به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، بیابان لوت در سال ۱۳۹۵ (٢٠١۶) به عنوان بیست‌ویکمین اثر ارزشمند طبیعی ملی ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد، محدوده این اثر طبیعی جهانی به مساحت بیش از ۴۰ هزار کیلومتر شامل حدود ۲۳هزار کیلومترمربع عرصه و ۱۷هزار کیلومترمربع حریم و محیط آن بیش از ۸۰۰ کیلومتر است و در میان سه استان سیستان‌وبلوچستان، خراسان‌جنوبی و کرمان به صورت مشترک واقع شده و شامل ریگ یلان (تپه‌های ماسه‌ای)، کلوت‌ها، گلدان‌های طبیعی (نبکا)، رودخانه شور، دشت ریگی (هامادا)، پهنه بازالتی گندم‌بریان است.
دفتر مرکزی پایگاه جهانی بیابان لوت در مجموعه فرهنگی-تاریخی گلستان در تهران است و دفاتر نمایندگی محلی در روستای شفیع‌آباد شهداد در استان کرمان، روستای دهسلم در استان خراسان‌جنوبی و روستای نصرت‌آباد در استان سیستان‌وبلوچستان ایجاد شده و پایگاه‌هایی هم در فهرج، بم و راور هم فعال هستند.
لوت دارای جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی متنوع است
مهران مقصودی مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا در مورد ارزش‌های جهانی بیابان لوت، اظهار داشت: بیابان لوت بسیار گسترده است اما عرصه و حریم جهانی بیابان لوت آثار و عوارضی را دربر می‌گیرد که منطبق بر ارزش‌های جهانی و دارای ارزش ویژه در مقیاس جهانی است. البته لوت را از جاذبه‌های فرهنگی و تنوع زیستی آن نمی‌توان جدا کرد و هر کدام برجستگی و جاذبه‌های خود را دارند
وی با اشاره به اینکه بیابان لوت بر اساس دو معیار و شاخص جهانی، در فهرست آثار جهانی ثبت شده است، توضیح داد: برای ثبت یک اثر در فهرست جهانی یونسکو ۱۰معیار وجود دارد، که ۶ معیار فرهنگی و ۴ معیار طبیعی است، در معیار هفتم تصریح شده که آثار و عرصه‌های طبیعی مانند چشمه، کوه، جنگل، آبشار و بیابان که دارای صفت تفضیلی «ترین» مانند وسیع‌ترین، بلندترین یا زیباترین و ... هستند، می‌تواند در فهرست جهانی قرار گیرد.
مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت افزود: در معیار هشتم بر پدیده‌هایی دارای ویژگی‌های زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی (Geomorphology) و فیزیوگرافیکی منحصر به فرد، تاکید شده است، یعنی یک ویژگی زمین‌شناختی خاص داشته باشد و تاریخ تحول و فرآیندهای زمین را نشان دهند. معیار نهم و دهم ثبت جهانی آثار بیشتر در حوزه اکوسیستم‌ها و محیط‌هایی است که جز گونه‌های نایاب و در معرض خطر هستند.
کلوت ۱۵۵متری لوت، اثر طبیعی بی‌همتای جهانی
مقصودی خاطرنشان کرد: ثبت جهانی بیابان لوت بر اساس ویژگی‌های برجسته زمین‌شناختی و ژئومورفولوژیکی انجام شده است، اما فقط یک اثر بی‌همتای طبیعی از لوت در رده ممتاز جهانی ثبت شده است. کلوت‌ها (یاردانگ‌ها Yardang) یکی از ویژگی‌های بی‌همتا در بیابان لوت است.
مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت بیان کرد: اصطلاح یاردانگ ریشه ترکی دارد و بیشتر در آسیای میانه استفاده می‌شود، البته در جهان هم بکار بردن اصطلاح یاردانگ برای عوارض بادی مرسوم است؛ ما هم آرام‌آرام واژه کلوت را در مجامع و منابع علمی جا می‌اندازیم. در زمان ثبت جهانی بیابان لوت، کلوت‌های ثبت شده جهان در منابع اطلاعاتی ۸۰ تا ۱۲۰ متر بودند، کلوتی که در لوت ثبت و معرفی شد ۱۵۵متر ارتفاع داشت.
بلندترین نبکای جهان به ارتفاع ۲۱متر در بیابان لوت
مقصودی گفت: نبکا (Nebka) یا تل‌گز (به گویش محلی)، گلدان صحرایی یا شور مرو از دیگر عوارض طبیعی از عوارض برجسته بیابان لوت است؛ نبکاهایی که در زمان ثبت جهانی بیابان لوت در سال ۱۳۹۵ (۲۰۱۶) ثبت و معرفی شدند ۱۱ تا ۱۲متر ارتفاع داشتند، این نبکاها همان زمان هم به عنوان یکی از نبکاهای بلند جهان محسوب می‌شدند، که الان بر اساس تحقیق یک گروه مطالعاتی در منطقه لوت، نبکایی با ارتفاع ۲۱ متر شناسایی شده که بلندترین نبکای جهان است.
نبکا تپه‌ای است که گیاهان عامل اصلی ایجاد آنها هستند و رشد آن از به دام افتادن ماسه در اطراف آن صورت می گیرد. معمولا نبکاهایی از یک تا سه متر در ایران وجود دارد، ما در زمان ثبت جهانی لوت نبکاهای ۱۲ متری را شناسایی و ثبت کردیم، اما اخیرا و بعد از ۵ سال بر اساس تحقیق و مطالعات نبکایی با ۲۱ متر ارتفاع در بیابان لوت ثبت شده است که در جهان منحصر به فرد است، البته این مطالعات تطبیقی ادامه دارد و ممکن است نبکاهای بلندتر هم پیدا کنیم.
بیابان لوت را در جهان به‌خوبی می‌شناسند
عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: در این سال‌ها نبکاهایی در چین و برخی از مناطق بیابانی جهان اعلام شده بود که از نبکاهای لوت بلندتر بودند، اما الان با این شناسایی و ثبت، بلندترین نبکای جهان در بیابان لوت قرار دارد؛ نتیجه این تحقیق میدانی و کشف در قالب مقاله علمی با جزییات به صورت رسمی در منابع معتبر علمی هم اعلام شده است.
وی گفت: برخی در مورد بسیاری از عوارض یا ویژگی‌های طبیعی مطالبی را بیان می‌کنند، اما شناسایی و ثبت این آثار باید بر اساس یک روش تحقیق علمی و منسجم انجام و نقطه شروع نمونه‌برداری و روش ارتفاع‌سنجی دقیق باید به صورت شفاف مشخص و نتایج آن در قالب یک مقاله علمی در یک مجله معتبر منتشر شود، تا مراجع بین‌المللی آن را تایید و ثبت کنند، به روش‌های چشمی، غیر دقیق و شفاهی نمی‌توان استناد کرد.
مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت با بیان اینکه بیابان لوت را در جهان از قدیم به خوبی می‌شناسند، گفت: مستندات علمی و تحقیقی زیادی درباره ویژگی‌های این بیابان وجود دارد، از سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۳ دکتر احمد مستوفی و تیم تحقیقات که مرحوم دکتر پرویز کردوانی، دکتر فرج الله محمودی و دکتر احمد معتمد با همراهی یک تیم بین‌المللی بر روی بیابان لوت کار کردند. سون هدین، آلفونس گابریل، خانیکوف و استراتیل زاور هم از جمله محققان و مسافرانی هستند که قبل از تیم تحقیقاتی دکتر مستوفی پا به این بیابان شگفت‌انگیز گذاشته‌اند.
لوت با بیش از ۸۰ درجه سانتیگراد گرم‌ترین نقطه جهان
مقصودی گفت: در سازمان فضایی آمریکا (ناسا) دو مقاله منتشر شد که بر اساس ۷ سال مطالعات ماهواره‌ای، بیابان لوت پنج سال به عنوان گرم‌ترین و خشک‌ترین نقطه زمین با دمای بیش از ۷۰ درجه سانتیگراد ثبت شد، رکود بیشترین دما یک سال در استرالیا و یک سال هم در چین بوده است؛ در مقاله‌ای که جدیدا منتتشر شده و یک کار بین‌المللی است بیابان لوت را با بیش از ۸۰ سانتیگراد گرم‌ترین نقطه زمین اعلام کرده است.
مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت افزود:دماسنج‌های دستی نمی‌تواند معیار دقیقی برای ثبت باشد، برداشت زمینی برای ثبت گرمای بیابان لوت وجود ندارد، زیرا ایستگاه ثابت ندارد و دماسنج هم باید در شرایط خاص و استاندارد باشد تا دما با سایر دماهای جهان مقایسه شود، در ثبت ماهواره‌ای می‌توانند دمای همه کره زمین را بر اساس شرایط واحد، سنجش و مقایسه کند و گرم‌ترین و سردترین نقطه را به راحتی در زمان‌های مشخص بدست بیاورد.
ریگ یلان لوت در میان بلندترین تپه‌های ماسه‌ای جهان
مقصودی اظهار داشت: تپه‌ها و هرم‌های ماسه‌ای معروف به ریگ یلان (ریگ بلند/ریگ لوت) با ارتفاع نسبی بیش از ۴۷۵ متر یکی از بلندترین تپه‌های ماسه‌ای جهان را دارد؛ بیشتر این تپه‌ها در شرق بیابان لوت قرار دارد، در جهان بالای ۵۰۰ متر گزارش شده است، برخی از محققان ارتفاع تپه‌های ماسه‌ای لوت را بیش از ۵۰۰ متر را هم اعلام کرده‌اند، اما چون مستند علمی نشده، نمی‌توان به آنها استناد کرد.
مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت خاطرنشان کرد: تپه‌های ماسه‌ای پرو که بالای هزار متر ارتفاع دارد را در تصاویر ماهواره ای نگاه کردم، پایه آن منطقه -که بیشتر کوهستانی هستند- مرتفع و حدود ۷۰۰ متر ارتفاع دارد، لذا ارتفاع واقعی آن تپه‌ها تقریبا ۳۰۰ تا ۴۰۰ متر است. در چین هم تپه‌های ماسه‌ای با ارتفاع ۵۰۰ متر اعلام شده است که اخیرا چینی‌ها پرونده این بیان را برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو ارسال کرده‌اند.
وی اظهار داشت: در هیچکدام از بیابان‌های معروف جهان مانند بیابان نامیب (Namib Desert) در آفریقا یا وادی روم (Wadi Rum) در اردن بیابان‌های مصر به اندازه بیابان لوت عوارض متنوع طبیعی و زیستی و آثار متنوع فرهنگی در کنار هم وجود ندارد.
باد عامل حرکت و ایجاد تپه‌های ماسه‌ای است
مقصودی همچنین به وجود دشت‌های ریگی (هامادا) در بیابان لوت اشاره کرد و گفت: هامادا اصطلاحی است که در شمال آفریقا برای دشت‌های صاف و نسبتا مرتفع استفاده شده است، ماسه‌های ریز از میان ریگ‌های این مناطق منطقه حمل می‌شود و فقط ریگ وجود دارد. شن و ماسه متفاوت است، عنوان تپه شنی از نظر علمی اشتباه است قطر شن به اندازه‌ای است که باد نمی‌تواند آن را تکان دهد.
مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت با اشاره به اینکه بادها عامل حرکت و ایجاد تپه‌های ماسه‌ای هستند، توضیح داد: مناطق صافی و همواری که ماسه‌ها از میان سنگ‌ها حمل می‌شوند دشت ریگی (هامادا) نامیده می‌شود، اگر چه لوت دارای برترین دشت‌های ریگی جهان نیست، اما برای آنکه پیوستگی میان عناصر مختلف ایجاد شود در زمان ثبت جهانی این دشت‌ها را هم در مجموع عوارض طبیعی بیابان لوت معرفی کردیم.