به گزارش خبرنگار معارف ایرنا حجت‌الاسلام حمید شهریاری دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با انتشار پیامی نوشت: خبر ارتحال ملکوتی سالک الهی، عالم ربانی، حکیم و فیلسوف متأله، عارف عالی‌قدر و مجاهد انقلابی حضرت علامه آیت‌الله حسن‌زاده آملی موجب تأثر و تأسف عمیق شد.
وی افزود: آن عالم فرزانه عمر شریف و پربرکت خویش را در احیای مواریث قرآن و حدیث و به‌کارگیری فنون گوناگون علمی برای خدمت به شریعت اسلام به پایان رساند. انتشار آثار متعدد و باارزش و تربیت عالمان فرزانه در حوزه دین و دانش از یادگاران آن استاد سفر کرده است.
تسلیت رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی طی پیامی ارتحال عالم ربانی و عارف صمدانی مرحوم علامه حسن حسن زاده آملی(ره) را تسلیت گفت.
در متن این پیام آمده است: درگذشت جانسوز عالم ربانی و عارف صمدانی مرحوم علامه حسن حسن زاده آملی(ره) که به حق یکی از مفاخر و نوادر جهان اسلام و تشیع بودند؛ موجب تأسف و تألم عموم ایرانیان به خصوص اهالی علم و فرهنگ گردید.
این عالمِ عامل و دانشمندِ کامل با درک محضر درس پرفیض نوادری چون علامه طباطبایی، علامه شعرانی و مرحوم الهی قمشه‌ای و خوشه چینی از خرمن پرمعرفت آنان؛ با جامعیتی که در علوم مختلف از جمله حکمت، عرفان، فقه، ادبیات، ریاضیات و هیأت یافته بودند؛ چون خورشیدی درخشان،گرمی بخش قلوبِ عاشقان و راهنمای سلوکِ سالکان گشته بودند.
وی افزود: اینجانب درگذشت این چهره ماندگار عرصه حکمت، عرفان و فقاهت را به عموم ملت ایران به خصوص طلاب و فضلای حوزه های علمیه و استادان گرانقدر دانشگاه، تسلیت و تعزیت عرض نموده، از درگاه قادر متعال برای روح آن عالم فرزانه علوّ درجات و برای خانواده و بازماندگان گرانقدر ایشان صبر و سلامتی آرزو می نمایم. خداوند روح این علامه ذوالفنون را با روح علماء، اوصیاء و ابرار محشور فرماید.
تسلیت گروه تخصصی فلسفه هنر فرهنگستان هنر
گروه فلسفه هنر فرهنگستان هنر با انتشار پیامی درگذشت آیت‌الله علامه حسن‌زاده‌آملی را تسلیت گفت. در این پیام آمده است: از شمار دو چشم یک تَن کم/ وز شمار خِرد هزاران بیش
روح پاک فیلسوف متأله، عارف واصل، ادیب، ریاضیدان، مفسر قرآن، معلم حوزه و دانشگاه، مربی نفوس و اهل تقوا و خلوص، آیت‌الله علامه حسن حسن‌زاده‌آملی به ملکوت اعلا پیوست. فقدان این عالم ربانی ثلمه‌ای بزرگ برای اهل اندیشه و خِرد و عرفان است.
گروه فلسفه هنر فرهنگستان هنر، ضمن عرض تسلیت درگذشت این علامه ذوالفنون، برای ایشان علو درجات و همنشینی با انبیا و اولیای الهی مسئلت دارد.
امید است میراث معنوی و آثار مکتوب و کلام نافذش همچنان الهام‌بخش و راهنمای اندیشه و عمل رهجویان و سالکان طریق حق باشد.
تسلیت رئیس صداوسیما
رئیس سازمان صداوسیما نیز در پیامی، ارتحال علامه آیت‌الله حسن‌زاده آملی را تسلیت گفت. دکتر علی عسکری در این پیام افزود: ایشان مانند ستاره‌ای درخشان در آسمان علوم اسلامی می‌درخشید و چهره‌ای ماندگار و نادر بود.
وی ادامه داد: علامه، سالها عمر با برکت خود را صرف دین، دانش و معرفت کرد و با آثار گران‌بهای خود، منبع کسب فیض برای دوستداران علوم اسلامی بود. نگاه چندوجهی، قلمی توانا و اندیشه الهی آیت‌الله حسن‌زاده آملی، ایشان را به معنای واقعی متمایز کرده بود.
تسلیت مدیر عامل خانه کتاب و ادبیات ایران
در متن پیام ایوب دهقانکار آمده است: آیت حُسن به حقیقت اعلی پیوست. سالک توحیدی حضرت آیت الله حسن حسن‌زاده طبری آملی مشهور به علامه حسن‌زاده آملی، از ستارگان پر فروغ دانش در اسلام و ایران و از چهره های تابناک علمی و فلسفی طبرستان بعد از عمری مجاهدت علمی و دینی چهره در نقاب خاک کشید و روح ملکوتی آن عارف و عالم به حقیقت اعلی پیوست.
بعد از مهد و دامان پر مهر مادر، او دانش اندوزی را از مکتب خانه زادگاهش در ایرای لاهیجان آغاز کرد و پس از آن افزون بر کسب علم در حوزه علمیه آمل و تکمیل دانش خود در مدارس دینی حاج ابوالفتح و مروی تهران، و اخذ اجتهاد، به قم رفت و افزون بر کسب فیض از محضر مشاهیر بزرگ حوزه قم، به تحقیق و پژوهش و دانش اندوزی در حوزه های علمی، دینی و فلسفی، پرداخت. او با پژوهش در حوزه های فلسفی و علمی، زمینه های جدیدی را برای علاقه مندان مطالعات دین و علم و پژوهش های فلسفه و دین گشود. همین تلاش ها و ممارست علمی، از او دانشمندی ساخت که در نزد اساتید و هم نسل های خود، به ابوالفضائل، علامه ذوالفنون و علامه دهر نامیده و ممتاز شد.
وی ادامه داد: راز موفقیت این عالم ربانی به عنوان یک رهرو حق و دین را، باید در این رباعی که خود سروده است جُست؛
سرمایه راهرو حضور و ادب است آنگاه یکی همت و دیگر طلب است
ناچار بود رهرو از این چار اصول ورنه به مراد دل رسیدن عجب است
حضور در پای درس اساتید، ادب و افتادگی برای کسب فیض و رسیدن به مدارج عالی علمی، تلاش بسیار و طلب دانش و کسب علم، همه چهار اصول و نقشه راهی بود که حضرت علامه برای رسیدن به مراد دل خود، به انجام رسانید.
پژوهش های علمی او در حوزه های دین، علوم ریاضی و نجوم، عرفان، حکمت، کلام، علوم تفسیری و روایی، علوم تاریخی و رجالی، ادب فارسی و عربی، هنر و نیز اشعار عرفانی ایشان که در قالب های غزل، رباعی، قصیده و ترجیع بند سروده شده‌است، همه از او دانشمندی کم نظیر ساخته و میراث علمی ماندگار او همگی، چراغ های پر نوری است که راه گشای حق جویان و دانش اندوزان است.
خانه کتاب و ادبیات ایران، ضمن تسلیت درگذشت این عارف صمدانی به رهبر معظم انقلاب اسلامی و حوزه‌های علمیه و دانشگاه های کشور، برای روح آن دانشمند علامه، رحمت واسعه الهی و برای فرزندان و خاندان معزز ایشان صبر و اجر مسالت دارد.
تسلیت رئیس سازمان تبلیغات
حجت‌الاسلام محمد قمی نیز ضمن تسلیت درگذشت آیت‌الله علامه حسن‌زاده آملی نوشت: ضایعه درگذشت عالم ربانی و فیلسوف متأله، استاد بی‌بدیل، علامه ذوالفنون حسن حسن‌زاده طبری آملی -که از اوتاد و کملین بودند- بی‌شک مصداق کلام نورانی رسول اکرم (ص) است که با فقدانش، ثلمه جبران‌ناپذیری بر پیکره اسلام وارد شد.
عالِمِ زاهد و عارف موحدی که تا بن‌دندان، محضر خدا بودن عالَم را درک کرد و در عین زهد و بی‌پیرایگی و علی‌رغم اینکه عصاره علم و حکمت اساتید والامقامی چون علامه طباطبایی را در روح و جان محفوظ داشت، در بسیاری از علوم عصر خود، به مرتبه اعلی و استادی رسید و به تربیت توحیدی نفوس پرداخت و با درک مقام والای ولایت فقیه، مسیر کمال نهایی را در پیروی از امام و رهبری معنا کرد.
اینجانب با نهایت تأسف و با اندوهی عمیق فقدان آن استاد و حکیم ارزشمند را از صمیم قلب به محضر حضرت حجت(عج)، رهبر فرزانه انقلاب، حوزه علمیه و همه شاگردان و بازماندگان محترم تسلیت عرض می‌کنم و از خداوند متعال برای روح بزرگ آن عالِم فقید، علو درجات و همنشینی با اهل‌بیت(ع) و اولیای الهی و برای خانواده معزز و شریف ایشان و همه وابستگان و موحدان پاکباخته و اندوهگین از رحلت ایشان، صبر و اجر مسئلت دارم.
علامه حسن زاده آملی در سن ۹۳ سالگی و پس از یک دوره سخت بیماری شب گذشته (شنبه، سوم مهر) دیده ار جهان فروبست. علت فوت علامه از سوی مسئولان درمانی عارضه قلبی ناشی از کهولت سن اعلام شده است.
رهبر معظم انقلاب در پیام تسلیتی از علامه حسن زاده آملی به عنوان روحانی دانشمند و ذوفنون یاد کردند که نمونه‌های معدودی از آنان در هر دوره، چشم و دل آشنایان را می‌نوازد و توأماً دانش و معرفت و عقل و دل آنان را بهره‌مند می‌سازد.
علامه حسن‌زاده آملی در ۱۳۰۷ خورشیدی در قریه ایرا بخش لاریجان شهرستان آمل دیده به جهان گشود. در شش سالگی به مکتب‌خانه رفت، علاقه وی به درس و قرآن تا اندازه ای بود که در خردسالی تمام قرآن را به خوبی یاد گرفت. وی تحصیلات ابتدایی را در مدرسه روحانی (حوزه علمیه) در محضر روحانیونی همچون؛ محمد آقا غروی، عزیزالله طبرسی، شیخ احمد اعتمادی، عبدالله اشراقی و ابوالقاسم رجایی فرا گرفت. سپس به تهران آمد و در مدارسی چون مبارک حاج ابوالفتح و مدرسه مبارک مروی به فراگیری دانش پرداخت و نزد حاج میرزا ابوالحسن شعرانی طهرانی در حدود ۱۳ سال به تربیت و تعلیم پرداخت و فنونی را از قبیل علوم منقول، معقول، تفسیر، کتب قرائت و تجوید، کتب ریاضی و نجوم، تعلیم کتب مختلف و استخراج تقویم نجومی کسب کرد که تعلیمش چهار سال طول کشیده بود. حسن زاده آملی در ۲۲ مهر ۱۳۴۲ خورشیدی به قم رفت و در آنجا تحصیلات حوزوی خود را به پایان رساند.
این عالم و فیلسوف برجسته و شهره جهان اسلام که به زبان‌های فرانسوی و عربی نیز مسلط بود. آثار بسیاری در فلسفه، عرفان، ریاضی، نجوم، ادبیات فارسی و عربی دارد، همچنین برخی از مهم‌ترین آثار فلسفی و عرفانی چون اشارات، شفا و شرح فصوص الحکم را تصحیح کرده و بر آنها شرح و حاشیه نگاشته است.
علامه حسن زاده علاوه بر تالیف و نگارش کتاب های گوناگون، در حدود ۱۷ سال به تدریس ریاضیات و هیات مشغول بود. حسن‌زاده پس از سکونت در قم، ۱۴ دوره شرح منظومه، چهار دوره اشارات، یک دوره اسفار اربعه و چهار دوره شرح فصوص قیصری را تدریس کرده است. شرح تمهید و مصباح الانس نیز از جمله دیگر تدریس‌های او است.
سلوک علامه حسن زاده سلوک جمعی بود
عبدالحسین خسروپناه دزفولی در پیام تسلیتی حضرت آیت الله المعظم حسن زاده آملی رضوان الله تعالی علیه را دارای سلوک جمعی دانست .
در پیام خسروپناه دزفولی آمده است:
بسم الله الرحمن الرحیم
یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلی رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً فَادْخُلِی فِی عِبادِی وَ ادْخُلِی جَنَّتِی
ارتحال دردناک عالم معقول و منقول، حکیم متأله، دانشمند ذوالفنون، شیخنا العلامه حضرت آیت الله المعظم حسن زاده آملی رضوان الله تعالی علیه را به پیشگاه حضرت صاحب الامر ارواحنا له الفداء و مقام معظم رهبری و مراجع تقلید و حوزه های علمیه و شاگردان و دوستداران و خانواده بزرگوار ایشان تسلیت عرض می کنم.
این حکیم الهی سالها از بزرگان معقول و منقول حوزه‌های علمیه آمل و تهران و قم بهره برد و نزد علامه رفیعی قزوینی، علامه فاضل تونی، علامه محمدتقی آملی، علامه ابوالحسن شعرانی، علامه الهی قمشه ای، علامه سید محمد حسین طباطبایی، علامه سید محمد حسن الهی طباطبایی و دیگر فقیهان و حکیمان تتلمذ کرد و در علوم مختلف فلسفی و عرفانی و کلامی و تفسیری و روایی و رجالی و فقهی و ریاضی و هیأت و طب و ادبیات پژوهش نمود و شاگردان ممتازی تربیت کرد.
علامه شعرانی، این عالم ربانی را مولانا الاجل و مصباح العلم و شمس الهدایة خواندند.
سلوک علامه حسن زاده سلوک جمعی بود؛ جمع سلوک نظری و سلوک عملی؛ هم در سلوک عقلی و حکمت و عرفان نظری به وصال رسید و هم جان خود را با ریاضت ها و اربعین های عملی به مرحله کشف و شهود رساند.
آثار وزین این حکیم می تواند مبانی فلسفی پارادایم و استراتژی علوم انسانی اسلامی را تامین کند و عالمان علوم اجتماعی را در مسیر تعالی و حکمی سازی علوم انسانی بارور سازد.
علامه حسن زاده در اوج فتنه ها، مردم را به ولایت مداری فرا خواند و فرمود: «گوشتان به دهان رهبری باشد چون ایشان گوششان به دهان حضرت حجت عج است.»
علامه ذوفنون با همه مقامات علمی و عملی خود در اوج تواضع بود؛ آنگونه که حاضر شد علاوه بر برگزاری دروس متعارف حکمت و عرفان، جلسات اختصاصی برای رفع اشکال یک طلبه جوان علاقه‌مند به حکمت و عرفان و طب داشته باشد.
اهل معرفت می دانند که چه حکیم و عارف و ریاضیدان و مفسر و عالم به علوم غریبه را از دست دادند که بی شک در عصر ما بی نظیر و خواجه نصیرالدین طوسی قرن پانزدهم بود.
خداوند متعال، رضوان و جنت فردوس را نصیب این عالم ربانی سازند و او را مهمان مولی الموحدین امیرالمومنین و ائمه اطهار علیهم السلام گرداند که آنچه معرفت حقیقی و سلوک عرفانی است در خانه اهل بیت عصمت و طهارت است و لاغیر.
خداوند متعال به خانواده محترم و شاگردان و دوستانش، صبر جمیل و اجر جزیل مرحمت فرماید.
«به سوی تو آمده‌ام؛ به حقّ خودت مرا به من برمگردان الهی!
الهی! پیشانی بر خاک نهادن آسان است، دل از خاک برداشتن دشوار است.
الهی! تو پاک آفریده ای، ما آلوده کرده‌ایم.
الهی! گرگ و پلنگ را رام توان کرد، با نفس سرکش چه باید کرد؟
الهی! انگشتری سلیمانی‌ام دادی، انگشت سلیمانی ام ده.
الهی! اگر ستّارالعیوب نبودی، ما از رسوایی چه می کردیم؟»
و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته
عبدالحسین خسروپناه دزفولی
طلبه حوزه علمیه قم
۴ مهر ۱۴۰۰