسه) و کمترین تعداد (۶۴۹۷ مدرسه) نیز مربوط به مدارسی است که بین ۷۵ تا ۱۰۰ دانش‌آموز را در خود جای داده‌اند.
به استناد این گزارش تعداد مدارس بالای صدنفر دانش‌آموز نیز ۴۳ هزار و ۵۸۹ مدرسه است که وظیفه آموزش برای دانش‌آموزان در تمامی مقاطع تحصیلی را بر عهده دارند. این تعداد مدرسه بیش از ۵۲۳ هزار کلاس درس را به خود اختصاص داده که از این بین نیز تعداد کلاس‌های با ظرفیت ۲۶ تا ۳۵ نفر، ۲۱۴ هزار و ۲۰۴ کلاس است.
نکته جالب توجه در این گزارش نیز مربوط به کلاس‌های بیش از ۴۰ نفر و کمتر از ۱۵ نفر است که به ترتیب ۸ هزار و ۸۱۳ و ۹۳ هزار و ۵۴۷ کلاس می‌باشد. با نگاهی به این آمار می‌توان دریافت که کلاس‌های با ظرفیت بیش از چهل نفر تقریباً ۳۲۵ هزار و ۵۲۰ محصل و ظرفیت کلاس‌های کمتر از ۱۵ نفر برابر با یک میلیون و ۴۰۳ هزار و ۲۰۵ نفر است. به‌طور کلی مدارس ایران تقریبا بیش از ۱۴ میلیون دانش‌آموز را در سراسر کشور تحت پوشش خود دارند که از این حیث بالاترین تعداد افراد تحت پوشش را در سراسر کشور به خود اختصاص داده است که البته این تعداد سوای از پرسنل اداری، آموزشی و خدماتی است.
با احتساب این شرایط نیز وزارت آموزش و پرورش ۱۷ پروژه تحت عنوان «پروژه مهر برنامه کلان وزارت متبوع برای بازگشایی مدارس» را نظیر ستاد ثبت‌نام، سنجش نوآموزان، تامین و تجهیز و ایمنی مدارس، توجیه و تبلیغ و اطلاع‌رسانی، برنامه شاد و مدرسه تلویزیونی، امتحانات، استعدادهای درخشان و ... را با سه راهبرد آموزش «غیرحضوری»، «حضوری» و «ترکیبی» در نظر گرفته است.
راهبرد آموزش غیرحضوری
این راهبرد از طریق سه برنامه درسنامه‌های آموزشی، آموزشهای تلویزیونی و آموزش در فضای مجازی اجرا می‌شود. این برنامه‌ها که با همکاری وزارت آموزش و پرورش و صدا و سیما صورت گرفته، پوشش فراگیر (۹۸ درصدی در کشور) را شامل شده و بیانگر رویکرد مثبت حاکمیت به موضوع فراگیری بالا و تامین فرصت‌های برابر آموزش و یادگیری برای دانش‌آموزان، آشنایی خانواده‌ها با روشهای آموزش و نقش الگویی برای معلمان است.
در این راهبرد، ارزیابی‌ها بیانگر افت یادگیری نسبت به شرایط حضوری است و کیفیت یادگیری تا حد زیادی به تبحر معلم و به فعال بودن دانش‌آموز و خانواده بستگی دارد. هرچند در این روش کاستی‌هایی نظیر ماهیت غیر تعاملی آموزش، منفعل بودن دانش آموز، عدم امکان کنترل جریان یادگیری و نبود مکانیزم نظارت و ارزیابی موثر و ... وجود دارد، با این وجود کماکان به عنوان یک راهبرد موثر مورد توجه مسوولان است.
راهبرد آموزشی حضوری
ویژگی‌های اصلی این روش، تدریجی بودن، شروع آرام وکم دغدغه، راهبری هوشمندانه و کنترل شده بازگشایی، اقتضایی بودن آن است. اهداف آن نیز، مدیریت و راهبری بازگشت به آموزش های حضوری مدارس به صورت آرام و تدریجی و بهبود کیفیت خدمات آموزشی و تربیتی و کاربرد ترکیبی از روشهای حضوری و غیر حضوری در فرایند یاددهی و یادگیری است. تقدم ذاتی تامین سلامت دانش آموزان، معلمان و خانواده‌ها بر فعالیت‌های آموزشی، توجه همزمان به حق برخورداری از سلامت و ایمنی دانش آموز و حق برخورداری از تعلیم و تربیت با کیفیت، عدالت در تامین فرصت های آموزش و یادگیری در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی، کفایت اقناع جامعه نسبت به ضرورت آموزشهای حضوری و تقدم تعلیم و تربیت حضوری بر روشهای غیرحضوری، کفایت آگاهی دانش آموزان، معلمان، کارکنان و خانواده ها از نحوه رعایت بهداشت فردی، تدریجی بودن روند گسترش آموزش های حضوری، اقتضایی بودن برنامه‌ها و ایجاد شرایط مطلوب درکارکردهای مدارس، تفویض اختیار به مدارس و مناطق آموزشی در تصمیمات اجرایی و حفظ و بهبود تجارب و دستاوردهای گذشته و بهره‌گیری از روشهای مجازی در آموزش، از جمله اصول حاکم بر این راهبرد آموزشی است.
این راهبرد هم در سه گام قابل اجرا است که در گام نخست همه مناطق و مدارس روستایی و عشایری با امکان رعایت فاصله‌گذاری را شامل شده و در گام دوم مدارس باجمعیت متوسط، گروه‌بندی دانش‌آموزان و تقسیم کلاس تا حد نصاب تعیین شده در دستورالعمل‌ها و کاهش روزهای حضور در مدرسه با اولویت پایه‌های اول و دوم ابتدایی و هنرجویان شاخه فنی حرفه‌ای وکاردانش در دروس مهارتی، دروس عملی و آزمایشگاهی و... است. گام سوم این راهبرد نیز در مدارس با تراکم بالا اجرا می‌شود که غلبه آموزش در این دسته از مدارس با روشهای غیرحضوری است. ارائه خدمات آموزشی حضوری و پیش‌بینی روش‌هایی برای ارتباط مدرسه جهت رفع اشکال ارزشیابی حضوری با رعایت مفاد دستورالعمل‌های بهداشتی نیز از جمله موارد دیگر در این حوزه است.
راهبرد ترکیبی
در این راهبرد استفاده از روشهای حضوری و مجازی در فرایند یاددهی و یادگیری بسیار موثر است. این روش بدین دلیل اتخاذ شده که تراکم بالای دانش‌آموز و ضرورت فاصله‌گذاری موجب تقسیم دانش‌آموزان به دو یا سه گروه (کلاس/مدرسه ) است. این وضعیت شامل مدارسی است که بیش از ۱۵۰ دانش‌آموز دارند و نیاز به گروه‌بندی در آن جدی است.
این سه راهبرد مد نظر وزارت آموزش و پرورش است که توسط کارشناسان آن تهیه شده که قبل و بعد از بازگشایی مدارس، مورد ارزیابی و نظارت مسوولان آموزشی است. ثبت الگوی ارائه خدمات در سامانه، نظارت مستمر بر اساس شاخصهای الگو، تقویت سامانه نظارت، ارائه چارچوب برنامه درسی فشرده، تعیین الگو و بارگذاری شاخصهای ارزیابی، گزارش‌گیری و نظارت سیستمی از ابعاد این برنامه‌های راهبردی است.
مضاف بر این که وزارت آموزش بازگشایی مدارس را منوط بر آماده سازی فضا و تجهیزات واحدهای آموزشی و پرورشی؛ پرداخت سرانه بهداشتی و اتمام واکسیناسیون فرهنگیان کرده و انتظار است تا با تخصیص اعتبار برای تأمین تبلت دانش‌آموزی بخش عمده مشکلات در این حوزه را مرتفع نماید.