در حالی که نرخ خرید حمایتی محصول زعفران امسال پس از کارشناسی از سوی دولت بین حداقل ۱۳.۵ تا ۲۰.۵ میلیون تومان در هر کیلوگرم با کیفیت متفاوت و با هدف حمایت از کشاورزان اعلام شد جهش قیمتی این محصول در بازار و رسیدن آن تا ۳۰ میلیون تومان به ازای هر کیلوگرم اتفاقی مبارک برای کشاورزان بود تا پس از عدم افزایش نرخ طی حداقل ۲ سال گذشته، بتوانند طعم شیرین حاصل دسترنج خود را بچشند.
ایران تولیدکننده منحصر به فرد و بی‌رقیب زعفران در دنیاست اما مقایسه ارزش و حجم صادرات این محصول صادراتی مبین این واقعیت تلخ است که از نظر قیمتی تغییر چندانی حاصل نشده و اگر هم در ارزش دلاری و ریالی آن تغییراتی ایجاد شده دلیل آن افزایش قیمت های جهانی بوده است.
در کنار وضعیت خام فروشی طلای سرخ و ساده گذشتن از کنار فرآوری این محصول، توجه نداشتن به نقش درمانی و بهداشتی و تنوع بسیار قابلیت محصولات جانبی زعفران، معضلی است که به رغم وجود صدها واحد فرآوری زعفران در کشور هنوز هم شاهد ضعف در این بخش هستیم.
این اوضاع تلخ و تامل برانگیز در شرایطی است که زعفران در گروه محصولات دارای ظرفیت بسیار برای ایجاد اشتغال، توسعه اقتصاد و ارزآوری برای کشور مطرح است و افزایش تولید آن سرمایه کلان نمی‌خواهد و علاوه بر آن می‌توان با ایجاد صنایع تبدیلی، فرآوری و بسته بندی، سود حاصل از صادرات آن را به میزان قابل توجهی افزایش داد.
سهم اندک ایران از تجارت طلای سرخ در جهان در عین تولید حدود ۹۰ درصدی این محصول، گویای عمق فاجعه است و شکوه‌هایی که هر از گاهی از کشت و تولید زعفران در کشورهایی مانند افغانستان شنیده می‌شود و داد و فغان از این که زعفران ما را در اسپانیا به نام این کشور بسته بندی و به فروش می‌رسانند، تنها گلایه هایی است که در بی توجهی متولیان به سکوت منتهی می‌شود.
به هر حال زعفران هنوز تنها محصول کشاورزی جهان است که انحصار تولیدش هنوز با ایران است اما اگر شرایط اسفناک کنونی و عدم مدیریت صحیح و توجه نکردن لازم به آن تداوم یابد شاهد شکسته شدن این انحصار همچون انحصار پسته خواهیم بود.
طی چند سال گذشته نقش آفرینی پررنگ برخی دلالان و سرمایه‌داران مخل بازار، مانعی بر افزایش واقعی قیمت محصول زعفران در بازار شده بود اتفاق تلخی که آرام آرام کشاورزان را از توسعه کشت زعفران و پرداختن به این محصول دلسرد کرد و البته ما به التفاوت قیمت خرید محصول از کشاورز تا قیمت عرضه و صادرات آن به قیمتهای بالاتر، سود سرشاری را نصیب جیب دلالان و اخلالگران بازار کرده بود.
اما امسال در کنار عواملی مانند کاهش سطح زیر کشت زعفران، وقوع تغییرات اقلیمی و خشکسالی موجب افت چشمگیر برداشت محصول زعفران شد که در کنار عواملی دیگر موجب کاهش عرضه محصول به بازار شد و افزایش چشمگیر قیمت محصول و شادی هرچند با تاخیر چندساله زعفرانکاران شد.
خراسان رضوی مهمترین استان تولیدکننده زعفران کشور است که امسال سطح ۹۰ هزار و ۹۰۰ هکتار از کشتزارهایش زیر کشت این محصول اقتصادی رفته است.
زعفران به طور میانگین به ۲۱۰ نفر- روز نیروی کار در هر هکتار نیاز دارد و بر این اساس هر هکتار کشت زعفران حدود یک نفر اشتغال دائم را در حوزه تولید این محصول ایجاد می‌کند.
جمعیت بهره‌برداران بخش کشاورزی مرتبط با کشت زعفران در خراسان رضوی تا پارسال ۱۱۷ هزار نفر بود که با احتساب جمعیت پنج نفره برای هر خانوار، شمار افراد منتفع از تولید زعفران در این استان بالغ بر ۵۸۰ هزار نفر می شود.
واقعی شدن بهای زعفران در بازار،خرید حمایتی را صفر کرد
مدیر سازمان تعاون روستایی خراسان رضوی هم با بیان این که میزان کنونی خرید حمایتی زعفران در این استان "صفر" است و کشاورزان زعفرانکار هم تمایلی به فروش محصول خود در قالب حمایتی ندارند گفت: خرید حمایتی زعفران در استان از اواخر مهرماه آغاز شد که در همان روزهای نخست سه کیلوگرم زعفران تحویل یکی از مراکز شد اما به مرور با بالا رفتن قیمت زعفران در بازار با توجه به قطعی نبودن قرارداد خرید، کشاورزان مالک، محصول خود را بازپس گرفتند.
ایرج ناصری‌مقدم به فعالیت ۱۴ مرکز خرید حمایتی زعفران در خراسان رضوی اشاره و بیان کرد: هدف از اجرای طرح خرید حمایتی جلوگیری از کاهش قیمت محصول در بازار و حمایت از کشاورزان است و با توجه به این که هم اکنون شاهد قیمت مناسب و بالای محصول زعفران در بازار هستیم استقبالی از سوی کشاورزان نمی شود.
مدیر سازمان تعاون روستایی خراسان رضوی گفت: امسال صندوق حمایت از توسعه کشاورزی خراسان جنوبی در سراسر کشور خرید حمایتی زعفران را انجام می‌دهد و ادامه اجرای طرح خرید حمایتی کاملا بر اساس تصمیم‌گیری از سوی این شرکت است و ما در استان خراسان رضوی صرفا در خرید همکاری داریم.
ناصری مقدم افزود: محصول زعفران امسال در قالب خرید حمایتی در چهار سطح نگین به ازای هر کیلوگرم ۲۰ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان، شبه نگین به ازای هر کیلوگرم ۱۶ میلیون تومان، پوشال مرغوب به ازای هر کیلوگرم ۱۵ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و پوشال معمولی به ازای هر کیلوگرم ۱۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان خریداری می‌شود.
علل ناشناخته ثابت باقی ماندن قیمت زعفران طی ۲ سال گذشته
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به چرایی کاهش تولید زعفران در استان گفت: دوره زندگی گیاه زعفران منطبق با سرماها و کاهش بارندگیهاست و تیپ رشد پاییزه و زمستانه دارد و لذا سال گذشته سرمای شدید طول پاییز و دی ماه و گرمای شدید بهار را تجربه کردیم و به رغم توجه شایسته برخی کشاورزان به مزارع و رشد مطلوب پیاز حتی پیازهای ۳۰ گرمی که باید هشت گل بدهد ۲ تا سه گل داده است.
غلامحسین ساربان افزود: چرایی این وضعیت و کاهش شدید گل‌دهی پیازهای دارای رشد خوب و مناسب هنوز برای ما واضح و روشن نیست.
وی ادامه داد: بازار صادراتی زعفران که هر سال حدود ۲۰۰ تن است و حدود ۶۸درصد محصول تولیدی کشور را دریافت می‌کند هنوز سرجای خود قرار دارد و لذا قیمتها هم رشد داشته است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: توقف رشد قیمت زعفران از ۲ سال پیش تا کنون در حدی بود که ممکن بود به دلیل دلسردی و بی رغبتی کشاورزان به حذف کاشت زعفران هم منجر شود .
ساربان افزود:سالهای ۹۸ و ۹۹ قیمت زعفران خیلی کم بود و به همین دلیل در این سالها سطح زیر کشت زعفران در استان خراسان رضوی رشدی نداشت و این در حالی بود که تا قبل از آن سالانه پنج هزار هکتار به سطح زیر کشت زعفران در استان افزوده می‌شد به طوری که طی ۱۰ سال قبل از آن ۵۰ هزار هکتار به سطح زیر کشت زعفران افزوده شده بود اما در ۲ سال گذشته این رشد توقف داشت.
وی ادامه داد: هم اکنون قیمت هر کیلوگرم زعفران تا ۳۰ میلیون تومان هم افزایش یافته است که بخشی از آن تابع قانون عرضه و تقاضاست چرا که تثبیت قیمت بازار طی ۲ سال گذشته موجب تخلیه بازار و رشد قیمت شده است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت:این که چرا بهای زعفران مطابق افزایش یا کاهش قیمت دلار در کشور تغییری نمی‌کند و حتی به تبعیت از افزایش هزینه های تولید به رغم صادراتی بودن این محصول هم افزایش قیمت نمی یابد از زوایای پنهان این حوزه است هر چند قیمت واقعی زعفران درعرصه جهانی بسیار بالاتر از قیمت داخلی آن است.
ساربان افزود:اکنون وقت آن رسیده است که نگاه ها را از زعفران به عنوان یک ادویه و چاشنی برداریم و به سمت استفاده از این محصول در زمینه های بهداشتی، درمانی، آرایشی و نیز صنایع مدرن غذایی دنیا هم برویم.
پیش بینی کاهش ۵۵ درصدی تولید زعفران در خراسان رضوی
یک فعال بازار زعفران نیز به خبرنگار ایرنا گفت: در آغاز پیش‌بینی این بود که زعفران تولیدی امسال ۳۵ درصد کاهش داشته باشد اما درصد کاهش تولید خیلی بیشتر از اینها بود و به احتمال زیادمیزان به صورت میانگین تا ۵۵ درصد هم خواهد رفت ضمن این که برخی کشاوران میزان کاهش تولیدشان را ۷۰ درصد اعلام کرده اند.
سید احسان مصطفوی افزود: دلیل این میزان کاهش تولید نیز خشکسالی و گرمای زیاد است که موجب آسیب دیدگی پیازها و تغییر میزان گل‌دهی آنها شده است.
وی با اشاره به این که کیفیت زعفران طی سالهای گذشته در مناطق جنوبی استان بهتر بود ادامه داد:اما مراحل آزمایشگاهی نشان می‌دهد که هم اکنون زعفرانهای تولیدی در شمال استان کیفیت به مراتب بالاتری دارند که به طور قطع ناشی از آب و هوا و تغییرات آن است.
کوتاه شدن دست اخلالگران بازار
این فعال بازار زعفران با اشاره به افزایش بهای زعفران در بازار که تا هرکیلوگرم ۳۰ میلیون تومان هم رفته است گفت: محصول زعفران و قیمت آن سالها توسط عده‌ای سرکوب شده و اجازه رشد پیدا نمی‌کرد به این شکل که برخی خریداران در اقدامی خلاف اخلاق و کاملا هماهنگ در فصل خرید مغازه‌های خود را می بستند و یا محصول کشاورز را برای مدتی کوتاه نمی خریدند در حالی که این اقدام همزمان با فصل برداشت بود و کشاورز ناچار به فروش محصول خود به هر قیمتی می شد.
مطفوی افزود:این اقدامات هماهنگ درست در فصلی که کشاورز نیاز مالی مبرم و الزام به فروش داشت انجام می گرفت و کشاورزان به رغم زحمت فراوانی که برای تولید محصول خود کشیده بودند ناچار به تبدیل محصول خود به هر قیمتی به پول بودند که خوشبختانه این افراد امسال شناسایی و دستشان بسته شده است
وی ادامه داد: اکثر محصولات کشاورزی گاه تا ۵۰۰ درصد افزایش قیمت را تجربه کرده است اما طلای سرخ به رغم جایگاه و ارزش صادراتی اش طی سالهای اخیر رشد نکرده است و می‌توان گفت که تنها کالایی است که عدم رشد بهای آن به دلیل عملکرد برخی افراد با لحاظ قراردادن منافع شخصی صورت گرفته است که خوشبختانه این حباب امسال ترکید و محصول ارزشمند زعفران که چند سالی قیمتش در حد پایین گیر کرده بود در حال جبران این سالهاست.
عوامل دیگر افزایش قیمت زعفران
این فعال بازار زعفران از مهمترین عوامل دخیل در این افزایش قیمت را آشنا شدن بازار سرمایه با این محصول ارزشمند دانست و افزود: ورود مجلس شورای اسلامی و انجام اقدامات موثر برای ورود بازار سرمایه به حوزه خرید و فروش زعفران از مهمترین عوامل برای توجه بیشتر به ارزشمندی این محصول گرانبهاست.
مصطفوی افزود:اگرچه تا کنون عددهای چندهزار میلیاردی آمادگی خود را برای ورود به این بازار اعلام کرده اند و در حدود ۸۰۰ میلیارد بیشتر وارد این عرصه نشده است اما معتقدم اگر سرمایه ورودی به بازار سرمایه افزایش یابد باید آماده جهش دیگری در قیمت زعفران باشیم.
وی بالا رفتن نرخ کف قیمتی خرید زعفران در مباحث مطرح شده در مجلس شورای اسلامی را از دیگر عوامل موثر در روان شدن مسیر برای افزایش قیمت زعفران دانست و ادامه داد: با توجه به این که هم اکنون زعفران تجربه افزایش قیمت تا ۳۰ میلیون تومان به ازای هر کیلوگرم را دارد با ورود بیشتر بازار سرمایه به حوزه زعفران شاهد اوج گیری دوباره قیمت خواهیم بود.
این فعال بازار زعفران گفت: از عوامل موثر در پایین بودن قیمت زعفران می‌توان به موجودی زعفران در انبارهای بورس اشاره کرد که خرید این زعفرانها توسط بخش خصوصی و انجام هماهنگی‌های لازم برای عدم ورود آن به بازار داخل و هدف گذاری آنها برای صرف صادرات و کاربرد در حوزه فرآوری این بخش از زعفران از دیگر عوامل موثر در افزایش محصول زعفران تولیدی امسال است.
مصطفوی با بیان این که این زعفران خریداری شده از بورس حجمی معادل حدود ۴۰ تن است که بیش از ۵۰ مرتبه در بورس به عرضه گذاشته شد اما به دلیل بالاتر بودن قیمت آن نسبت به بازار در آن زمان هیچ شخصیت حقیقی و حقوقی اقدام به خرید آن نکرد که در چنین شرایطی یک شرکت فعال در حوزه تولید و صادرات این ریسک را پذیرفت و در قالب مراحل قانونی و نظارتهای بورسی اقدام به خرید کرد.
وی با اشاره به اینکه قیمت زعفران عرضه شده در بورس توسط کارشناسان دولتی، خصوصی و خبرگان زعفران به صورت کاملا قانونی و طی مراحل لازم تعیین می‌شود و خرید این حجم زعفران از سوی این شرکت به هیچ وجه با هدف عرضه در بازار صورت نگرفته و هدف صرفا صادرات و فرآوری بخشی از محصول مذکور بوده است که در مراحل انجام است.
قیمت کنونی زعفران در بازار به هزینه تولید زعفران نزدیک است
کارشناس مسوول زعفران مدیریت امور باغبانی جهاد کشاوزی خراسان رضوی در این زمینه گفت: هزینه تولید هرکیلوگرم زعفران برای کشاورزان در حال حاضر بسیار نزدیک به قیمت کنونی زعفران در بازار است که تا قبل از افزایش اخیر قیمت در صورت تداوم شاهد متضرر شدن جدی کشاورزان زعفرانکار بودیم.
رامین اسمی افزود:تا قبل از این افزایش قیمت،رغبت کشاورزان برای تولید زعفران به دلیل سرسام آور بودن هزینه‌ها و قیمت پایین خرید از کشاورز بسیار کم شده بود تا مرحله‌ای که نگرانی برای بی میلی به کاشت زعفران جدی شده بود اما خوشبختانه افزایش قیمت امسال این محصول شور دوباره‌ای به کشاورزان این حوزه داد.
زعفران چاه نفت تجدیدپذیر خراسان رضوی
رییس موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی نیز با اشاره به این که یکی از ویژگی‌ها و ظرفیت‌های تولید محصولات دانش بنیان بر پایه زعفران، ارزش افزوده بسیار و فراوان این محصول با توجه به امکان تولید محصولات جدید با قابلیت‌ها و ارزش افزوده بیشتر است گفت:گیاه زعفران از مزیت های فوق العاده ای برخوردار است و می‌توان آن را با توجه به ویژگیهای منحصر به فرد، گیاه فوق راهبردی، قهرمان خشکی، چاه نفت تجدیدپذیر خراسان، گیاه سیاسی استان و گیاه پایدار مناطق خشک و نیمه خشک نامید و با توجه به موارد اشاره شده و تغییرات اقلیمی امروزه کشت زعفران مختص خراسان رضوی و خراسان جنوبی نبوده و در حال اشاعه به دیگر نقاط کشور است.
دکتر قدیر رجب زاده افزود: کشور ایران به عنوان بزرگترین تولید کننده زعفران جهان شناخته می‌شود و بیش از ۴۰ کشور به طور مستقیم از خریداران طلای سرخ ایران هستند و در گذر زمان ایران به عنوان مهد پرورش این گیاه دارویی و جادویی هزاره سوم شناخته شده است.
وی ادامه داد: شرایط اقلیمی، به ویژه دانش بومی تولید زعفران در خراسان قدیم این گیاه را به عنوان مهمترین محصول کشاورزی در این منطقه تثبیت کرده است. هرچند امروزه مناطق زیر کشت زعفران مرزهای سنتی خود را درنوردیده و با یک گستره ملی و بین‌المللی رو به رو شده است اما این محصول از ارزش بسیاری برای جلوگیری از مهاجرت روستائیان به حاشیه شهرها برخوردار است.
رییس موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی گفت: تولیدکنندگان ایرانی به رغم داشتن سهم عمده بازارهای جهانی زعفران نقش تعیین‌کننده ای در تعیین قیمت این محصول در بازارهای جهانی ندارند و کشورهای دیگر زعفران را بسته بندی و با برند خود در بازار عرضه می‌کنند.
رجب زاده افزود:این محصول گرچه در ایران تولید می شود ولی سود آن برای کشور ما و کشاورزان کمتر از ۲۰ درصد ارزش واقعی آن است و در بسیاری از محصولات زعفرانی ارزش افزوده کمتر از پنج درصد است.