پاییز که از راه می رسد سرخی گل های زعفران بر گونه های زنان خانه دار فاروجی می نشیند و همچنان که دور هم جمع می شوند با نجواهای محلی طلای سرخ را یکی پس از دیگری پاک می کنند و محصولی ناب تحویل می دهند.
چه زیباست زنان خانه داری که فرصت پیدا کرده تا در این ماه های سرد پاییز در کنار کرسی های روستایی گرد هم می نشینند و هر چند که جدا کردن کلاله از گل کاری بس طاقت فرساست ولی به لحظه های خوش آن می ارزد و سود فروش این محصول ارزشمند تکانی به جیب آنها می دهد و این برکت به زندگی آنها راه پیدا می کند.
داستان برداشت زعفران و پاک کردن آن توسط زنان قصه خوش این روزهای کانون گرم خانواده های روستایی است و طلای سرخ که چند سالی است بدلیل شرایط اقلیمی مناسب در این منطقه کشت می شود برداشت آن به شدت بسته به تغییرات آب و هوایی دچار تغییر می شود و روزی که هوا سرد می شود باید گل های آن قبل از سرمازدگی به سرعت جمع آوری و پاک شوند و همین فرصت را در اختیار زنان این خطه قرار داده تا دور هم جمع شوند و کلاله را از گل جدا کنند.
اینجا فاروج است؛ سرزمینی که این سالها در خطه خراسان شمالی قد علم کرده و رفته رفته جایگاه خود را در بین شهرهای زعفرانی جا باز کرده و در سال های اخیر زمین‌های یکدست بنفش در این خطه بیشتر شده استٰ و زنان و مردان بر این بستر بنفش کسب روزی می کنند.
در یک دهه اخیر سطح زیر کشت این محصول کم آب طلب و اقتصادی در مجموع استان که با تنش آب نیز مواجه است افزایش و به سه هزار و ۴۰۰ هکتار رسیده است که شهرستان فاروج بخش اعظم این کشت را به خود اختصاص داده است.
بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی؛ سطح زیر کشت زعفران در ۲۸ استان کشور در بیش از ۱۰۰ هزار هکتار است که میانگین عملکرد تولید زعفران در خراسان شمالی بیش از ۶.۲ کیلوگرم در هکتار است که این رقم حدود ۲ برابر میانگین کشوری است.
همچنین سرانه مصرف زعفران کشور هفت دهم گرم در سال است و ایران با مصرف سالانه ۶۰ تن زعفران، رتبه نخست جهان را در مصرف طلای سرخ دارد و از آنجایی که زعفران گیاهی کم توقع و پربازده اقتصادی است که برای کشت در مناطق خشک و نیمه خشک مناسب است از این جهت اراضی کشاورزی کم آب این خطه از شمالشرق کشور بهشت کشت زعفران تلقی می شود و این استان از سطح زیر کشت و تولید زعفران رتبه سوم را در بین استان های کشور دارد اما در بهره وری رتبه اول را به خود اختصاص داده است.
در راه سفر به مشهد مقدس اندکی که از شهرستان شیروان گذر می کنی به دشت های بنفشی برخورد می کنی که چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند و از این همه زیبایی خداوند شگفت زده می شوی، من که سالهاست ساکن این استان هستم تاکنون این همه زیبایی را در این فصل به چشم ندیده بودم و زنان در کنار مردان، خمیده در حال جمع کردن گل های زعفران و کارگران فصلی در این پاییز رنگارنگ در سرتاسر جاده های منتهی به فاروج در تکاپو هستند.
در راه برگشت از مشهد برای خرید گل زعفران سری به یکی از این محفل ها می زنیم و با خانواده احمد آقا از زعفران کاران به نام این خطه چند لحظه ای را سپری می کنیم همین که وارد منزل این کشاورز می شویم نجوا و سرودهای محلی کرمانجی به گوش می رسد و عطر این معجزه خداوندی سرتاسر منزل را فرا گرفته و مشام را پر از صفا می کند.
هفت نفر از زنان محله در منزل احمد آقای صائب به گرد هم جمع شده اند و مشغول پاک کردن زعفران هستند؛ در ابتدا احمد صائب در مورد رویه برداشت زعفران می گوید: در این روزها زعفران کاران به تنهایی نمی توانند این محصول اقتصادی اما پر زحمت را برداشت و سریع پاک کنند بلکه جمع‌آوری و جداسازی کلاله آن بسیار حساس است و باید در یک روز به سرانجام برسد در غیر اینصورت کیفیت خود را از دست می دهد.
وی می افزاید: زعفران کاران خراسان شمالی در این روزها خواب و استراحت ندارند زیرا در جمع آوری این محصول ارزشمند و حساس که هم اینک اواخر برداشت است نباید کوتاهی کنند زیرا گل بعد از یک روز پژمرده می شود و دیگر قابل برداشت نیست و بهره برداران گل های زعفران را به واسطه ها می سپارند تا آنان گل ها را به شهرها و روستاهای مجاور به در خانه های کارگران فصلی برسانند، به ازای پاک کردن هر کیلوگرم گل ۲۵ تا ۳۰ هزار تومان به پاک کننده های گل پرداخت می شود.
این کشاورز می گوید: حتی کارگران گل چین نیز به طور معمول بین یک تا ۲ کیلو گل را نیز برای پاک کردن به خانه می برند اما گل پاک کن ها به طور متوسط روزانه سه تا چهار کیلو گل پاک می کنند و برخی از خانواده ها که با فرزندان خود جمعی فعالیت دارند حتی بیش از ۱۵ کیلو گل زعفران را نیز جدا سازی می کنند.
وی می افزاید: هم اینک هر هکتار زعفران برای ۱۸۰ تا ۲۰۰ نفر ایجاد شغل می‌کند و به جرات می‌توان گفت که نقش این محصول در ایجاد اشتغال و ارتقای اقتصاد خانوارهایی که به این کار اشتغال دارند، بی‌نظیر است و مهر و آبان که از راه می رسد، برداشت گل زعفران و پاک کردن آن در مقابل سایر کارها برای زنان خانه دار سود بیشتری دارد و امسال هم دستمزد پاک کردن هر کیلو گرم گل زعفران حدود ۳۰ هزار تومان است که هر نفر در سه ساعت یک کیلو گل را پاک می کند.
گلناز همسر احمد آقا یکی از زنان این محفل است که در مورد چگونگی سپری کردن این روزهایش می گوید؛ گلناز همراه دخترش هر روز صبح زود خورشید طلوع نکرده وارد مزارع زعفران می شود و در چیدن گل ها به کشاورزان کمک می کند و بعد از کار در مزرعه معمولا چند کیلویی گل را نیز به خانه می برد تا در کنار سایر زنان محله که معمولا هم بدسرپرست هستند کلاله را از گل ها جدا وبه اصطلاح پاک می کنند.
این زن کشاورز می افزاید: خوشحالم که بانوان کارگری که دستشان از مال و مکنت روزگار کوتاه است، سی و چند روز بر سفره زعفران می نشینند تا روزی خود را به دست آورند و انگار گل زعفران به زندگی آن ها نیز رنگ و رخی تازه داده است.
مهری خانم که سرخی و ترک های انگشتانش نظر من را جلب می کند از دیگر زنانی است که با خنده و کنایه آواز محلی را به یکباره سر می دهد و جمع را شاد می کند و او که دستانش را به نشانه شکر بالا می برد به کنایه می گوید: به تنهایی بیشتر از دستگاه های مدرن گل زعفران را پاک می کنم.
وی در ادامه می افزاید: شوهرم درگیر آسیب های اجتماعی است و گل پاک کنی در این ایام شغل فصلی بنده محسوب می شود و چندین نفر از اعضای خانواده نیز در این ایام فعال می شوند.
این زن خانه دار در مورد روند این فعالیت می گوید: جداسازی زعفران به روش دسته و سَرگل انجام می شود در روش دسته؛ از درون گل، کلاله سه‌شاخه را از بقیه اجزای گل جدا می‌کنیم، به‌طور مرتب روی هم می‌چینیم و در همین حالت نیز خشک می شود و در روش دیگر نیز کلاله‌ها را از محل اتصال به خامه قطع کرده، جمع‌آوری و خشک می‌کنیم.
مرحله برداشت زعفران؛ پر زحمت‌ترین بخش کشاورزی در حوزه زعفران است و حساسیت بالایی را می‌طلبد. برای انجام کامل این مرحله در حدود ۱۵ الی ۲۰ روز زمان نیاز است و لازم به ذکر است که گل‌ها یک روز عمر می‌کنند و اگر در طی این یک روز برداشت نشوند، کیفیت خود را از دست خواهند داد و از بین خواهند رفت. برداشت هر چقدر دیرتر انجام شود چون گل‌ها در معرض نور خورشید، باد و سایر عوامل آب و هوایی قرار می‌گیرند، کیفیت و مرغوبیت خود را از دست خواهند داد.
اشتغالزایی گسترده
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در مورد شرایط کنونی این محصول ارزشمند در گفت و گو با ایرنا می گوید: به ازای هر یک هکتار اراضی زیر کشت زعفران به جز کشاورزان که برای آنان شغل مستقیم ایجاد می شود بین ۱۸۰ تا ۲۰۰ نفر نیروی انسانی نیز شغل ایجاد شده است که شامل کارگران جمع آوری گل زعفران، پاک کننده های گل، خشک کن هاٰ و افراد شاغل در مجموعه های بسته بندی این گیاه با ارزش می شود.
محمدعلی شریکیان می افزاید: برداشت گل زعفران از سطح چهار هزار و ۳۵۰ هکتار کشتزار استان در حال انجام است که برای ۲۶ هزار نفر از روستاییان این خطه به مدت ۴۵ روز شغل ایجاد کرده است.
وی می گوید: کشت و کار زعفران اشتغال آور است که ارزش اقتصادی این کالای ارزشمند در این خطه بیش از سه هزار و ۴۰۰ میلیارد ریال پیش بینی شده است که به نوعی شامل ۱۵ درصد ارزش اقتصادی کل محصولات باغی استان می شود و هم اینک جمعیت زیادی از بهره برداران کشاورزی در حوزه کشت و کار، بسته بندی، فراوری و فروش محصول زعفران در استان هستند که با توجه به فعالیشان سودی کسب خواهند کرد.
شریکیان بر حمایت های دولت در راستای بالا بردن ارزش اقتصادی این محصول و ایجاد زنجیره تولید تاکید کرد و می افزاید: در این زمینه دولت باید کشاورزان را حمایت کند تا این تولید کننده ها نیز در زمینه کشت و کار زعفران سودی معقول داشته باشند و تنها عاید واسطه ها، بازرگانان و تجار نشود.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی با بیان اینکه گروه های مختلف در فعالیت زعفران باید هر کدام منصفانه سود کنند می افزاید: در سال های اخیر تولید در بخش کشاورزی به علت افزایش قمیت نهاده ها و نیروی کارگری بسیار بالا رفته است که کشاورز در مواردی ضرر خواهند کرد زیرا هزینه های تمام شده محصول از فروش پیشی گرفته است.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی می گوید: پیش بینی می‌شود که امسال ۲۲ تن محصول از سطح مزارع استان تولید شود و اینک قیمت هر کیلوگرم گل زعفران در روستا بازار زعفران در فاروج به قیمت ۲۱۰ هزار تومان به فروش می‌رسد.
به گزارش ایرنا زمینه های حضور این کالای اقتصادی و با ارزش در بورس فراهم شده و هم اکنون سرمایه گذار بخش خصوصی انباری با ظرفیت سه تُن راه اندازی کرده و زعفران شهرستان فاروج در این انبار ذخیره شده است و به زودی انبارهای دیگری نیز به بهره برداری می رسد.
کشاورزان از طریق این انبارها، زعفران خود را سپرده‌گذاری کرده و از ظرفیت بورس کالای کشور جهت کشف قیمت زعفران استفاده کنند؛ ساخت این انبارها می تواند به عنوان گامی بزرگ در بهبود زیرساخت های زعفران منطقه فاروج و شهرهای اطراف شناخته شود.
سطح زیر کشت گیاهان دارویی در این استان که شامل کشت زعفران، گل محمدی ، زیره سبز، نعناع فلفلی، آلوورا، گل گاوزبان، موسیر، آویشن، سیاه دانه، بادرنجبویه و به‌لیمو است به هفت هزار هکتار رسیده است که در مقایسه با قبل از آغاز به کار دولت تدبیر و امید حدود ۳ برابر رشد یافته است.
خراسان شمالی ۳۴۴ هزار هکتار عرصه کشاورزی دارد که از این سطح حدود ۴۷ هزار هکتار باغ و مابقی زراعت است.