خراسان شمالی ۳۴۴ هزار هکتار عرصه کشاورزی دارد که از این میزان ۳۰۰ هزار هکتار زراعی و بقیه، باغی است و بیش از ۸۰ هزار بهره بردار بخش کشاورزی در این حوزه فعالیت می کنند.
انتظارات از استانی که ۴۴ درصد جمعیت آن را روستاییان تشکیل می دهند و کشاورزی ۳۷ تا ۴۲ درصد اشتغال آن را شامل می شود باید بسیار بالا باشد اما در عمل غیر از این است و کشاورزان این خطه به‌دلیل نبود سیاستگذاری درست، رنج های زیادی را متحمل می شوند و همواره سود اندک از دسترنج آنها رنجی دیگر را بر زخم دست های ترک خورده آنها تحمیل می کند.
اگر نگاهی کوتاه به بازار فروش محصولات باغی و زراعی خراسان شمالی داشته باشیم متوجه خواهیم شد که فروش این محصولات بیشتر به بازاری مکاره برای دلالان تبدیل شده و سود اصلی این بازار بیش از اینکه نصیب خرده مالک شود در جیب دلالان انباشته می شود و خاطرات تلخ پیازکاران خراسان شمالی در سال زراعی ۹۸ که به دلیل نبود مشتری و پایین بودن قیمت منجر به خراب شدن بیش از ۱۰ هزار تُن از این محصول در انبارهای غیر استاندارد خانگی و سردخانه ها انجامید، دلیل بر این مدعا است.
این ضربات اقتصادی که هر از چندگاهی بر پیکر کشاورزان استان وارد می شود رمق کشت و کار را از آنها می گیرد و همین موارد موجب می شود تا به سمت کشت های جایگزین روی آورند که در تازه ترین موارد پیازکاران به سمت کشت صیفی جات و گوجه فرنگی روی آورده اند. بر اساس گزارش های رسمی جهاد کشاورزی خراسان شمالی، کشاورزان ۵۰ درصد از کشت پیاز در استان را کاسته اند و به صیفی جات روی آورده اند.
اگرچه کشاورزان به نوعی هر سال با این وضعیت نابرابر مواجه می شوند، ولی "سالی که نکوست از بهارش پیداست" و اگر این قشر زحمتکش در کشت پیاز به سود نرسیده اند در کشت جایگزین گوجه فرنگی هم سودی حاصل نمی کنند و قیمت پایین محصولات صیفی و نبود تقاضا، آنها را امسال با انبوهی دیگر از مشکلات مواجه کرد.
اما این مشکلات نه تنها در بخش صیفی جات به وجود می آید در بخش محصولات سردرختی مشهودتر است و فروش سیب در حوالی اتوبان ها، بزرگراه ها و جاده های خراسان شمالی داستان دردناک دیگری است که اگرچه در سال‌های گذشته در استان های شمال غربی مشاهده می شد، ولی امسال این داستان به جاده های شمال شرق کشور نیز سرایت کرده است.
امسال باغداران این خطه در حالی مشغول برداشت سیب به عنوان دومین محصول پربار سردرختی استان بودند که بیش از یکهزار تُن سیب برداشتی سال گذشته در سردخانه های این خطه شمالشرق کشور به دلیل نبود مشتری در بلاتکلیفی قرار داشت و در حال فاسد شدن بود و باغداران بدلیل نبود حمایت ناگزیر از حضور در حاشیه راه ها و جاده ها به فروش کیلویی سیب، روی آوردند.
این در حالی است که نهادهای انتظامی خراسان شمالی به علت خطراتی که از این ناحیه متوجه باغداران و مسافران عبوری می شود، هشدار داده اند و همواره مسوولان جهاد کشاورزی را از این خطرات آگاه می کنند.
به عقیده کارشناسان؛ نبود بازار فروش محصول، جولان دلالان، پایین بودن قیمت و فقدان صنایع تبدیلی و کمبود سردخانه موجب این مشکلات شده و همواره این شاخص های ناقص در حوزه بخش کشاورزی دایره وار در حرکت است و نبود برنامه ریزی برای فروش باعث خسارت هنگفت به کشاورزان در سال های اخیر شده است که باید چاره اندیشی شود.
کارشناسان کشاورزی «کشت قراردادی» را چاره اصلی سامان این شرایط می دانند که این مدل از حمایت تضمین خرید، کمک به افزایش بهره وری، تامین بذر استاندارد و بیمه محصول را در پی دارد که نتیجه آن افزایش عملکرد در واحد سطح و بالا رفتن درآمد کشاورزان خواهد بود.
کشت قراردادی اولویت اصلی کشاورزی
استاد دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد بجنورد جهت دهی سیاست های دولت به سمت کشت قراردادی و توسعه صنایع تکمیلی و بسته بندی را چاره اصلی نجات کشاورزی استان عنوان می کند و می گوید: این سیاست ها باید در اولویت قرار گیرد و الگوی کشت با تغییر به سمت کشاورزی قراردادی پیش رود که ثمره آن تضمین خرید برای کشاورزان است و به افزایش بهره وری کمک خواهد کرد.
فرشید ابراهیم زاده می افزاید: کشاورزی قراردادی این روزها به عنوان الزامی مهم برای بخش تولیدات کشاورزی مطرح است و تولید محصولات بدون توجه به بازار، تولیدکننده و دولت را دچار چالش‌هایی از قبیل خرید توافقی مازاد محصولات تولیدی می کند، ضمن اینکه سهم فروش محصولات کشاورزی ما در بازارهای جهانی قابل توجه نیست و محصولاتی که در تولید آنها یکه تازی می کنیم به نام کشورهای دیگر صادر می‌شود که این چالش‌ها طی سال های اخیر موجب شد تا نگاه‌ها به سوی کشاورزی قراردادی معطوف شود.
این استاد دانشگاه بیان می کند که هنوز زیرساخت‌ها برای اجرای کشت قراردادی و توسعه آن در کشور فراهم نیست اما فراهم آوردن زیرساخت‌ها و رفتن به سوی کشاورزی قراردادی ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
ابراهیم زاده می گوید: خرید قراردادی پنبه نمونه موفقی از حمایت های دولت محسوب می شود که کشاورزان مانه و سملقانی در ۲ سال اخیر تجربه کرده اند و هرسال در فصل برداشت محصول برای فروش دسترنج خود دغدغه ندارند.
این کارشناس کشاورزی می افزاید: بذر، سم و سایر نهاده های کشاورزی در خرید قراردادی در اختیار کشاورزان قرار می گیرد و محصول با دانش فنی کارشناسان کشاورزی به بار می نشیند.
وی با تاکید براینکه کشاورزی بسیار ریسک پذیر است، تصریح می کند: علاوه بر حوادث طبیعی که هر سال خسارت زیادی به بهره برداران بخش کشاورزی وارد می کند، کشاورزان در فصل فروش با مشکل نبود مشتری و پایین بودن قیمت مواجه می شوند که در نهایت موجب ضایعات محصولات در این بخش می شود. هزینه های تولید بسیار بالا رفته است و علاوه بر آن موجب هدر رفت آب و خاک نیز می شود با این وجود طرح توسعه کشت قراردادی باید از حیطه شعار خارج و عملیاتی شود و دولت به جای نقش اجرایی نقش حمایتی و نظارتی داشته باشد.
فروش قراردادی ۳۵ درصدی محصولات
شواهد امر حاکی از این است که مسوولان استانی به این باور رسیده اند که با وجود خشکسالی و مشکلات حاکم بر جامعه چاره ای جز رفتن به سمت تغییر الگوی سیاست های بخش کشاورزی ندارند و فروش ۳۵ درصدی از محصولات کشاورزی و باغی استان نقطه امیدی بر آینده کشاورزان زحمتکش خراسان شمالی است تا به این طریق دست دلالان نیز از بازار فروش محصولات کشاورزی قطع شود.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی درباره چگونگی این سیاست و روند اجرای الگوی کشت قراردادی در استان می گوید: صاحبان کارخانه‌ها و صنایع تبدیلی و تکمیلی امسال حدود ۳۵ درصد از محصولات کشاورزی استان را به صورت قراردادی از بهره برداران خریداری کرده اند و مابقی از طریق عرضه و تقاضا به فروش رفت.
عبدالله یوسفی بر افزایش خریدهای قراردادی محصولات کشاورزی از سوی کارخانه ها و صنایع تبدیلی تاکید می کند و می افزاید: باید این مهم را در بین کشاورزان، صاحبان صنایع و واحدهای تولید نهادینه کنیم تا کشاورز با خیال آسوده محصولات خود را کشت کند.
وی می افزاید: کشت قرارداری چغندر قند در سال های اخیر در استان انجام شده و امسال ۱۰۰ درصد این محصول توسط کارخانه قند شیروان خریداری شده است. کشت قراردادی محصولات زراعی پنبه، کلزا، گوجه فرنگی و حتی گندم نیز از ۲ سال گذشته در استان آغاز شده و هم اکنون بخش زیادی از کشاورزان در سال زراعی جاری با خیال آسوده محصول را کشت می کنند و تلاش هایی می شود تا سایر محصولات کشاورزی از جمله گوجه فرنگی، پیاز، تولیدات علوفه ای نیز به صورت قراردادی کشت شوند.
یوسفی می گوید: دولت نیز قول داده است تا در این خصوص کشاورزان و حتی کارخانجات و صنایع را به حمایت از کشت قراردادی تشویق کند و با ارایه تسهیلات، کارخانجات را برای خرید امکانات، تجهیزات و ماشین آلات بخش کشاورزی کمک کند تا هزینه های تولید نیز پایین بیاید.
وی همچنین بر توسعه واحدهای صنعتی و فناوری کشاورزی تاکید می کند و می افزاید: صنایع در استان همگام با توسعه کشاورزی پیش نرفته است که این کاستی نیز باعث می شود بخش زیادی از محصولات کشاورزی استان به صورت خام عرضه شود و یا در اوج فصل برداشت حتی به فروش نیز نرسد.
خراسان شمالی ۳۴۴ هزار هکتار اراضی زیر کشت باغی و زراعی دارد که از این سطح حدود ۳۰۰ هزار هکتار اراضی زراعی است که ۱۴۰ هزار هکتار کشتزار این استان اراضی آبی و ۱۶۰ هزار هکتار اراضی دیم است.
خراسان شمالی ۳۳ نوع محصول زراعی و ۲۶ نوع محصول باغی تولید می کند که از حیث تولید محصولات زراعی از نظر سهم از کشور ۱.۰۸ درصد و از نظر تولید رتبه ۲۶ را دارد.
۷۹ درصد محصولات زراعی استان از اراضی آبی و ۲۱ درصد نیز از اراضی دیم تولید می شود و بیشتر سطوح اراضی آبی به کشت محصولاتی از قبیل غلات شامل گندم و جو، گیاهان صنعتی از جمله پنبه، چغندرقند، آفتابگردان و محصولات علوفه‌ای شامل یونجه و ذرت اختصاص دارد و بیشترین اراضی دیم نیز مربوط به گندم، جو و حبوبات است.
بیشترین سطح اراضی زراعی در استان مربوط به کشت غلات با ۲۰۰ هزار هکتار است که از نظر سطح کشتزارهای استان حدود ۷۰ درصد متعلق به گندم، ۲۰ درصد جو و ۱۰ درصد به کلزا اختصاص یافته است.
این استان با تولید ۱۰۰ هزار تُن چغندرقند رتبه ۱۰، وش پنبه با تولید ۲۲ هزار تن رتبه پنج، پیاز با ۱۲۳ هزار و ۳۹۲ تن رتبه هشت و گوجه فرنگی با تولید ۱۲۳ هزار و ۷۸۷ تن رتبه ۱۳ در کشور را دارد.
۴۴ درصد جمعیت ۸۶۳ هزار نفری این استان در نواحی روستایی سکونت دارند.