کتابخوانی ابزاری زاینده خلاقیت و نوآوری است و با ارتقا قدرت آگاهی و شناخت، توانایی حل مساله و مدیریت بحران‌های زندگی را نیز افزایش داده و به اعتقاد برخی صاحبنظران کاهنده آسیب‌های اجتماعی هم خواهد بود، زیرا ناآگاهی در هر یک از عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی، آدمی را در شرایط بحران آسیب‌پذیر می سازد، عملکرد صحیح را با دشواری روبه رو و قدرت انتخاب‌های آگاهانه را سلب می‌کند.
در جامعه ایران سرانه مطالعه از ۲ تا ۱۲۰ دقیقه متغیر است. همچنین تیراژ کتاب از سه هزار نسخه در دهه ۵۰ - ۶۰ خورشیدی با وجود رشد دو برابری جمعیت به ۵۰۰ نسخه در دهه ۹۰ رسیده است.
فنی که به گفته کارشناسان اجتماعی، با افزایش قیمت و توسعه و گسترش فضای مجازی تحت تاثیر قرار گرفته و این روزها توسط برخی عناصر همچون شبکه‌های اجتماعی، رزونامه و مجله جایگزین هم شده است.
این مهارت که امروزه در علم روانشناختی به عنوان یکی از رویکردهای درمانی هم مورد استفاده قرار می‌گیرد، بنابر گفته روانپزشکان استرس و اضطراب را کاهش داده و از این طریق در پیشگیری و جلوگیری از افسردگی‌ها نیز نقش به‌سزایی ایفا می‌کند.
این روش درمانی که تحت عنوان «کتاب درمانی» شناخته می‌شود، خودشناسی بیماران را افزایش و هیجانات و عواطف منفی را تخلیه و در برخی مراجعان با تغییر ذهنیت و احساس سبب تسریع روند معالجه و بهبودی خواهد شد.
مریم طاهری، روانشناس بالینی و رواندرمانگر روز دوشنبه و به مناسبت فرارسیدن ۲۴ آبان ماه روز کتاب و کتابخوانی در گفت وگو با خبرنگار اجتماعی ایرنا در ارتباط با این روش درمانی عنوان کرد: «کتاب درمانی» مانند همه روش‌های روان‌درمانی انواع متعددی را شامل می‌شود.
وی توضیح داد: یکی از انواع اصلی این رویکرد که تحت عنوان کتاب درمانی خلاقانه شناخته می‌شود، در «گروه درمانی» مورد استفاده قرار گرفته و با مطالعه کتب ادبی و شعر سبب افزایش آگاهی اعضا نسبت به تحلیل و تفاسیر می‌شود.
طاهری افزود: در این روش، هر یک از اعضای گروه برداشت شخصی خود را از کتاب «معرفی شده» رواندرمانگر مطرح می‌کند، بنابراین مراجعان با رویکردهای مختلف آشنا شده و این مساله به خودشناسی بیماران کمک می‌کند.
وی اضافه کرد: همچنین تحلیل و تفسیر در جلسات گروهی سبب می‌شود هیجانات و احساسات بیماران به صورت ناخودآگاه با یکدیگر پیوند خورده و لمس عمیق احساسات اعضای گروه، سبب درک و فهم جنبه‌های بیماری برای مراجعان خواهد شد.
این درمانگر تصریح کرد: روش دوم که با عنوان کتاب درمانی تکاملی شناخته می‌شود، عمدتا جنبه آموزشی داشته و والدین برای رشد کودک و گاه افزایش آگاهی و تکامل شخصی اقدام به مطالعه کتب مختلف می‌کنند.
وی افزود: کتاب درمانی تجویزی نیز یکی دیگر از انواع کتاب درمانی است که توسط درمانگر با هدف سرعت‌بخشی به روند معالجه و درمان انتخاب می‌شود. در این رویکرد، یک کتاب توسط درمانگر با هدف تغییر ذهن و احساس به بیمار معرفی و مورد مطالعه می‌گیرد.
این روانشناس بالینی با اشاره به کتاب‌شناسی درمانی ادامه داد: این روش نیز با استفاده از کتاب‌های خودیاری‌گری برای کنترل و مدیریت مسائل شناختی همچون اضطراب و افسردگی انجام می‌شود.
وی توضیح داد: این روش در مدیریت نگرانی‌های وجودی انسان مانند تنهایی، مرگ، مفهوم زندگی، کنترل استرس، اضطراب، افسردگی، اختلالات خوردن، مشکل در روابط اجتماعی، مصرف موادمخدر موثر بوده و می‌تواند آگاهی نسبت به مفاهیم زندگی را افزایش داده و از این طریق باعث ارتقاء قدرت شناختی و مدیریت زندگی شود.
این روان درمانگر تاکید کرد: یکی از علل گرایش به مطالعه کتاب هم روبه‌رو شدن با مشکلاتی چون اضطراب‌های شغلی و اختلال در روابط بین فردی است که تاکنون برای مراجعان تجربه نشده است. پیدایش برخی نگرش‌ها و رفتارها که پیش از این شکل نگرفته بود و در نتیجه شخص برای افزایش آگاهی در رابطه با موضوع مربوطه و حل مساله به کتاب مراجعه می‌کند.
طاهری با بیان اینکه انسان برای ترمیم برخی احساسات نظیر کاهش اعتماد به نفس نیز از کتاب بهره می‌گیرد، یادآور شد: این روش درمانی که امروزه مورد استفاده بسیاری از درمانگران قرار می‌گیرد، بازه سنی معینی را شامل نمی‌شود؛ برای همه گروه‌های سنی استفاده شده و سبب می‌شود که بیمار فعالانه‌تر در جلسات درمانی حضور یابد.
به گفته این روانشناس بالینی اما براساس برخی تحقیقات، این روش در کودکان و جوانان تاثیرگذاری بیشتری به دنبال خواهد داشت.
طاهری تاکید کرد: بنابراین این روش باعث افزایش شناخت بیماران از مشکلات فردی و اجتماعی شده و بالتبع شناخت عمیق از مباحث مختلف، مشکلات و مفاهیم زندگی می‌تواند سبب افزایش تسلط بر مسائل و حل وفصل مشکلات شود.
اما چگونه باید مطالعه عمومی در یک جامعه را افزایش داد؟
این مهارت به اعتقاد برخی روانشناسان باید از دوران کودکی در انسان نهادینه شود، اما برخی اقدامات نظیر توسعه کتابخانه‌های شهری و کاهش قیمت کتاب هم می‌تواند سبب ترغیب و تشویق شهروندان به کتابخوانی شده و با افزایش سرانه مطالعه به عنوان یکی از مولفه‌های پیشرفت، از آسیب‌های روانی و اجتماعی نیز بکاهد.
رئیس انجمن روانشناسی اجتماعی ایران نیز در خصوص چگونگی ترغیب جامعه به افزایش مطالعه به خبرنگار اجتماعی ایرنا گفت: توسعه کتابخانه‌ها، سهولت دسترسی، گسترش ارتباطات ناشران با فروشندگان، وقف کتاب، هدیه به مناسبات خاص، معرفی برترین کتابخوانان منطقه، شهر و کشور از مهمترین اقدامات در زمینه افزایش کتابخوانی به شمار می‌رود.
مجید صفاری‌نیا تصریح کرد: وجود کتاب در بسیاری از مکان‌های عمومی همچون ایستگاه‌های مترو و اتوبوس، تاکسی، راه‌آهن، هواپیمایی، مطب پزشکان و... نیز فرهنگ کتابخوانی را توسعه می‌بخشد.
این استاد دانشگاه یادآور شد: براساس این اقدامات بسیاری از کتب به دفعات مورد استفاده قرار گرفته و این امر به لحاظ روانشناختی و معنوی هم بر انسان تاثیرگذار است.
صفاری نیا همچنین با تاکید بر اینکه فرهنگ کتابخوانی باید از دوران کودکی در آدمی نهادینه شود، ادامه داد: تشویق کودکان باید همراه با کتاب بوده و مطالعه کاغذی از سنین کودکی و نوجوانی آموزش داده شود.
این دکتری روانشناسی اجتماعی تاکید می‌کند: انسان براساس یکی از خصائص فطری (گوش به زنگی اجتماعی) که در مردان بیش از زنان برآورد شده است، شماری از اخبار و اطلاعات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی را از فضای مجازی دریافت می‌کند، اما همه نیازهای اطلاعاتی از این طریق تامین نمی‌شود، بنابراین مطالعه کاغذی و استفاده هدفمندانه از این فضا بسیار حائز اهمیت است.
از: الهام دربان