به گزارش روز پنجشنبه ایرنا، این معضلات که بخش عمده ای از آن ریشه در توزیع نامتوازن ثروت، بی توجهی به معیشت و فرصت های پیشرفت و وجود زمینه های نفوذ عوامل خارج از منطقه دارد، در برخی کشورهای عضو این سازمان ملموس تر و در بخش دیگری از این حوزه کم رنگ تر است.
اما سوالی که امروزه در ارتباط با کارکرد سازمان همکاری شانگهای مطرح می باشد، این است که با توجه به تاکید بر دوری از نظامی گری در اساسنامه این سازمان، کشورهای عضو در قالب این مجموعه چگونه قادر خواهند بود با این پدیده ها که می‌توانند هرگونه طرح و برنامه اقتصادی و همکاری جمعی را ناکام بگذارند، مقابله کنند؟
برای پاسخ به این سوال ابتدا لازم است توضیحی درارتباط با مداخل افراط گرایی و تروریسم داشته باشیم که بعد از سقوط و فروپاشی امپراتوری سرخ (شوروی سابق) در آغاز دهه ۹۰ میلادی قرن گذشته، در بخش های مهمی از این حوزه (سازمان همکاری شانگهای) و بویژه در جمهوری های تازه استقلال یافته مجال رشد و گسترش پیدا کرد.
افغانستان در قلب شانگهای
توسعه و گسترش افراط گرایی در حوزه شانگهای به پیش از فروپاشی شوروی سابق بر می‌گردد. همزمان با جنگ مجاهدین افغانستان با ارتش شوروی در سال های دهه ۸۰ میلادی قرن گذشته، در برخی مناطق قبایلی پاکستان نطفه برخی گروه های تروریستی مانند القاعده با حمایت مالی برخی کشورهای منطقه و تایید آمریکایی ها، بسته شد که برای جنگ با ارتش سرخ وارد افغانستان شدند.
تاریخ پر ماجرای افغانستان که با احتساب کودتاهای دهه ۸۰ و پس از آن اشغال کشور توسط ارتش سرخ شوروی و جنگ علیه اشغال تا زمانی که طالبان در دور اول طی سال ۹۶ میلادی وارد افغانستان شد و از هنگام اشغال ۲۰ ساله این کشور توسط آمریکایی ها در سال ۲۰۰۱ میلادی تا به امروز که طالبان دوباره به قدرت رسیده، حدودا ۵۰ سال را از سر گذرانده است، بی آنکه مردم این کشور یک روز توام با آرامش به خود دیده باشد.
آسیای مرکزی متاثر از افغانستان
بررسی وضعیت افغانستان در شرایطی صورت می گیرد که این کشور از نظر جغرافیایی و ژئوپلتیکی بخشی از حوزه شانگهای به حساب می آید و به اعتقاد برخی حتی در مرکز آن قرار دارد.
در این چارچوب، تحولات افغانستان چه مثبت و چه منفی، در شمال کشورهای آسیای مرکزی را از خود متاثر می سازد که در واقع به نوعی کمربند امنیتی جنوب روسیه هم محسوب می شوند.
کشورهایی مانند ازبکستان و تاجیکستان و قرقیزستان بیشتر و قزاقستان کمتر بطور مستقیم از اثرات تکانه های امنیتی در افغانستان اثر پذیری دارند.
روسیه
روسیه دیگر عضو موثر سازمان همکاری شانگهای به اهمیت همسایگان جنوبی اش (کشورهای آسیای مرکزی) که آنها را حوزه نفوذ سنتی خود می داند، واقف است و می داند که دامنه شعله هایی که به این کمربند کشیده شود، بزودی از مرزهای روسیه عبور خواهد کرد.
روس ها علاوه بر آسیای مرکزی، نگاه عمیقی نیز به منطقه قفقاز دارند؛ جایی که در سال های اخیر با جمعیتی بیش از ۲۵ میلیون نفر بیشترین تامین کننده نیروی جهادی گروه های تروریستی را به خود اختصاص داده است.
چین
دیگر عضو موثر و قدرتمند سازمان همکاری شانگهای و به نوعی یکی از موسسان اصلی این سازمان نیز در مناطق غربی اش از اثر پذیری بالایی از روندهای ضد امنیتی برخوردار است.
منطقه غرب چین یعنی سینگ کیانگ از جمله کانون هایی است که بستر لازم را برای رشد افراط گرایی دارد و دولت های غربی بویژه آمریکایی ها تلاش دارند از آن به عنوان اهرمی علیه چین استفاده کنند.
البته تهدیدها از مرزهای دیگر کشورها نیز می تواند برای چینی ها دردسرساز شود، اما دالان واخان در افغانستان در حال حاضر یکی از مسیرهای دسترسی برای تروریست هاست که کشورهای آسیای مرکزی را هم در بر می گیرد. از همین رو چینی ها در تحولات جاری افغانستان، تلاش کرده اند با تقویت کانال های ارتباطی با رهبران طالبان و دولت موقت جدیدی که تشکیل داده اند، بر امنیت منطقه بیافزایند.
به این ترتیب چین به عنوان بازیگر اول از این منطقه به راحتی متاثر می شود و به همین دلیل روند تحولات آن، برای این کشور بخصوص طرح هایی مانند جاده ابریشم، به شدت حائز اهمیت است.
هند
دیگر کشور عضو شانگهای که البته از سال ۲۰۱۷ به آن پیوسته است، هند می باشد که در اقتصاد جهانی به سرعت در حال قدرت گرفتن است. این کشور که از رشد اقتصادی بالایی حدود ۸ درصد طی سال های اخیر برخوردار بوده است، در حال حاضر دو چالش جدی دارد که یکی بر سر منطقه کشمیر است و دیگری تحولات افغانستان.
شاید به همین دلیل است که هندی ها نسبت به تحولات جاری در افغانستان حساسیت بالایی داشته و اعتقاد دارند، رشد سریع اقتصادی و حضور قدرتمند این کشور در اقتصاد جهانی، با فعال شدن گسل های افراط گرایی در منطقه در معرض تهدید قرار خواهد گرفت.
کارکرد شانگهای در مهار بحران های امنیتی
اگرچه اساسنامه سازمان همکاری شانگهای بر غیر نظامی بودن و دوری از آن تاکید جدی دارد، اما نباید فراموش کرد که اقتصاد بدون امنیت پایداری جدی نخواهد داشت و سازمان همکاری شانگهای برای ایجاد بسترهای تجارت، نیازمند برقراری امنیت در سراسر این حوزه است.
شاید مهمترین کارکرد سازمان همکاری شانگهای را بتوان در همین بخش مورد توجه قرار داد. کشورهای عضو در صورتی می توانند از مزایای عضویت در این سازمان بهره مند شوند که امنیت در سراسر حوزه جغرافیایی آنان برقرار باشد و برای دستیابی به این منظور کشورهای عضو ملزم به همکاری در زمینه های مبارزه با تروریسم و افراط گرایی هستند. دستیابی به این مهم نیز تنها از مجاری یک اراده برای همکاری دسته جمعی می گذرد، ولا غیر!