طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی عبور فرد از مرز ۶۰ سالگی به معنای پیوستن وی به جرگه سالمندی است و بر این اساس سالمندی بخشی از روند طبیعی زندگی انسان محسوب می‌گردد که مشخصات و نیازهای خاص جسمی و روحی و مراقبت‌های ویژه‌ای دارد.زمانی که این بخش از زندگی انسان در سطحی وسیع شامل گروه قابل توجهی از افراد جامعه می‌شود و به یک پدیده اجتماعی بدل می‌گردد به توجه، شناخت، برنامه ریزی و مدیریت در سطح کلان اجتماعی در جامعه نیاز است.
جامعه امروز جوان ایران طی ۲ دهه آینده خواه ناخواه با پدیده سالمندی در گستره‌ای وسیع مواجه می‌شود بنابراین برای رویارویی توام با آمادگی کامل با این پدیده ضرورت دارد با شناخت کافی و کامل از آن نسبت به برنامه‌ریزی برای استفاده از این فرصت و نیز حرکت به سمت جامعه ای دارای سالمندان سالم تلاش کند.
سالمندی به عنوان یک پدیده اجتماعی همچون شمشیری دولبه می‌تواند به عنوان فرصت یا تهدید جامعه را درگیر خود کند. آگاهی و شناخت کامل از سالمندی می‌تواند آن را به ظرفیتی عظیم مبدل کند و در این مسیر "سالمندی پویا یا سالمندی فعال" مقوله مهمی است که در جهان امروز با هدف استفاده از ظرفیت‌های سالمندان در جنبه ها و جهات مختلف، محور اصلی برنامه ریزی‌های مرتبط با این قشر قرار گرفته است. قشری از جامعه که شناخت کامل ظرفیت‌ها و توانمندی‌های آنان می‌تواند ایشان را از حالت فرسودگی و از کارافتادگی به یک سرمایه راهگشا و ارزشمند اجتماعی مبدل کند.
تحقق سالمندی پویا و استفاده از ظرفیت‌ها و توان سالمندان، مستلزم برنامه ریزی پیشگیرانه و آینده نگرانه قبل از رسیدن فرد به این مقطع از زندگی است. این برنامه‌ریزی در گرو عزم هماهنگ و میان دستگاهی بین تمامی بخشها و دستگاههای درگیر و متولی در این زمینه است.
برنامه‌ریزی هدفمندی که در قالب آن فعالیتهای بدنی، تغذیه، تفریح، دانش افزایی، برنامه سلامتی و بهداشتی برای هر فرد حداقل از دوره ۴۰ سالگی آغاز شود تا در سن ۶۰ سالگی با فردی سالم و هوشیار از نظر ذهنی مواجه باشیم.
در چنین شرایطی است که فرد سالمند گرچه بازنشسته تلقی می شود اما همچنان توان ادامه زندگی اجتماعی موثر و مفید را دارد و ۶۰ سالگی را زمانی برای به کارگیری تجربیات و دانش خود برای کمک به جامعه و نسل جوان می‌بیند.
میزان متوسط کنونی سالمندی در جهان ۱۲ درصد اعلام شده است حال آن که میزان سالمندی در کشوری مانند ژاپن بیش از ۳۰ درصد است اما همگان ژاپن را به عنوان یکی از توسعه یافته ترین کشورها می‌شناسند. میزان سالمندی در کشورهای عضو اتحادیه اروپایی نیز بیش از ۱۶ درصد است اما این کشورها نیز جزء جوامع توسعه یافته قرار دارند و رمز موفقیت و توسعه یافتگی این کشورها بنا بر تاکید صاحبنظران برنامه ریزی برای داشتن سالمندانی سالم است و بس.
اما ایران که اکنون جمعیت سالمندش ۱۰ درصد است طی چند دهه آینده به ۳۰ درصد خواهد رسید اگرچه نرخ سالمندی در دنیا و از جمله کشور ما رو به افزایش است اما طی ۲ دهه گذشته جمعیت سالمند ایران ۲ برابر شده اما سرعت برنامه‌ریزی وسیع و گسترده برای مدیریت این روند از نظر کیفیت سالمندی و تربیت سالمند سالم بسیار کمتر و آرام‌تر است.
۳۰ میلیون سالمند طی سه دهه پیش رو
مدیرکل بهزیستی استان خراسان رضوی در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: رشد جمعیت سالمندی به صورت طبیعی در کشور ما همانند دیگر کشورها در حال انجام است.
مسعود فیروزی افزود: با توجه به نرخ سالمندی در کشور پیش بینی می شود جمعیت سالمندان ۶۰ سال و بالاتر در سال ۱۴۳۰ به حدود ۳۰ میلیون نفر در کل کشور برسد که حدود ۳۰ درصد کل جمعیت کشور را شامل می شود به این معنا که از هر سه نفر یک نفر در ۳۰ سال آینده در کشور سالمند است.
وی با بیان این که نرخ رشد سالمندی در سال ۱۳۳۵ در ایران معادل ۶.۲ درصد بوده است که به مرور در سال ۱۳۷۵ به ۶.۶ درصد رسیده است ادامه داد: این روند با شتابی که گرفت از سال ۱۳۷۵ تا سال ۱۳۹۵ به ۹.۲ درصد رسید و این روند شتابی همچنان ادامه دارد.
مدیرکل بهزیستی خراسان رضوی گفت: برای ارائه خدمت به این گروه جمعیتی در کشور که طی سالهای آینده شمار آنان سه برابر می‌شود باید آمادگی لازم را در ارائه خدمات داشته باشیم که مبنای آن شهر دوستدار سالمند است و شهر دوستدار سالمند تا حد زیادی به رفع مشکلات رفت و آمد و فعالیت اجتماعی این قشر کمک و بهره مندی از خدمات را برای آنان تسهیل می‌کند.
فیروزی با اشاره به این که تنهایی و کاهش فعالیتهای اجتماعی و نیز فعالیتهای بدنی از عمده ترین مشکلات سالمندان است افزود: ۱۵ درصد افراد جامعه به دلایل مختلف از جمله معلولیت، بارداری، سالمندی، شکستگی و موارد مشابه دچار ناتوانی هستند بنابراین مناسب سازی محیط‌های شهری برای آنان یک نیاز مهم و اولویت‌دار است.
وی ادامه داد: حمایتهای مالی از سالمندان از اهمیت بالایی برخوردار است در حالی که هم اکنون فردی که در کشور ما سالمند است و به سن بازشستگی می‌رسد و وارد مرحله به تعبیری پرخرج زندگی می‌شود ناگهان دچار کاهش درآمد و محدود شدن حقوق به مستمری بازنشستگی می‌شود.
مدیر کل بهزیستی خراسان رضوی گفت: بروز مشکلاتی از جمله کمبودهای تغذیه‌ای و به تبع آن وضعیت ضعف جسمانی و کاهش قوای بدنی طبیعی در سن سالمندی از دیگر مصایب و مسایلی است که زندگی سالمند را نشانه گرفته و تحت فشار قرار می‌دهد.
فیروزی با اشاره به این که تمام توان یک سالمند برای حمایت مالی و معنوی از خانواده و فرزندان به کار گرفته می‌شود افزود: این در حالی است که به طور معمول حمایت مالی و برخورداری مالی سالمندان به مراتب کمتر از دوره گذشته زندگی شان است.
۲۷ درصد سالمندان خراسان رضوی مجهول‌الهویه
به گفته مدیرکل بهزیستی خراسان رضوی، هزار و ۵۳۰ سالمند در مراکز شبانه‌روزی استان اقامت دارند که ۴۲۰ نفر از آنها معادل ۲۷ درصد مجهول الهویه و احتمالا فاقد خانواده هستند و ۸۷۰ نفر از این سالمندان یارانه‌بگیرند.
فیروزی افزود: هم اکنون پنج مرکز روزانه ویژه سالمندان در استان و مشهد فعالیت دارند که ۱۸۰ نفر از این مراکز، خدمات دریافت می‌کنند و علاوه بر فعالیت این مراکز در زمینه خدمت رسانی به سالمندان، سه مرکز ویزیت در منزل به سالمندان مشهدی خدمات می دهند که بیش از ۱۴۰ نفر هم از خدمات آنها بهره می گیرند.
وی ادامه داد: حدود ۱۰ درصد جامعه را افراد سالمند تشکیل می دهند که بر این اساس از جمعیت ۶.۸ میلیون نفری استان حدود ۶۸۰ هزار نفر را افراد بالای ۶۰ سال و به تعبیری سالمند تشکیل می‌دهند.
او اضافه کرد: براین اساس هم اکنون تمامی متولدان قبل از سال ۱۳۴۰ سالمند محسوب می‌شوند و موج سالمندان طی ۲۰ سال آینده متولدان دهه ۶۰ هستند.
پدیده سالمندان تک فرزند و بی فرزند
مدیرکل بهزیستی خراسان رضوی با بیان این که پدیده "سالمندان تک فرزند" و حتی بدون فرزند تهدیدی فرا روی جامعه ما در آینده ای نزدیک است گفت: کاهش موالید در بین زوج‌های جوان و میانسال موجب شده در آینده شاهد پدیده ای به نام "سالمندان تک فرزند" باشیم.
فیروزی افزود: این پدیده اجتماعی در ایران پیامدهای خاص خود را دارد و در این میان "سالمندان بدون فرزند" نیز تهدید دیگری هستند که جامعه ایرانی زمینه آسیب دیدن از این ناحیه را نیز دارد.
وی ادامه داد: هم اینک بخش محدودی از سالمندان توسط فرزندانشان به دلایل مختلف به موسسات و مراکز شبانه روزی نگهداری سالمندان سپرده می شوند که در این میان سالمندان مجهول الهویه درصد قابل توجهی را تشکیل می‌دهند.
مدیرکل بهزیستی خراسان رضوی با اشاره به زیاد بودن جمعیت خانوار در دهه های گذشته و وجود چهار تا پنج فرزند در هر خانواده گفت: این تعداد فرزند در خانواده های قدیم مراقبت از سالمند را در زمان بیماری و کهولت تسهیل می کرد اما در خانواده هایی که تعداد فرزندان به سه، ۲ و حتی یک فرزند کاهش پیدا کرده دیگر چنین وضعیتی را شاهد نخواهیم بود.
ضرورت پرستاری از سالمندان در منازل
معاون امور توانبخشی اداره کل بهزیستی خراسان رضوی گفت: هم اکنون ۴۱ مرکز شبانه روزی در استان فعالیت دارد
حمیدرضا علیزاده رضایی افزود: برای نگهداری هر سالمند مجهول الهویه ماهیانه ۲ میلیون ریال و برای حق پرستاری سالمندان در منازل ۱۰ میلیون ریال هزینه می‌شود.
وی تاکید کرد: اعتقاد داریم سلامت سالمندان در خانه و خانواده بسیار بیشتر تامین و امید به زندگی آنان به مراتب بیشتر می شود.
معاون بهزیستی خراسان رضوی گفت: حضور در جمع اعضای خانواده و نقش آفرینی آنان می‌تواند حس موثربودن و اعتماد به نفس را در سالمند افزایش داده و البته موجب بهره‌مندی و آرامش در خانواده هم بشود.
علیزاده با اشاره به شتاب رشد سالمندی در کشور افزود: تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد طی ۳۵ سال آینده با ادامه روند موجود درصد سالمندی در کشور از ۱۰ درصد به ۳۳ درصد می‌رسد و علت این رشد فزاینده کاهش ازدواج و موالید است که به طور قطع در آینده کشور جوان ما تاثیرگذار است.
وی بدون ذکر آمار بیشتر ادامه داد: رشد نرخ سالمندی در برخی شهرستانهای خراسان رضوی مانند گناباد بیشتر است و باید با برنامه مشخص و وضعیت موجود در این شهرستانها برنامه ریزی صورت گیرد.
سالمندان و آموزش زندگی در دنیای دیجیتال
معاون امور توانبخشی اداره کل بهزیستی خراسان رضوی گفت: از مهمترین مشکلات اخیر سالمندان با توجه به شیوع ویروس کرونا، قرنطینه، خانه نشینی و تبعات ناشی از آن بود علاوه بر این ضرورت انجام امور به صورت الکترونیکی و از طریق ابزار دیجیتالی به دلیل ضرورت برخورداری از دانش کار در حوزه الکترونیکی و دیجیتال موجب بروز مشکلات فراوان برای سالمندان شد.
علیزاده افزود: شعار هفته ملی سالمندان امسال تحت عنوان "بهره‌مندی عادلانه همه سنین از فناوری دیجیتال" است که از اهمیت برخورداری توانمندی کار در دنیای دیجیتال برای سالمندان نشان دارد به همین دلیل تلاش شده است در مراکز نگهداری از سالمندان با همکاری یک سری ارگانهای متولی در این حوزه آموزشهای لازم به سالمندان مقیم ارائه شود.
وی ادامه داد: البته این آموزشها باید در کل جامعه تسری یابد و به تبع آن همه سالمندان توان و مهارت کار با گوشی هوشمند، موبایل، انجام فعالیتهای بانکی، مالی و استفاده از خدمات در فضای اینترنت را فرا بگیرند.
معاون امور توانبخشی اداره کل بهزیستی خراسان رضوی گفت: دورکاری ناشی از شیوع کرونا موجب شد بخش اعظم و گاه ۱۰۰ درصد برخی امور به صورت الکترونیکی انجام شود اما این امر برای قشر سالمند مشکلات جدی و بنیادین فراهم کرد ضمن اینکه رعایت قرنطینه و در خانه ماندن برای این قشر از اهمیت بیشتری برخوردار است.
علیزاده افزود: علاوه بر این دسترسی به مراکز خدمات در سطح شهر به دلیل عدم مناسب سازی شهری مشکلات فراوانی را برای سالمندان ایجاد کرده است.
وی با اشاره به شیوع معلولیت برای حداقل چهاردرصد جامعه و ۱۰ درصد سالمندان ادامه داد:با احتساب ناتوانی های موقتی افراد و زنان باردار در مجموع ۱۵ درصد جامعه همواره دچار ناتوانی و نیازمند مناسب سازی محیط هستند که این شمار طی دهه‌های آینده به مراتب رشد بیشتری خواهد یافت.
معاون امور توانبخشی اداره کل بهزیستی خراسان رضوی گفت: متاسفانه فرهنگ‌سازی لازم در زمینه جایگاه سالمندان و توانمندی‌های آنان در جامعه ما صورت نگرفته گرچه در فرهنگ ایرانی و دینی بر جایگاه و احترام بزرگ‌تر بسیار تاکید شده است اما این آموزه‌ها باید به شکل عینی و عملی در جامعه ترویج شود تا بتوان علاوه بر تامین سلامت روح و روان سالمندان، آنان را در روند امور جمعی حفظ کرد و در فعالیتهای اجتماعی مشارکت داد.