به گزارش ایرنا ، نوجوانی به دوران طوفانی و تنش شدید و توانایی فوق‌العاده جسمی، عقلی و عاطفی معروف است. همین نوجوانی پر شور و نشاط، بحران‌هایی را در بستر خود دارد که اگر جامعه و پدر و مادر نوجوان امروز، با آگاهی، آماده گذار از این برهه حساس نباشند، نوجوان را درگیر حاشیه‌های جبران‌ناپذیر خواهد کرد. شاید تنهایی را بتوان بزرگ‌ترین بحران امروز نوجوانان دانست، بحرانی که آنها را برای گذران وقت به سمت فضای مجازی کشانده و در حال غرق کردن برخی در این فضا است.
با افزایش طلاق والدین، بحرانی به دیگر بحران‌های دوران نوجوانی اضافه می‌شود و نوجوان احساس تنهایی بیشتری می‌کند. در نمونه‌های مورد بررسی برای دانستن وضعیت نوجوانان، در یک کلاس ۱۰ نفره روستایی در یکی از روستاهای نزدیک به شهرستان ساری، دانش‌آموزان نوجوان اغلب پس از طلاق پدر و مادر، با پدربزرگ یا مادربزرگ، خاله یا عمو و یا دیگر نزدیکان درجه یک زندگی می‌کنند که بیشتر آنها هم دچار مشکلات مالی هستند. اقوام درجه یک حتی اگر مشکل مالی نداشته باشند صرفا به نیازهای خوردن و پوشیدن این نوجوانان توجه می‌کنند و نیازهای روحی و روانی نوجوانان نادیده گرفته می‌شود و به نوعی رها شده هستند.
آن دسته از نوجوانان هم که با والدین خود زندگی می‌کنند به دلیل افزایش مشکلات اقتصادی و معیشتی، اغلب پدر و مادرها درگیر کسب درآمد برای رفاه بیشتر فرزندان خود هستند و حتی دیده می‌شود در خانواده‌های برخوردار هم نیاز نوجوان صرفا به مادیات مورد توجه قرار می‌گیرد. مثلا خانواده‌هایی که در مواجهه با مشکل نوجوان خود بیان می‌کنند « هر چیز که می‌خواستی آماده بود، چه دردی داشتی که این اتفاق افتاد؟» ، نشان‌دهنده بی‌توجهیشان به بحران‌های دوران نوجوانی و مسائل روحی نوجوانان است ؛ نوجوانانی که مشاهده شده در سال‌های اخیر در برهه‌ای درگیر بازی نهنگ آبی، خشونت‌های فضای مجازی که به خیابان کشیده شد، رفتارهای هیجانی و الگوبرداری از برخی فیلم‌ها و سریال‌ها شدند و در مقابل تصمیم‌گیران و صاحب‌نظرانی که در زمان بروز بحران، فریاد سر دادند و تا اتفاق بعدی، سکوت حاکم بوده و بی‌توجهی به چرایی بروز رفتارهای اینچنینی، تا اینکه رفتار پر خطر دیگری از سوی برخی نوجوانان رخ داده و باز دور تسلسلی که تکرار شده است.
گره کور نوجوانی و بحران هویت
یک جامعه‌شناس در گفت و گو با ایرنا اظها رکرد: بی‌شک اولین و مهم‌ترین مشکل دوران نوجوانی فارغ از دغدغه‌مندی اینکه نوجوانی بر اساس شرایط بیولوژیکی تعریف شود یا ابعاد روانی شناختی، مساله شناخت هویت است. امروز آنچه می‌تواند نوجوان را از سایر افراد جامعه متمایز کند همین درگیری با خود و به عبارتی سردرگمی است.
خدیجه غزانی با اشاره به اینکه شاید این نکته عجیب به نظر برسد اما اغلب نوجوانان در این دوران حتی نسبت به اینکه والدینشان از چه هویتی برخوردارند دچار سوظن بوده و نسبت به تدابیر و تصمیم آنها دیدگاه تردیدآمیز دارند و این دیدگاه را نیز در خصوص هر فرد یا گروهی که به نوعی دارای ابزار قدرت هست اعم از معلمان، بزرگسالان و دیگران تسری می‌دهند، افزود: همین رویکرد سبب می‌شود به طور مداوم با آنها دچار تضاد انتخاب و رفتار باشند و نسبت به آنچه مراجع قدرت می‌گویند واکنش اعتراضی نشان دهند و نپذیرند. اینگونه رفتارها چناچه با سایر مسائل اجتماعی مدیریت نشده و بحران‌های عمومی همزمان شود می‌تواند آغازگر بحران‌ها و آسیب‌های اجتماعی مختلف شود.
وی با بیان این که آنچه این سردرگمی و درگیری با خود درون را برای نوجوانان سخت‌تر می‌کند ضعف ساختار آموزشی در دوران کودکی اعم از خانواده تا نظام آموزشی عمومی است، گفت: ضعف در آموزه‌های مهارتی و نبود ساعات آموزشی در جهت رسیدن به دوست داشتن خود کنونی با همه ضعف و قوت ها، دروازه ورود نوجوانان به برهوت هویتی است.
این فعال اجتماعی با توضیح این که روند اجتماعی شدن همه آدم ها ، به گونه‌ای بهنجار و هم راستا با قوانین و عرف جامعه علاوه بر ماهیت وراثتی ، به صورت اکتسابی برگرفته از محیط و هر آنچه در دوران کودکی مشاهده کرده و یا شنیده است ، رخ می دهد ، افزود : به همین سبب در اغلب نظام‌های آموزشی دنیا علاوه بر یادگیری متون درسی به دانش آموزان در مدارس، آموزش مهارت رفتاری و اجتماعی شدن مطابق با هنجارها و باورهای آن جامعه از همان دوران کودکی مورد تاکید است.
وی ادامه داد : امروز تزلزل بنیان‌های اعتقادی و فرهنگی نوجوانان و خلا انسجام در این خصوص به عبارتی نداشتن الگوی فرهنگی جامع مشترک فی مابین خانواده، مدرسه و جامعه متناسب با نیاز زمانه و ذائقه و طبع نوجوان ایرانی با درنظرگرفتن روحیات آنها، موجب شده برجستگی‌های بحران هویتی نوجوانان در کشور با مصادیقی همچون پوشش های نامتعارف در فضای عمومی و مجازی، ترند کردن انواع و اقسام متن، عکس و کلیپ نامتناسب با گروه سنی‌شان و متعارض با فرهنگ و سنن ملی همرا شود.
عزانی گفت : زمانی که نوجوان با بحران هویت مواجه می‌شود ، درست همان زمانی است که میان آموزه‌های خود در خانواده، مدرسه و جامعه هم‌گونی نمی‌یابد و نگاهی مردد نسبت به همه چیز پیدا می‌کند.
این جامعه‌شناس یادآور شد: چندی پیش دعوا و درگیری چندین دختر دانش‌آموز در فضای مجازی منتشر شد و آنچه مشهود بود تاثیرپذیری این دختران از فضای مجازی در ابراز وجود کردن و نشان دادن توانایی‌ها و ظرفیت‌های خود به عنوان یک جنس برابر نسبت به مردان بوده است . این جا دقیقا همان سردرگمی هویتی به واضح‌ترین شکل نمایان شد؛ دخترانی که همواره در منزل به عنوان جنس ضعیف شناخته می‌شوند در فضای مجازی شاهد انواع خشونت‌ها نسبت به همجنسان خود هستند و حالا سعی می‌کنند در فضای اجتماعی واقعی نشان دهند دارای قدرت هستند. این شناخت معیوب، ناشی از همان نداشتن آموزه‌های دوست داشتن خود در سیستم آموزشی و پررنگ کردن قوت‌های نوجوانان متناسب با جنسیت‌شان است.
وی ادامه داد: وقتی در دوران کودکی برای همراهی کودکانمان جهت خوردن غذا و هر چیز دیگری واژه خوشمزه را به آن چسباندیم و یا جهت همراهی آنها در تصمیم‌هایمان از صفات «زیباترشدی، قشنگ تر می‌شوی» استفاده کردیم ، به نوعی به آنها آموختیم که هر چه خوشمزه نباشد یا تو را زیباتر نکند اساسا بی‌فایده است اما در دوران نوجوانی، آنها را از رفت و آمد منع می‌کنیم و اصرار داریم هر آنچه ما می‌گوییم درست‌تر است، دقیقا در همین زمان نشان می‌دهیم که در دوران کودکی به آنها دروغ گفته‌ایم و به همین سادگی موجبات فاصله گرفتن نوجوانان از خودمان را فراهم می‌کنیم.
غزانی اظهار کرد: فارغ از ابعاد روانشناسی اجتماعی بحران هویتی در نوجوانان، جامعه با هر تصمیم‌گیری در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و دیگر حوزه‌ها، اگر چنین بحران مهمی را مدنظر قرار ندهد به یکباره می‌تواند کاخ آمال و آرمان های نوجوانان را دچار ویرانگی کند، یکی از همین تصمیم‌های مهم را در زمان همه‌گیری کووید ۱۹ شاهد بودیم.
وی با بیان اینکه تبعات ویروس کرونا علاوه بر ابعاد سلامت جسمانی و بهداشت روان ، در نحوه جامعه‌پذیری و اجتماعی شدن نوجوانان نیز تاثیرات قابل بررسی و تاملی را به جا گذاشته است، افزود: تعطیلی مدارس به صورت حضوری و ایجاد شبکه‌های آنلاین آموزشی نشان داد که چقدر ما برای انتقال سبک زندگی از نوعی به نوع دیگر هیچ چیز نکاشته‌ایم.
این جامعه‌شناس گفت: انتشار برخی کلیپ و صوت‌ها از ادبیات گفتمان و رفتاری دانش‌آموزان مقاطع راهنمایی و دبیرستان حاکی از نوعی تقابل با هنجارها و چارچوب‌های تعیین شده قبلی است و در زمانی که ابزار قدرتی به صورت فیزیکی کنترل‌گری نداشته باشد، قلیان بحران هویتی به شکل پس زدن هنجارها خود را بروز و ظهور می‌دهد.
وی تصریح کرد: از سویی دیگر آماده نبودن بسترهای مختلف جامعه جهت نگه داشت نوجوانان در منزل در زمان کرونا و رهاشدگی طولانی مدت آنها در خیابان‌ها بدون نظارت والدین و پیشینه آموزشی در مصرف و سواد رسانه‌ای والدین و نوجوانان به صورت حضور مداوم در فضای مجازی به بهانه موارد تحصیلی و آنلاین بودن مستمر از زمان شیوع کرونا تاکنون، نوجوانان را به دریافت حجم عظیمی از داده‌های غیرمنسجم و پراکنده مواجه ساخته است که برای انسجام بخشی به آن و در مواقعی حذف و جایگزین کردن آن با داده‌ها و اطلاعاتی مفید و موثر، هیچ رویکرد تربیتی، روش آموزشی و ابزار ارتباط‌گیری تبیین نشده است و ما علاوه بر نوجوانان سردرگم قبلی با نوجوانانی با بحران توهم دانایی مواجه‌ایم.
غزانی با اشاره به این که برای حل این مشکلات، پیوست بسته روانشاختی مشاوره‌ای برای هر نوجوان در نظام آموزشی با همکاری خانواده‌ها در قالب حمایت‌های اعتباری و مالی دولت ضروری است، خاطرنشان کرد: همچنین در جهت برون رفت از این مشکلات به صورت ریشه‌ای، شکل‌گیری کارگروه ملی با مضمون کاهش اثرات منفی ناشی از بحران هویت در نوجوانان با حضور کارشناسان باتجربه حوزه‌های جامعه شناسی، روانشناسی در همه گرایش‌ها و همچنین نمایندگان مردم در خانه ملت و نماینده صاحب نفوذ دولت جهت تبیین یک برنامه جامع آموزشی در این زمینه می‌توان اثرات سوء بحران هویت در نوجوانی را کمرنگ کرده و کاهش داد.
طغیان نوجوانی رها شده در میان نیاز خانواده
استفاده از مشاوره‌های روانشناسی می‌تواند در هر بخش از زندگی که قرار داریم راهگشا باشد و قطعا دوران نوجوانی و بحران‌های آن هم می‌تواند با دریافت مشاوره‌های لازم و بموقع، ریل‌گذاری این دوره را تسهیل کند. شاید همان تصور قدیمی، باعث شده خانواده‌ها کمتر برای دریافت خدمات روانشناختی به مراکز مشاوره مراجعه کنند و یا این کار را پنهانی و به دور از چشم اقوام و همسایه‌ها انجام دهند تا مگر کسی نداند نوجوان آنها درگیر مشکلاتی است. برخی والدین با خوددرمانی به دنبال جمله‌ای هستند که به سرعت، مشکل نوجوان آنها را حل کند. آگاه نبودن والدین به بحران‌ها و نیازهای دوران نوجوانی، گاهی مشکلات این دوره را دوچندان می‌کند.
نوجوان امروز، نوجوان دهه‌های گذشته نیست که وضعیت اجتماعی و اقتصادی خانواده را درک کند، نوجوان امروز در صف مصرف‌گرایی که شاید از خانواده نشات گرفته، درگیر داشته‌های دیگران و همکلاسی‌هایش است، مقایسه می‌کند. دیده و شنیده‌ایم که یک نوجوان به دلیل نداشتن دوچرخه، تبلت، گوشی موبایل و آنچه که فکر می‌کند باید داشته باشد اما ندارد گاهی دست به چه اقدامات جبران‌ناپذیری زده و پشیمانی که برای خانواده دردمند باقی مانده است. شاید برای بخشی از جامعه باعث تعجب شود که نوجوان کلاس ششم و هفتمی امروز، سریال بازی مرکب را هم به دور از چشم خانواده تماشا کرده در حالی که پدر و مادر فکر می‌کردند او مشغول درس خواندن با تبلت است.
یک روانشناس در گفت و گو با ایرنا با اشاره به اینکه نوجوانی از مراحل بسیار مهم تحول شخصیت به شمار می‌رود که همواره مورد توجه روانشناسان قرار داشته است، اظهار کرد: این دوران بستر تحولات مهم مذهبی، اجتماعی، هویتی و عاطفی است و شناختن نیازهای انسان و درک آن توسط اطرافیان باعث آرامش و تعامل فرد می‌شود، والدینی که نیازها و خواسته‌های نوجوان را می‌شناسند در ارتباط با فرزند خود موفق‌تر عمل می‌کنند نسبت به والدینی که درک درستی از نیازهای فرهنگ خود نداشته و برخورد چکشی دارند.
دکتر مبینا شهریاری با بیان اینکه نوجوانی پرچالش‌تر از دیگر دوره‌های سنی است که علاوه بر رشد جسمی و جنسی، از نظر رفتاری، نوجوان سعی می‌کند به یک هویت تازه و بزرگسال دست پیدا کند، افزود: در این دوره، نوجوان تمایل شدیدی برای گذراندن وقت با گروه دوستان دارد و از خانواده فاصله می‌گیرد؛ این یک مساله طبیعی است و والدین به جای سرزنش و جلوگیری از ارتباط نوجوان با دوستان، این مساله را درک کنند که این یک نیاز طبیعی است اما می‌توانند بر دوستان فرزند خود نظارت داشته باشند.
وی با اشاره به اینکه نوجوانان در این سن بشدت پیگیر هیجان و لذت بردن از زندگی هستند و بیشتر در زمان حال زندگی می‌کنند و ممکن است در این هیجان‌طلبی به تفریحات ناسالم هم روی آورند، گفت: برای اینکه نوجوان تخلیه هیجانی سالمی داشته باشد سعی کنیم برنامه‌های خوبی برای خانواده درنظر بگیریم، گاهی از خود نوجوان در تصمیم‌گیری استفاده و او را در این برنامه‌ها دخیل کنیم.
این روانشناس با بیان اینکه مسئولان جامعه برای این گروه سنی حساس، برنامه‌هایی را به صورت رایگان در سطح جامعه اجرا کنند، تصریح کرد: بویژه نوجوان قشر ضعیف که امکانات مالی در خانواده وجود ندارد و ممکن است به شکل ناخوشایندی به دنبال هیجانات خطرناک برود که عوارض آن باز جامعه را ملتهب خواهد کرد.
وی با اشاره به اینکه نوجوانان دوست دارند مستقل باشند و این سرمنشا قدرت است که هر انسانی به آن علاقه دارد، ادامه داد: اما نوجوان در این سن بشدت دنبال کسب هویت جدید است تا نیاز قدرت را در خود ارضا کند اگر خانواده پذیرش خوبی از دوره نوجوانی نداشته باشد نمی‌تواند نوجوان و نیازهای او را درک کند، باید گاهی در کنار نوجوان قرار گرفت نه در مقابلش تا احساس بیگانگی و بی‌اعتمادی نداشته باشد؛ والدین با نظارت‌های بیش از حد، نوجوان را محدود می‌کنند و تنش را در خانه به وجود می‌آورند که باعث دور شدن نوجوان از خانواده و عبور از خط قرمزها خواهد شد
شهریاری با بیان اینکه یکی از سرگرمی‌هایی که در همه دوره‌های سنی باب شده بویژه در زمان شیوع کرونا، استفاده بیش از حد از فضای مجازی است، فضایی که مضرات آن بیشتر از فوایدش در کودکان و نوجوانان دیده می شود، خاطرنشان کرد: مساله‌ای که شاید خیلی از خانواده‌ها به آن توجهی ندارند و به دلیل شیوع کرونا و آموزش مجازی، با خاطری آسوده فرزند خود را رها می‌کنند در حالی که والدین باید از دوران کودکی آموزش صحیح استفاده از هر چیزی را به کودک خود یاد بدهند بویژه استفاده از فضای مجازی.
وی گفت : خانواده هایی که نوجوان در منزل دارند سعی کنند با مهربانی و عطوفت این مساله را به او یادآور شوند که استفاده از هر چیزی اندازه‌ای دارد. در کنار فواید فضای مجازی، از خطرات آن هم برای نوجوان خود صحبت کنند . به جای اینکه خیلی سهل‌انگارانه یا سختگیرانه رفتار کنند ، دوستانه آموزش بدهند. حتی بهترین کار، داشتن الگو است؛ در استفاده از فضای مجازی، پدر و مادر باید در خانه الگوی نوجوان خود باشند، وقتی در خانه از پدر و مادر گرفته تا کوچک‌ترین عضو خانواده سر در تلفن همراه و فضای مجازی دارند هیچ ارتباطی بین آنها برقرار نمی‌شود و این شکاف بسیار عمیق است که رفته رفته باعث دوری خانواده از هم می‌شود و زمانی به خود می‌آیند که هر کسی دل‌مشغولی خاص خود را دارد و اصلا نمی‌شود اسم این جمع را خانواده گذاشت، همه خانه‌گریز می‌شوند مساله‌ای که خیلی نگران‌کننده است.
این روانشناس افزود: وقتی گفت و گوی سالم در خانواده باشد و والدین هم در منزل از فضای مجازی فاصله بگیرند بازخورد خوبی حاصل می‌شود. غذا خوردن کنار هم، تماشای فیلم خوب، حرف زدن، بیان خاطرات، بازی‌های سالم که می‌توان در خانه انجام داد. همه اینها بسیار کمک‌کننده است تا از غرق شدن نوجوان در فضای مجازی به صورت افراط، جلوگیری کرد.
شهریاری با بیان اینکه مسئولان به دلیل شیوع کرونا باید بیشتر به چگونگی گذران اوقات نوجوان توجه کنند چون نمی‌توان گفت همه خانواده‌ها در این زمینه از دانش برخوردار بوده و فرزند خود را آگاه می‌کنند، تصریح کرد: به دلیل فقر فرهنگی و مالی در شرایطی که کرونا به اقشار مختلف جامعه آسیب رسانده، مسئولان باید حداقل‌ها را فراهم کنند. ساختن برنامه‌های جذاب، دادن آموزش‌های رایگان بویژه در محله‌های پرخطر، زیرپوشش قرار دادن تعرفه‌های روانشناسی و روانپزشکی که وقتی خانواده دچار بحران می‌شود بتواند با خیال آسوده مراجعه و خدمات دریافت کند و ترسی از هزینه‌ها نداشته باشد.
وی گفت: سعی کنیم با نوجوان خود دوست باشیم. برخورد قاطع و مهربان با نوجوان توصیه می‌شود تا بتوانیم از نوجوان حمایت درست داشته باشیم و کمک کنیم این دوره پر تنش را طی کنند.
سفر نوجوان در دوران بلوغ، سفر به درون خود است که گاهی با انزوا همراه می‌شود. بعضی وقت‌ها سعی می‌کنیم نوجوان را از کنج تنهایی خارج کرده و در فضایی پرنشاط قرار دهیم. با فرض درست بودن این رفتار، شما چه برنامه و راهکاری برای برون‌رفت نوجوان خود از این وضعیت دارید؟ والدین چه اندازه از دانش چگونگی رفتار با این گروه سنی برخوردار هستند و چقدر به نیازهای روحی این دوره توجه می‌کنند؟