پرتوشناسی، رادیولوژی و یا تصویربرداری تشخیصی نام یک رشته از تخصص‌های پزشکی است که از پرتو ایکس و دیگر اقسام امواج و پرتوها برای تشخیص و درمان بیماری و حالات غیرطبیعی کمک می‌گیرد.
۸ نوامبر (هفدهم آبانماه) همزمان با سالروز کشف پرتو ایکس توسط ویلهلم کُنراد رونتگِن (Wilhelm Conrad Röntgen) فیزیکدان آلمانی روز جهانی رادیولوژی نامگذاری شده است، که به همین بهانه نگاهی مختصر به وضعیت این رشته پزشکی از دیدگاه متخصصان و کارشناسان دست اندرکار در استان خراسان رضوی انداخته‌ایم.
رییس انجمن متخصصان رادیولوژی، شاخه خراسان گفت: سرمایه گذاری در این رشته تخصصی برای ارائه خدمات هم‌تراز و به روز دنیا نیاز به ایجاد سازو کارهای حمایتی و ساماندهی از سوی دولت دارد.
دکتر علی اکبر بهرامی‌فر افزود: خدمات تشخیصی تصویربرداری مبنی بر فناوری های پیشرفته است، بدین معنا که دستگاههای ما به طور مرتب و در فواصل زمانی کم، باید به روزرسانی شود، این امر در دنیا مرسوم است؛ فردی که امروز از خدمات تصویربرداری استفاده می‌کند؛ قطعا باید خدمت روزآمد و با کیفیت‌تری را دریافت کند، از سوی دیگر استهلاک این دستگاهها نیز مساله‌ساز است؛ یک دستگاه سونوگرافی ساده نهایتا پنج تا ۶ سال قابل استفاده است، دستگاه س. تی. اسکن و ام. آر. آی نیز نهایتا تا ۱۰ سال سرویس مناسب ارائه می‌دهد.
معاون پشتیبانی و رفاهی سازمان نظام پزشکی مشهد در ادامه با اشاره به افزایش شدید قیمت دستگاههای تصویربرداری، بیان کرد: قیمت این دستگاهها با افزایش نرخ ارز افزایش قابل توجهی یافته و مشمول ارز آزاد شده است، اما نرخ تعیین شده برای خدمات ارائه شده آن در مقایسه با دیگر خدمات سنخیتی با میزان تورم و هزینه های تعمیر و نگهداری این دستگاهها ندارد، حال آنکه دریافت های خدماتی از جمله مالیات و بیمه و... به روز افزایش یافته‌اند.
دکتر بهرامی‌فر ادامه داد: باید اعتراف کرد که تجهیزات رادیولوژی کشور در حال حاضر سنی حدود ۲۰ تا ۳۵ سال دارند؛ متاسفانه امروز ما دستگاههای فعال با قدمت ۴۰ ساله نیز داریم که در هیچ جای دنیا معمول نیست، برخی از دستگاههای ما هنوز آنالوگ است و این در حالی است که افزایش شدید و غیرمتعارف قیمت تجهیزات تشخیصی، قدرت راه‌اندازی کلینیک‌های جدید و مجهز را برای رادیولوژیست‌های جوان غیرممکن ساخته است، از این رو دولت باید با ارائه حمایت‌های خاص همچون اعطای وامهای کم بهره و پرداخت یارانه برای ورود دستگاههای به روز و تجهیزات مورد نیاز دیگر، سرمایه گذاری در حوزه ایجاد و توسعه مراکز تشخیصی تصویربرداری را آسان سازد.
وی در خصوص توزیع جغرافیایی و سرانه دسترسی عموم مردم به خدمات تشخیصی تصویربرداری نیز گفت: ما در این زمینه از استانداردهای جهانی شاید بدون ضابطه جلوتر هستیم به عنوان مثال بر اساس آمارهای اخیر، فرانسه با جمعیت تقریبا نزدیک به جمعیت ایران، حدود یک سوم ما دستگاه ام. آر. آی دارد و آیا سیستم بهداشت و درمان آنها از این مساله بی اطلاع است، مسلما این شرایط آنان ناشی از تصمیمات علمی و غیرسیاسی بوده است.
دکتر بهرامی فر افزود: این در حالی است که متاسفانه در کشور ما باز هم شاهد درخواست‌های متعدد از شهرهای با جمعیت ۵۰ هزار نفری با مثلا پنج تا ۱۰ نفر بیمار در روز، برای خرید دستگاههای تصویربرداری و ارائه این خدمات به صورت دولتی هستیم، در حالی که در کنار هزینه خرید دستگاه، هزینه‌های تعمیر و نگهداری آن، جذب پرسنل و پزشک متخصص را که برآورد کنیم درمی‌یابیم که بسیار به صرفه تر خواهد بود اگر بیماران را، ولو با استفاده از خدمات دولتی با آمبولانس به یک مرکز تصویربرداری در شهرهای نزدیک منتقل کنیم.
وی افزود: اینکه اکنون بعضا شاهد اتاق‌های انتظار شلوغ برای دریافت خدمات تشخیصی تصویربرداری هستیم، یکی از علل آن را می توان ناشی از عدم تطابق میزان تقاضای استفاده از خدمات تشخیصی تصویربرداری با استانداردهای جهانی، و به عبارتی رعایت نشدن "گاید لاین" دانست. به عنوان مثال در همین دوران شیوع کرونا، با تقاضاهای مکرر و غیرضرور افراد برای دریافت سی تی اسکن ریه مواجه هستیم که حتی برخی از پزشکان ما را نیز مستاصل کرده بود.
معاون پشتیبانی و رفاهی سازمان نظام پزشکی مشهد تاکید کرد: باید پروتکل‌های تشخیصی ما مطابق استانداردهای روز دنیا باشد و تعرفه‌های خدمات تشخیصی و درمانی بخش خصوصی تطابق بیشتری با واقعیات روز و تورم داشته باشد تا خدمات تشخیصی تصویربرداری، موثرتر و کم هزینه‌تر ارائه شود.
دکتر بهرامی فر به وضعیت پشتیبانی دستگاههای تصویربرداری نیز اشاره کرد و افزود: رادیولوژیست‌های ما با وضعیت نگران کننده ای در حوزه پشتیبانی دستگاهها و تجهیزات روبه رو هستند، که این موضوع به معضل بزرگی تبدیل شده است و با وجود تحریم‌ها برای خرید یک قطعه کوچک، مجبوریم با ده‌ها مانع و چالش و با چندین برابر قیمت واقعی، آن قطعه را وارد کنیم تا بتوانیم دستگاه را تعمیر و به چرخه خدمت بازگردانیم.
رییس مجمع انجمن های تخصصی پزشکی خراسان رضوی در ادامه در باره نحوه سنجش تورم وارده به خدمات پزشکی گفت: سازمان برنامه و بودجه میزان تورم وارده به تجهیزات پزشکی را بالای ۵۰۰ درصد اعلام می‌کند در حالی که بانک مرکزی میانگین نرخ تورم را در نظر می‌گیرد و در این میان نرخ تعرفه خدمات پزشکی بر اساس تصمیم وزارت بهداشت بدون کارشناسی واقعی تعیین می‌شود.
بهرامی فر افزود: نتیجه ادامه این روند ورشکستگی کلینیک‌های کوچک، زیان‌ده شدن کلینیک‌های متوسط و عدم رغبت به گسترش خدمات جدید در کلینیک‌های بزرگ تصویربرداری است، این بدان معنی است که بزرگترین مدالیته تشخیصی کشور دچار اختلال شود، وقتی تشخیص اختلال داشته باشد قطعا درمان هم آسیب فراوانی خواهد دید.
وی با انتقاد از بی‌توجهی به عرصه پیشگیری گفت: در دنیا اصل بر پیشگیری است، سرمایه‌گذاری در پیشگیری و افزایش سرانه سلامت راه حل نجات سیستم بهداشت و درمان است، سونوگرافی غربالگری مادران باردار، تشخیص زودهنگام سرطان پستان و مواردی از این دست هزینه تحمیلی بر سیستم بهداشت و درمان نیست بلکه نوعی سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود، اما متاسفانه باید بگویم ما در این رابطه هوشمندانه وارد میدان نشده ایم.
دکتر بهرامی فر با بیان اینکه حدود ۸۵ درصد آزمایش های ام. آر. آی تجویزی در کشور با استانداردهای علمی مطابقت نداشته و اصلا نیازی به تجویز ندارد، افزود: تجویز بی رویه آزمایشهای تشخیصی مانند ام. آر. آی، سونوگرافی و سی. تی. اسکن از سوی پزشکان، چالش مهم در حوزه سلامت به شمار می‌رود.
وی با بیان اینکه دستورالعمل پزشکی (گاید لاین) یک پروتکل جهانی برای ضرورت علمی تجویز یک اقدام تشخیصی و درمانی است، اظهار داشت: بررسی ها نشان داده است که تجویز های ام. آر. آی و سایر راههای تشخیصی در ایران مطابقتی با این دستورالعمل ندارد.
وی گفت: در کشورهای پیشرفته برای انجام یک آزمایش ام. آر. آی باید مسیری طولانی طی شود اما در ایران دستورالعمل پزشکی در این زمینه مغفول مانده و نتیجه آن این است که هر روز شاهد درخواست های بیشتر بوده و احساس کمبود کاذب تجهیزات و رادیولوژیست را داریم.
رییس انجمن رادیولوژی خراسان رضوی افزود: تجویز آزمایش های تشخیصی مختلف مانند ام. آر. آی، سونوگرافی و سی. تی. اسکن برای بیمار علاوه بر صرف هزینه های سرسام آور، تبعات بسیاری مانند سرگردانی بیمار و اشتباه در تشخیص را به دنبال دارد.
سرپرست دانشگاه علوم پزشکی مشهد به مناسبت فرارسیدن هشتم نوامبر، روز جهانی رادیولوژی، در پیامی با تبریک این روز به تمامی اساتید، اعضای هیات علمی، دانشجویان و فعالان این عرصه نوشت: بدون شک جایگاه و منزلت نظام سلامت، مرهون مجاهدت‌ها و تلاش‌های مدافعانی است که همواره با تعهد به سوگند خود و عمل به مسوولیت اجتماعی خویش، نجات جان و مراقبت از سلامت انسان‌ها را در اولویت قرار داده و در تمام سختی‌ها و فراز و فرودها برای خدمتگزاری به مردم خالصانه گام برداشته‌اند.
دکتر محمدعلی کیانی آورده است: روز جهانی رادیولوژی، فرصت مغتنمی برای یاد آوری و تجلیل از نقش مهم و تعیین کننده کسانی است که در تشخیص و تسکین آلام بشریت خدمات ارزنده ای را تا کنون داشته اند، تلاشگران عرصه رادیولوژی از اعضای مهم تیم سلامت محسوب می‌شوند که در بحران اپیدمی کووید ۱۹ در راه خدمت به زائران و مجاوران بارگاه منور رضوی و انجام رسالت کاری و سازمانی خود از هیچ تلاشی دریغ نورزیدند.
فعالان عرصه رادیولوژ به عنوان یک بازوی قوی در کنار کادر درمان، نقش موثری در شناسایی و تشخیص بیماری ها دارند و بی شک پیشرفت سریع و باورنکردنی این علم در سال های گذشته و آثار و فواید بی بدیل آن در تشخیص و درمان بیماری ها، تصور دنیای بدون رادیولوژی را دشوار ساخته است.
۸۰ مرکز رادیولوژی در استان خراسان رضوی فعال است که از این تعداد حدود ۷۰ درصد در شهر مشهد فعالیت دارند. همچنین از ۱۴۳ نفر رایولوژیست فعال در استان خراسان رضوی، ۱۱۵ نفر در مشهد مشغول خدمات‌دهی هستند.