بيابان لوت به عنوان اولين ميراث طبيعي ايران عصر روز يكشنبه در چهلمين اجلاس ميراث جهاني سازمان آموزشي، علمي و فرهنگي (يونسكو) در استانبول تركيه به ثبت رسيد.
در اين نشست پرونده «11 قنات ايراني»، به عنوان يكي از پرونده هاي مهم و پيچيده ايران در يونسكو با حمايت و پشتيباني تمامي كشورهاي عضو در فهرست آثار جهاني قرار گرفت.
تاكنون از هزار و 200اثر فرهنگي، تاريخي و طبيعي خراسان جنوبي حدود 800اثر در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است كه از اين تعداد باغ اكبريه بيرجند،مجموعه قنات بلده فردوس و بيابان لوت در فهرست آثار جهاني به ثبت رسيد.
به گزارش روز دوشنبه روابط عمومي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان جنوبي، حسن رمضاني افزود: بيابان لوت در جنوب شرقي ايران و در شمال شرقي شهرستان كرمان قرار دارد و بيست و پنجمين بيابان بزرگ جهان است.
به گفته وي هسته آن در سالهاي 2004، 2005، 2006، 2007 و 2009 گرم‌ترين نقطه بر سطح كره زمين شناخته شده است كه بيشترين آن در سال 2005 با بيشينه دماي 70٫7 درجه سانتيگراد ثبت شده است.
دانشمندان علت گرماي بالاي آن را رنگ تيره و خشكي سطح آن دانسته‌اند كه موجب جذب گرماي خورشيد مي‌شود.
وي ادامه داد: دشت لوت از شمال غربي به جنوب شرقي كشيده شده است طول آن حدود 320 كيلومتر و عرض آن حدود 160 كيلومتر است .
مديركل ميراث فرهنگي استان يادآور شد: در نوشته‌هاي جغرافيايي از واحد لوت گاهي به‌نام «چاله لوت» و گاهي به صورت «دشت لوت» و نزد عوام به‌دليل برخي مشابهت‌ها با دشت كوير اغلب به نام كوير لوت نام برده مي‌شود.
دشت لوت به صورت بيابان وسيع ماسه‌اي و ريگي است، در دشت لوت چاله‌ها يا حوضه هاي محلي متعددي وجود دارد كه هركدام دسته‌اي از رواناب‌هاي سطحي اطراف را دريافت مي‌كنند.
در دشت لوت پهنه‌هاي كويري عمدتا در داخل يا حاشيه اين حوضه‌ها (چاله‌هاي محلي) و يا در قسمتي از مسير جريان‌هاي فصلي و موقتي پديد آمده‌اند.
به‌طور كلي وسعت كوير در دشت لوت نسبت به زمين‌هاي ماسه‌اي و ريگي چندان زياد نيست و يا به‌عبارتي از چنان اهميتي برخوردار نيست كه بتواند بر چشم‌انداز طبيعي آن تأثير بگذارد.
از اين نظر دشت لوت درست در مقابل دشت كوير قرار دارد كه بيشتر وسعت آن را كوير پوشش داده است؛ بنابراين همان‌طور كه محققان جغرافيا در نوشته‌هاي خود به كرات تأكيد كرده‌اند، اطلاق كوير لوت بر اين واحد صحيح نيست و بايد از آن به عنوان دشت لوت يا بيابان لوت نام برد.
رمضاني در ادامه در مورد موقعيت و شاخص‌هاي كلي دشت لوت مي گويد: دشت لوت محدوده‌اي است بين استان‌هاي خراسان جنوبي، سيستان و بلوچستان و كرمان اين دشت بين دو گسل نهبندان در شرق و ناي بند در غرب قرار دارد و حد شمالي آن در حد مدار 32 درجه و حد جنوبي در حد مدار 28 درجه‌است.
وي ادامه داد: وسعت حوضه آبگير دشت لوت، حدود 175 هزار كيلومتر مربع (يك دهم مساحت كشور) است و طول آن از شمال به جنوب حدود 900 كيلومتر و غرب به شرق حدود 300 كيلومتر است، پست‌ترين نقطه دشت لوت 190 متر از سطح درياست.
مديركل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان جنوبي افزود: دشت لوت جايگاه رخداد زمين لرزه‌هاي بزرگ و مهمي بوده است كه در پاي كوه‌هاي مشرف به كوير بزرگ لوت، آثاري از سكونت انسان از هزاره چهارم پيش از ميلاد مسيح مشاهده شده است.
رمضاني اظهار كرد: بزرگ‌ترين ناحيه جمعيتي دشت لوت شهداد است كه در گذشته هاي دور به آن « خبيص » مي‌گفتند، دره « سيرچ» و ناحيه مسكوني آن به همين نام، يكي از زيباترين چشم اندازهاي سر سبز حاشيه اين دشت اسرار آميز است.
وي گفت: دشت لوت يكي از شگفت انگيزترين عوارض بياباني دنياست برخي از جاذبه هاي آن عبارتند:
- بزرگ‌ترين شهر كلوخي جهان، منطقه كلوتها از دور به خرابه‌هاي شهري بزرگ مي‌ماند كه توصيف‌هاي گوناگون از آن شده‌است نظير شهر خيالي و يا شهر لوت.
- مرتفع‌ترين هرمهاي ماسه‌اي دنيا در لوت است، مرتفع‌ترين هرمهاي شناخته شده دنيا حداكثر 300 متر ارتفاع دارند (ليبي) اما در لوت ارتفاع برخي هرم‌ها گاه به 480 متر هم مي‌رسد.
-40 مخروط آتشفشان كواترنر در سطح دشت لوت وجود دارد.
- پهنه‌هاي وسيع ماسه و ريگ با طيف رنگي قهوه‌اي روشن تا خاكستري و سياه نظير
«گدار باروت» كه چون خاك آن سياه و شبيه باروت است به اين نام خوانده مي‌شود.
- دشت‌هايي از گدازه‌هاي بازالتي چاله چاله نظير 'گندم بريان'
- پهنه‌هاي شني مواج
- بزرگ‌ترين نبكاهاي جهان تپه‌هاي شني پوشيده از گياه (نبكاها) كه يكي از شگفتي هاي همزيستي خاك و آب و گياه است، اين نبكاها به گلدان بيابان نيز ناميده شده‌اند.
- مرتفع‌ترين ربدوها ((Rebdou )ربدوها مشابه نبكاها با ابعاد بزرگ‌تر شكل‌هاي پيچيده‌تر در لوت غربي مي‌باشند
- پهنه‌هايي به شكل چند ضلعي‌هاي متعدد كه حاصل قشر نمكي ضخيم و تبخير شديد سطح زمين است.
- كوير پاشتري، سطح اين نوع زمين‌ها اينطور به‌نظر مي‌رسد كه پس از بارندگي زياد خيس شده و تعدادي شتر روي آن راه رفته‌اند.
- هامادا Hammada دشت‌هايي از ريگ، شن و پوشيده از خاك‌هاي ريگي كه فاقد گياه است.
همچنين سرپرست پايگاه بيابان لوت خراسان جنوبي گفت: بيابان لوت به عنوان اولين اثر طبيعي ايران در فهرست ميراث جهاني ثبت شده است.
زهرا رضايي ملكوتي افزود: اين بيابان به صورت مشترك بين خراسان جنوبي، كرمان و سيستان و بلوچستان در 29 مرداد ماه 1393 به شماره 203 در فهرست ميراث طبيعي ملي قرار گرفت.
پرونده اين اثر در سال 2015 جهت ثبت در فهرست ميراث جهاني به يونسكو ارسال و در سال 2016 در فهرست ميراث جهاني ثبت شد.
وي بيان كرد: بيابان لوت از لحاظ زمين ساختي به سه قسمت لوت شمالي، لوت مركزي و لوت جنوبي تقسيم بندي مي شود:
1 – لوت شمالي از عناصر ريگ، شن و ماسه تشكيل شده است و حد جنوبي آن را بريدگي هاي نامنظم مشرف به چاله «رود شور بيرجند» تشكيل مي‌دهد كه ناهمواري هاي ماسه‌اي به شكل سفره‌هاي ماسه‌اي در آن وجود دارد.
2 – لوت مركزي شگفت انگيزترين قسمت دشت لوت است، در قسمت‌هاي شرقي لوت مركزي تپه‌ها و توده‌هاي عظيم و به هم پيوسته ماسه‌اي قرار گرفته و سطح قابل توجهي از لوت را به عرض متوسط 52 كيلومتر و طول متوسط 162 كيلومتر در لوت پوشانده است.
بخشي از ناهمواري‌هاي لوت مركزي داراي پوشش گياهي بوده و بخش غربي آن فاقد پوشش گياهي است.
سرپرست پايگاه بيابان لوت استان ادامه داد: از نظر ژئومورفولوژي(زمين‌ريخت‌شناسي) لوت مركزي به سه منطقه اصلي (از غرب به شرق) تقسيم شده‌است:
الف – دشت سر Pediment به عرض 5 تا 10 كيلومتر به صورت نواري سطح آن از ماسه و لاي(silt)و نمك پوشيده شده است
ب- كلوتها (در نواحي بياباني، به برجستگي‌هاي بين شيارهاي U شكل كَلوت مي گويند.
رأس اين برجستگي‌ها مسطّح، طرف رو به باد آنها پرشيب و طرف ديگر آنها كم‌شيب است.
ياردانگ‌ها اغلب در رسوبات نرم درياچه‌اي گذشته به وجود مي‌آيند و در برخي بيابان هاي دنيا از جمله بيابان غربي مصر و بيابان لوت شهداد در ايران وجود دارند.
ياردانگ‌ها اغلب در رسوبات نرم درياچه‌اي گذشته به وجود مي‌آيند و اشكال تپه‌هاي فرسايشي حاصل فرسايش بادي ياردانگ‌ها در مناطق خشك دنيا از قبيل ايران، ايالات متحده، چاد، مصر، و پرو درسطح وسيعي گسترش يافته‌اند و فرآيندهاي موجود تا حدي موردمطالعه قرار گرفته‌اند.
سنگ‌هاي ناپيوسته مانند لاي، رس به علت چسبندگي، به طور نامحسوسي تحت تأثير فرسايش بادي قرار مي‌گيرند و در حالت مرطوب، باد تأثيري ناچيزي دارد.
در حالت خشك، هنگامي باد از دشت رسي مي‌گذرد، با حمل دانه‌هاي ماسه، سطح دشت را شيار داده دراين صورت به آن كلوت مي‌گويند.
سرپرست پايگاه بيابان لوت خراسان جنوبي اظهار كرد: ناهمواري‌ها و اشكال فرسايش بادي از جمله كلوتها در مناطقي واقع هستند كه باد سرعت كافي براي بادكندگي و سايش داشته باشدكه در الگوي فرسايش بادي برخلاف فرسايش آبي حركت مواد درهمه جهات امكان پذيراست.
در نواحي با باد مداوم شديد و اقليم خشك و بستر مناسب فرسايش باعث ايجاد شيارهاي به صورت آرايه‌هاي موازي مي‌شود كه اين شيارها (دالان‌ها) براثر افزايش فرسايش بادي-آبي گسترش مي‌يابند.
بدين نحو كه عامل رطوبت باعث نرمي و سستي سطح منطقه شده پس از خشكيدگي به سهولت با كوچكترين حركت باد مواد برداشته مي‌شود.
درحد فاصل اين شيارها تپه‌هاي موازي ودوكي شكل كلوتها هم جهت با باد غالب منطقه باقي مي‌مانند: حالت دوكي‌شكل آن به نحو عمل فرسايش فرسايش بادي مربوط مي‌شود به طوري كه شيب رو به باد بيش از قسمت پشت به باد است.
عموما بزرگ‌ترين كلوتهاي ايران و در واقع معروف‌ترين آنها در دشت شهداد- منطقه لوت براساس ابعاد و عامل فرسايش به دو رخساره تقسيم مي شوند.
كلوتهاي شهداد كرمان از زيباترين منظر طبيعي دنيا هستند كه همه ساله گردشگران خارجي فراواني را به سوي خود مي كشانند.
بويِه كه در سالهاي اخير امكانات رفاهي و دسترسي اين منطقه بهبود پيدا كرده است. اين منطقه كه به شهر خيالي لوت هم شهرت دارد از سوي مجله نشنال ِژئوگرافيك چند سال پيش به عنوان چهارمين جاذبه طبيعي دنيا انتخاب شده است.
ياردانگ‌هاي بزرگ حاصل فرسايش آبي-بادي و ياردانگ‌هاي كوچك تحت تاثير فرسايش بادي شكل گرفته‌است.
- كلوتها، كلوت اصطلاح محلي است به خندق‌هاي بسيار عظيم كه حاصل فرسايش آبي و بادي است به عنوان پديده‌اي بي نظير در دنيا شناخته شده‌است.
- « رود شور» در مرطوب كردن ديواره اين كلوتها اثر كافي داشته و فرسايش‌هاي آنها را تسهيل كرده‌است.
- منطقه كلوتهاي در 43 كيلومتري شهداد(24 كيلومتري ده سيف) قرار دارد و در مساحتي به عرض متوسط 80 كيلومتر و طول متوسط 145 كيلومتر را تشكيل داده‌اند.
- مهم‌ترين بادي كه ديواره‌هاي كلوتها را فرسايش مي‌دهد بادهاي 120 روزه سيستان است.
- در فاصله كلوتها زمين پوشيده از ماسه بادي است و در نقاطي كه ماسه بادي نيست زمين از نوع رس لائي و رس است.
ج- تپه‌هاي ماسه‌اي در شرق لوت مركزي منطقه‌اي به عرض 50 كيلومتر و طول 100 كيلومتر را تشكيل مي‌دهند.
ارتفاع اين تپه‌هاي ماسه‌اي تا 500 متر هم مي‌رسد، نا همواري‌هاي ماسه‌اي به اشكال برخان(Barkhan) هرمهاي ماسه‌اي – سيف (sif) و تپه‌هاي طولي ديده مي‌شود.
3 - لوت جنوبي (لوت زنگي) غني‌ترين قسمت چاله لوت از نظر پوشش گياهي است.
- در حدود 20كيلومتري شهداد، درختان و درختچه‌هاي گز در گلدان‌هاي بياباني لوت جاي گرفته‌اند كه به آن نبكا يا تل‌هاي گياهي گفته مي‌شود.
- زمين‌هاي بين نبكاها پوشيده از ماسه است و نبكاها عموماً در سطح همواري كه ميزان ماسه آن متوسط و سطح آب زير زمين بالا بوده و يا رطوبت موجود كافي براي حيات پوشش گياهي باشد ظاهر مي‌شوند.
عناصر تشكيل دهنده نبكا شامل ماسه – لاي، رس و سلت است.
-شكل نبكا تابعي است از اندازه، تراكم و ميزان رشد گياه ميزبان كه گونه‌هايي نظير دسته‌اي از گرامينه‌ها، درختچه‌هاي تاغ، گز و... هستند.
در كوير لوت گونه گياه گز (Tamarix) از گونه‌هاي ميزبان نبكاها هستند، ارتفاع نبكاها از چند دسيمتر تا چند متر و طول آن از يك متر تا 10 متر مي‌رسد.
- گياهان منفرد بايد ارتفاعي بيش از 10 الي 15 سانتي‌متر داشته باشند تا اينكه بتوانند ماسه‌ها را كنترل كنند. اگر دانه‌هاي ماسه چسبندگي نداشه باشند به عبارتي عناصر رس و لاي نداشته باشند حجم آنها با تغيير و سرعت باد تغيير مي‌يابد.
با افزايش ميزان رسوب، گياه براي جلوگيري از مدفون شدن به رشد خود در جهت بالا ادامه مي‌دهد اين رشد تا آنجاست كه ريشه گياه در ارتباط با سطح آب زير زميني باشد اما جايي كه آب زير زميني افت مي‌كند اين ارتباط قطع و تخريب نبكا آغاز مي‌شود كه سرانجام به مرگ نبكا مي‌انجامد.
-نبكاهاي چندين ساله و دائمي در تغيير سطح سفره آب زير زميني، هرزآبها، تبخير، تعرق و كنترل رسوبات بادي در منطقه نقش اساسي دارند.
-ربدوها Rebdou با ابعاد بزرگ‌تري از نبكاها متمايز مي‌شوند، طول آنها به 2 تا 7 متر و عرضشان به 1 تا 5 متر مي‌رسد.
غير از ابعاد، شكل ربدوها نيز پيچيده‌تر از نبكاها است؛ و گاهي چند مخروط را نشان مي‌دهد كه كنار هم قرار گرفته‌اند، مرتفع‌ترين ربدوها در لوت غربي ديده مي‌شود كه گاه ارتفاع آنها به 12 متر مي‌رسد (بلندي يك ساختمان 4 طبقه)
2047/
بيرجند- ايرنا - مديركل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان جنوبي گفت: بيابان لوت به عنوان سومين اثر ارزشمند استان و اولين اثر طبيعي ايران در فهرست آثار جهاني به ثبت رسيد.
