سید محمدرضا دماوندی در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی ایرنا با تشریح وضعیت راههای ترانزیتی ارمنستان بعد از جنگ قره باغ، گفت: بعد از جنگ ۴۴ روزه میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در سال ۹۹ که طی آن باکو توانست برخی از مناطق را پس بگیرد، جمهوری آذربایجان براساس نقشه‌های زمان شوروی مدعی مالکیت حدود ۲۱ کیلومتر از جاده ترانزیتی بین ایران و ارمنستان شد و با استقرار ایست و بازرسی، از خودروهای در حال عبور از جمله کامیون‌های ایرانی حق گمرکی دریافت کرد.
کارشناس ارشد مسائل قفقاز، این مسیر ترانزیتی را تنها جاده فعال داخل ارمنستان ذکر کرد که ایران از آن برای رسیدن به ارمنستان، گرجستان و دریای سیاه استفاده می‌کند و افزود: با توجه به اعمال حاکمیت جمهوری آذربایجان، عملا این راه برای عبور کامیون‌های ایرانی به ارمنستان قابل استفاده نخواهد بود.
وی افزود: گرفتن حق ترانزیت از کامیون‌های ایرانی از سوی باکو در طولانی‌مدت ادامه نخواهد داشت و برای سهولت حمل و نقل به داخل ارمنستان باید جاده جایگزین ایجاد شود.
دماوندی، اقدام جمهوری آذربایجان در تحمیل هزینه مضاعف گمرکی از کامیون‌های ایرانی را خلاف حسن همجواری و روابط دوستانه دانست و گفت: در طول ۳۰ سالی که از تشکیل جمهوری آذربایجان می‌گذرد، ایران همواره امکان تبادل راحت و رفت و آمد میان نخجوان و خاک اصلی جمهوری آذربایجان را از طریق خاک خود تسهیل کرد تا این کشور بتواند ارتباطش را با نخجوان حفظ کند. کمترین انتظار ایران این بود که باکو صبر کند تا جاده جایگزین در درون ارمنستان احداث و حمل و نقل کامیون‌های ایرانی دچار اختلال نشود و این رفتار دوستانه نبود.
این کارشناس مسائل قفقاز با اشاره به در دستور کار قرار گرفتن بهسازی جاده‌های قدیمی برای استفاده کامیون‌های ترانزیتی ایرانی، گفت: بهسازی این جاده‌ها طبیعتا زمان‌بر خواهد بود. البته اقدام باکو باعث شد که ایروان با سرعت بیشتری برای بهسازی جاده جایگزین اقدام کند تا حمل و نقل دچار اختلال نشود و روابط تجاری بین دو کشور تداوم پیدا کند.
وی افزود: جاده قدیمی تاتو در ارمنستان که مسیر جایگزین است در منطقه‌ای صعب العبور قرار دارد و شروع فصل سرما و بارندگی، ممکن است تکمیل جاده را تا حدی با دشواری مواجه کند. این مسیر بسیار کم‌گذر است و از آن استفاده زیادی نمی‌شود اما در حال تکمیل است و اگر سرما اجازه دهد، این جاده می‌تواند ظرف ۲ تا سه هفته دیگر به پایان برسد. فعلا چاره ای جز استفاده از این جاده جایگزین نیست و این جاده باید سریعتر به بهره‌برداری برسد تا رانندگی ایرانی مجبور به دادن هزینه گمرکی مضاعف به جمهوری آذربایجان نشوند.
احداث گذر ترانزیتی شمال-جنوب تسریع می‌شود
دماوندی، گذر ترانزیتی شمال- جنوب را دیگر مسیر مواصلاتی بین ایران، ارمنستان و کشورهای این منطقه عنوان کرد و افزود: احداث این گذر ترانزیتی ۲۵ ساله باید زودتر تکمیل شود و ارمنستان منابع مالی برای احداث بخش داخلی این گذر را خاک تامین کند. اقدامات فنی - مهندسی بخشی از تکمیل این گذر ترانزیتی پیچیده است و نیازمند ایجاد چند تونل و پل در مناطق کوهستانی نزدیک ایران است.
این کارشناس ارشد حوزه اوراسیا، آسیای میانه و قفقاز ادامه داد: این گذر ترانزیتی که از شمال گرجستان شروع می‌شود، از مرز ارمنستان تا نزدیک نخجوان به شکل دشت است و احداث آن کار سختی نیست و بخش زیادی از آن هم احداث شده است ولی قسمت جنوبی و کوهستانی آن، نیازمند احداث پل و تونل‌های متعدد است که تکمیل کار را سخت می‌کند.
وی با تاکید بر سرعت بخشیدن به عملیات احداث گذر ترانزیتی شمال-جنوب، گفت: بخشی از پروژه اتصال خلیج فارس به دریای سیاه که در حقیقت گذر ترانزیتی جنوب به شمال ما است از طریق احداث این بزرگراه محقق می‌شود و احداث آن برای ما دارای اهمیت است. در پروژه اقیانوس هند- چابهار- دریای سیاه، کشورهای متعددی فعال هستند و برای تکمیل آن اعلام مشارکت کرده‌اند. حتی بلغارستان که در آن طرف دریای سیاه قرار دارد هم برای مشارکت در این پروژه اعلام آمادگی کرده است.
دماوندی خاطرنشان کرد: بخش عمده مسیر زمینی پروژه از بندر چابهار شروع می‌شود و از ارمنستان و گرجستان عبور می‌کند تا در نهایت به بندر سوچی در دریای سیاه می رسد. در حقیقت مسیر اصلی زمینی آن، کشورهای ایران، ارمنستان و گرجستان هستند البته اگر جمهوری آذربایجان تمایل به همکاری داشته باشد این مسیر در حقیقت می‌تواند دو شاخه داشته باشد و یک مسیر از ارمنستان به گرجستان و یک مسیر از جمهوری آذربایجان به گرجستان برسد ولی به هر حال، ایران، ارمنستان و گرجستان مسیر اصلی عبور این گذرگاه مواصلاتی بین المللی هستند.
وی درباره سیاست خارجی دولت‌های گذشته در قبال جمهوری آذربایجان، گفت: واقعیت این است که خویشتنداری بیش از حد دولت‌های قبلی به جای تلطیف و تحکیم روابط، موجب سوء برداشت باکو شده است و آنها ظاهرا این رویکرد را به معنای ناتوانی یا ضعف قلمداد کرده‌اند. بطوریکه جمهوری آذربایجان به جای اینکه به سمت دوستی مستحکم‌تر پیش برود رفتارهای خصمانه از خود نشان می‌دهد.
دماوندی، پرواز پهپادهای رژیم صهیونیستی از خاک جمهوری آذربایجان برای خرابکاری در تاسیسات هسته‌ای ایران، همکاری در ترور دانشمندان هسته‌ای و سرقت اسناد هسته‌ای کشورمان در کنار حضور عوامل موساد و داعش کنار مرزهای ایران و در خاک جمهوری آذربایجان را غیرقابل پذیرش عنوان کرد و گفت: جمهوری آذربایجان در سه دهه گذشته از خطوط قرمز جمهوری اسلامی ایران عبور کرده ولی اقدام متقابل از سمت ایران اتفاق نیفتاده است.
وی اضافه کرد: نشان ندادن اقدام متقابل به معنای ضعف ایران نبود بلکه به نظر می‌رسد که در تحلیل موضوع دچار اشتباه شده بودیم زیرا تصور این بود که اگر علیه جمهوری آذربایجان اقدام کنیم ممکن است شیعیان جمهوری آذربایجان تحت فشار قرار گیرند یا اقدامات ما باعث شود که باکو به سمت تل آویو متمایل شود. واقعیت قضیه این است که با وجود خویشتنداری ایران، جمهوری آذربایجان بیشتر به سمت رژیم صهیونیستی متمایل شد و شیعیان و دینداران در این کشور بیشتر تحت فشار قرار گرفتند.
این کارشناس ارشد مسائل منطقه گفت: اگر می‌خواهیم روابط مستحکم و مثبتی با باکو و ایروان داشته باشیم باید به آنها اعلام کنیم که روابط ما با هر کدام از آنها، علیه دیگری نیست و جمهوری اسلامی به هر دو نگاه یکسانی دارد. این دو کشور همسایه هم باید به خطوط قرمز جمهوری اسلامی احترام بگذارند و در صورت رعایت نکردن، اقدام متقابل، حق جمهوری اسلامی است.
وی، رزمایش اخیر ایران در شمال غرب کشور و در مرزهای جمهوری آذربایجان را یادآور شد و گفت: جمهوری آذربایجان اخیرا رزمایشی به عنوان سه برادر برگزار کرد که رژیم صهیونیستی هم در آن حضور داشت و برگزاری رزمایشی دیگر در نخجوان به معنای تداوم رویکرد خصمانه در قبال ایران است.
دماوندی در عین حال سیاست های جمهوری آذربایجان را تابع طراحی‌های ترکیه دانست و گفت: رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه یک شعار معروف تحت عنوان «به سوی شرق» و ایجاد ترکستان بزرگ دارد و می خواهد خودش را به شرق چین برساند و در راه رسیدن به این هدف، باید از خاک جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکمنستان و دریای خرز عبور کند. در این مسیر، فقط ارمنستان است که می تواند مانعی برای تحقق این هدف باشد.
این کارشناس ارشد مسائل منطقه افزود: در بند نهم توافقنامه جمهوری آذربایجان، ارمنستان، روسیه که در پایان جنگ ۴۴ روزه منعقد شد و محل ابهام هم هست، بر ایجاد یک گذر ترانزیتی از نخجوان به جمهوری آذربایجان تاکید شد که ارتباط آنها را به صورت مستقیم برقرار کند. در حقیقت، احداث این گذر ترانزیتی خواسته آنکارا است و می‌خواهد از طریق آن، خاک ارمنستان را هم دور بزند و طرح «به سمت شرق» را اجرایی کند.
دماوندی ادامه داد: ترکیه در حقیقت گرداننده و هدایت کننده اصلی اتفاقات سال گذشته بود و شاهد بودیم که نیروهای نظامی، مستشاری و تجهیزات و پهپادهای ترکیه در جنگ قره باغ حضور داشتند و می‌توان گفت که هم اکنون هم باکو، سناریوهای طراحی شده توسط ترکیه را به اجرا می گذارد.
این کارشناس ارشد حوزه قفقاز درباره روابط تهران و ایروان نیز گفت: روابط ایران و ارمنستان با وجود فراز و نشیب‌هایی که داشته، در طول تاریخ همواره مثبت بوده است. مشروط بر اینکه ارمنستان درک درستی از وضعیت منطقه و تحولات بین‌المللی داشته باشد روابط دوستانه تاریخی بین دو ملت کماکان در آینده هم ادامه خواهد داشت.