نبرد زعفران‌کاران خراسان‌شمالی با غرش آسمان

پاییز که از راه می رسد، دشت های پوشیده از علفزار در خراسان شمالی با رنگ های بی بدیلش عشوه گری می کند و اما مزارع ارغوانی پهن دشت فاروج حکایتی دیگر از آفرینش الهی دارد و خداوند فرشی ارغوانی از طلای سرخ بر این دشت های زیبا می گستراند و دل هر رهگذری را می رباید.

سرمای این فصل از سال در این خطه چهره اش را یواش یواش نمایان می کند و مردان و زنان فاروجی شال به سر و چادر به کمر بسته در دشت ها به صورت خمیده مشغول جمع آوری گل زعفرانی می شوند که چندسالی است در این منطقه طرفداران زیادی پیدا کرده است.

اما در پشت تمامی زیبایی های زعفران، دلهره بارش باران در ورای چهره کشاورزان منطقه نمایان می شود و اینجاست که دست خشن روزگار برکت آنها را بر باد می دهد و غرش آسمان و باران رحمت الهی را تبدیل به زحمت می شود و تمامی محصول آنها را خراب می کند.

زعفران کاران خراسان شمالی در این روزها خواب و استراحت ندارند چرا که در جمع آوری این محصول ارزشمند و حساس نباید غفلت کرد، زیرا گل این ارغوانی زیبا بعد از یک روز پژمرده می شود و دیگر قابل برداشت نیست.

کشاورزان در این فصل از سال یک نگاه به آسمان دارند تا باران محصول آنها را خراب نکند، نگاهی هم به جمع آوری سریع گل دارند، سپس محصول را به شهر و روستاهای مجاور می رسانند و کلاله های سرخ و با ارزش را از داخل گل بیرون می کشانند و به ازای پاک کردن هر کیلوگرم گل ۲۵ تا ۳۰ هزار تومان به پاک کننده ها دستمزد پراخت می کنند.

گل زعفران در این فصل از سال با آب و هوا جنگی متقابل دارد و این محصول مهم زمانی برداشت می شود که هوا آفتابی باشد و گل چهره خود را نشان دهد تا پرچم های آن به راحتی از درون گل بیرون کشیده شود و چنانچه بارانی ببارد گل ها چسبیده می شود و محصول کشاورز بر باد می رود.

باران تنها دغدغه اصلی کشاورزان این خطه نیست، وقتی با این کشاورزان به گفت و گو می پردازی، پرده از دغدغه های دیگری می گشایند که هر کدام کوهی از مشکلات را به همراه دارد.

هزینه زیاد کارگر

مرضیه کریمی از زعفران کاران فاروجی در این خصوص می گوید: فصل برداشت گل زعفران در این منطقه آغاز شده است و قیمت گل این محصول در روند عادی ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان به فروش می رسد و بارش باران این قیمت را به ۲۰۰ هزار تومان کاهش می دهد و این کاهش قیمت موجب نگرانی بهره‌بردان می شود چرا که قیمت هزینه های کشت و کار این محصول بسیار گران تمام می شود.

وی می افزاید: بالا بودن قیمت پاک کردن گل از دیگر دغدغه های زعفران کاران منطقه است و اینک گل پاک کن ها برای پاک کردن هر یک کیلوگرم ۲۵ تا ۳۰ هزار تومان دستمزد دریافت می کنند در حالی که اگر گل ها باران زده و خیس باشند و قیمت پاک کردن هر کیلو به ۵۰ هزار تومان نیز افزایش می یابد.

وی می گوید: اینک فصل پیک برداشت گل زعفران است، کشاورزان به سختی گل چین پیدا می کنند این در حالی است که قیمت نیروی انسانی برای چیدن گل بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار تومان است در حالی که در سال گذشته کمتر از ۱۵۰ هزار تومان بود.

یکی دیگر از زعفران کاران استان می افزاید: بارش باران قبل از مرحله گل دهی زعفران در رشد آن بسیار تاثیر گذار است اما اگر غنچه باز شد بارش باران به آن خسارت هنگفتی وارد می کند.

علیرضا مرادی نیز کمبود نیروی کارگری را مهمترین دغدغه زعفران کاران دانست و می افزاید: وجود واسطه ها و دلالان برای تعیین نرخ گل زعفران و گل خشک نیز از دیگر مشکلات کشاورزان است که بیشترین سود عاید آنان خواهد شد در حالی که بیشترین زحمت را قشر تولید کننده متحمل می شوند.

خام فروشی بلای جان زغفران‌کاران 

یکی دیگر از کشاورزان زعفران‌کار می گوید: ایجاد بازارچه زعفران در شهر فاروج فضایی مناسب برای داد و ستد این محصول مهم است اما بیشتر غرفه داران واسطه ها و دلالانی هستند که سعی در خرید پایین زعفران دارند و برخی از کشاورزان به دلیل افزایش دستمزد کارگر محصول خود را توافقی پیش فروش می‌کنند و این امر باعث می‌شود که سود محصول به جیب واسطه برود.

علی محمدی می افزاید: کشاورزان بیشتر خرده مالک هستند و توانمندی فروش محصول خود در سایر استان ها ندارند و بشتر دلالان در این فصل از سال در کمین زعفران کاران و همزمان با بارش باران در مزارع پیدا می شوند و مایه دسترنج آنها را با قیمت پایینتر می خرند.

وی کمبود صنایع تبدیلی و بسته بندی را از دیگر مشکلات کشاورزان دانست و می گوید: تکمیل زنجیره زعفران ارزش افزوده بیشتری عاید استان خواهد کرد که با راه‌اندازی کارخانه بسته‌بندی و فراوری زعفران علاوه بر ایجاد اشتغال برای شهروندان سود و منفعت برای استان به همراه دارد ضمن اینکه باید برندی خاص برای استان در حوزه زعفران تهیه شود.

زمان سنجی نامناسب در برداشت

یکی دیگر از زعفران کاران می گوید: هر هکتار زعفران برای ۱۸۰ تا ۲۰۰ نفر ایجاد شغل می‌کند و مهر و آبان که از راه می رسد، برداشت گل زعفران و پاک کردن آن در مقابل سایر کارها برای زنان خانه دار سود بیشتری دارد و امسال هم دستمزد پاک کردن هر کیلو گرم گل زعفران حدود ۳۰ هزار تومان است که هر نفر در سه ساعت یک کیلوگرم گل را پاک می کند.

علی محمدی می افزاید: مرحله برداشت زعفران؛ پر زحمت‌ترین بخش کشاورزی در حوزه زعفران است و حساسیت بالایی را می‌طلبد و برای انجام کامل این مرحله در حدود ۱۵ الی ۲۰ روز زمان نیاز است و لازم به ذکر است که گل‌ها یک روز عمر می‌کنند و اگر در طی این یک روز برداشت نشوند، کیفیت خود را از دست خواهند داد.

وی یکی از مهمترین چالش های برداشت گل زعفران را رعایت نکردن زمان برداشت این محصول دانست و می افزاید: با وجود اینکه گل زعفران را در استان های دیگر قبل از طلوع آفتاب جمع می کنند اما در این خطه نیروهای کارگری زودتر از ۹ صبح در سر کار حاضر نمی شوند.

این کشاورز می گوید: زمان برداشت گل زعفران در کیفیت این محصول تاثیر گذار است و در این خطه علاوه بر نبود نیروی انسانی برای برداشت زودهنگام، وجود شبنم صبحگاهی نیز مانع جمع آوری قبل از طلوع آفتاب خواهد شد چرا که این امر نیز موجب کاهش کیفیت می شود و همچنین پاک کردن گل خیس نیز مشکل ساز است.

کشت زعفران اولویت اصلی کشاورزی

زعفران یا همان طلای سرخ برای خراسان شمالی در بخش کشاورزی یک محصول اقتصادی و نوپاست که فرصتی طلایی برای درآمد زایی کشاورزان است اما زعفران کاران این استان با مشکلاتی از جمله بالا بودن هزینه های تولید مواجه هستند.

خراسان شمالی به دلیل کم آبی و تابش نور خورشید و اراضی مناسب ظرفیت مطلوبی برای توسعه کشاورزی در برخی از محصولات از جمله کشت زعفران را دارد.

سوددهی بالای این محصول و کم‌آب‌بر بودن آن موجب شده است تا گرایش زارعان به سمت کشت زعفران در سال های اخیر افزایش یابد که حتی برخی از تاکستان ها که ارزش اقتصادی کمتری داشته اند تبدیل به اراضی زعفران شده است.

به نوعی در طی سال های اخیر الگوی کشت کشاورزان این استان از جمله فاروج تغییر کرده است و به سمت محصولات کم آب طلب گیاهان دارویی از جمله زعفران رفته است.

در این میان برخی مشکلات کشاورزان از جمله شرایط آب و هوایی و بارش باران در فصل پاییز، بالا بودن دستمزد گل چین ها و گل پاک کن ها، نبود برداشت مکانیزه زعفران، نبود صنایع تبدیلی و یا بِرند خاص در استان و مشکلات صادرات باعث شده است که سود بیشتر این محصول به جیب دلالان و واسطه‌ها برود.

طلای سرخ خراسان شمالی که توسعه کشت آن فرصتی برای درآمدزایی کشاورزان است تا در این شرایط خشکسالی گذران کنند اما شرایط آب و هوایی پاییز و بارش باران به دغدغه ای برای زعفران کاران تبدیل شده است که برکت باران برکت این قشر را تحت تاثیر قرار دهد.

در هفته جاری بارش باران در سطح استان خراسان شمالی خسارت هایی را به زعفران کاران به ویژه فاروج وارد کرد که اینک پیک برداشت این طلای قرمز آغاز نشده است.

زعفران کاران نگران بارش باران و از دست رفتن دسترنج خود در روزهای آینده هستند در حالی که سایر کشاورزان در فصل کشت پاییزه نیاز به بارش این نعمت خدادادی دارند.

اشتغالزایی ۲۶ هزار نفر

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی نیز در مورد شرایط حاکم در کشت این محصول با ارزش در استان می گوید: پیش بینی می شود که امسال ۲۲ تن زعفران به ارزش ۷۷۰ میلیارد تومان از سطح کشتزارهای این استان برداشت شود و برداشت زعفران از سطح بیش از چهار هزار هکتار از کشتزارهای این استان آغاز شده است و بیشترین پیک برداشت در اواسط آبان ماه خواهد بود.

محمد عفتی می افزاید: میانگین عملکرد تولید زعفران در این استان بین پنج تا ۶ کیلوگرم در هکتار است که این رقم حدود ۲ برابر میانگین کشوری آن است.

وی با بیان اینکه برداشت زعفران برای بیش از ۲۶ هزار نفر از روستاییان این خطه به مدت ۴۵ روز شغل ایجاد کرده است می گوید: امکان حذف و جایگزینی باغ های آب بر با زعفران، سهولت در کشت مکانیزه و ارزش اقتصادی بالا، سهولت در نگهداری محصول، وجود پنج واحد فرآوری و بسته بندی زعفران با ظرفیت سالانه ۳.۴ تن و امکان صادرات آن از جمله مزایای کشت این محصول در خراسان شمالی است.

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی می گوید: به ازای هر یک هکتار اراضی زیر کشت زعفران به جز کشاورزان که برای آنان شغل مستقیم ایجاد می شود بین ۱۸۰ تا ۲۰۰ نفر نیروی انسانی نیز شغل ایجاد شده است که شامل کارگران جمع آوری گل زعفران، پاک کننده های گل،  خشک کن ها و افراد شاغل در مجموعه های بسته بندی این گیاه با ارزش می شود.

وی بر حمایت های دولت در راستای بالا بردن ارزش اقتصادی این محصول و ایجاد زنجیره تولید تاکید کرد و می افزاید: در این زمینه دولت باید کشاورزان را حمایت کند تا این تولید کننده ها نیز در زمینه کشت و کار زعفران سودی معقول داشته باشند و تنها عاید واسطه ها، بازرگانان و تجار نشود.

در یک دهه اخیر سطح زیر کشت این محصول کم آب طلب و اقتصادی در مجموع استان که با تنش آب نیز مواجه است افزایش و به بیش از چهار هزار هکتار رسیده است که شهرستان فاروج بخش اعظم این کشت را به خود اختصاص داده است.

بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی؛ سطح زیر کشت زعفران در ۲۸ استان کشور در بیش از ۱۰۰ هزار هکتار است که میانگین عملکرد تولید زعفران در خراسان شمالی بیش از ۶.۲ کیلوگرم در هکتار است که این رقم حدود ۲ برابر میانگین کشوری است.

همچنین سرانه مصرف زعفران کشور هفت دهم گرم در سال است و ایران با مصرف سالانه ۶۰ تن زعفران، رتبه نخست جهان را در مصرف طلای سرخ دارد و از آنجایی که زعفران گیاهی کم توقع و پربازده اقتصادی است که برای کشت در مناطق خشک و نیمه خشک مناسب است از این جهت اراضی کشاورزی کم آب این خطه از شمالشرق کشور بهشت کشت زعفران تلقی می شود و این استان از سطح زیر کشت و تولید زعفران رتبه سوم را در بین استان های کشور دارد اما در بهره وری رتبه اول را به خود اختصاص داده است.

سطح زیر کشت گیاهان دارویی در این استان که شامل کشت زعفران، گل محمدی، زیره سبز، نعناع فلفلی، آلوورا، گل گاوزبان، موسیر، آویشن، سیاه دانه، بادرنجبویه و به‌لیمو است به هفت هزار هکتار رسیده است.  

خراسان شمالی ۳۴۴ هزار هکتار عرصه کشاورزی دارد که از این سطح حدود ۴۷ هزار هکتار باغ و مابقی زراعت است.