دکتر یاسر تهمتنی عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان روز سه‌شنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در این خصوص توضیح داد: در تلاشیم با کمک سلول‌های بنیادی، در آزمایشگاه سلول ترشح کننده انسولین را تولید و با طی مراحل پیش بالینی و پیوند زدن این سلول‌ها به بدن بیماران دیابتی، برای درمان و کنترل این بیماری قدمی برداریم.
وی با اشاره به اینکه رویکردهای مختلفی در مورد درمان دیابت در سطح جهانی وجود دارد، افزود: یکی از این رویکردها سلول درمانی است. این رویکرد برای برخی از بیماران دیابت نوع یک و بیماران دیابت نوع دو که وابسته به انسولین شده اند، می تواند در آینده به کار گرفته شود.
مدیر مرکز تحقیقات سلامت متابولیک پژوهشگاه رویان گفت: در دیابت نوع یک سلول های ترشح کننده انسولین، عمدتا تخریب شده و از بین می روند و در دیابت نوع دو بدن به درستی نمی تواند به انسولین ترشح شده پاسخ بدهد. یعنی سلول ها وجود دارند و در لوزالمعده و پانکراس انسولین هم ترشح می کنند اما سلول های هدف نمی توانند به خوبی به انسولین پاسخ دهند. مطالعات اخیر در این خصوص نشان می دهد که حتی در بیماری دیابت نوع دو نیز سلول های ترشح کننده انسولین در نهایت دستخوش تخریب شده و تعداد سلول ها کاهش پیدا می کند.
مدیر مرکز تحقیقات سلامت متابولیک پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی ادامه داد: اگر بتوانیم روشی برای سلول درمانی بیماری دیابت ابداع کنیم، هم به بیماران دیابت نوع یک و هم احتمالا به برخی از بیماران نوع دو می توانیم کمک کنیم.
تولید سلول‌های ترشح کننده انسولین با استفاده از سلول‌های بنیادی
تهمتنی با بیان اینکه رویکردهای سلول درمانی متنوعی وجود دارد و در کشور و جهان در حال مطالعه است، اضافه کرد: یکی از شاخص ترین این رویکردها، همان روشی است که طبق آن ما تلاش می کنیم تا از سلول های بنیادی بتوانیم سلول ترشح کننده انسولین در آزمایشگاه تولید و در گام های بعدی این سلول ها را به بیمارانی که نیازمند سلول های ترشح کننده انسولین هستند، پیوند بزنیم.
وی خاطرنشان کرد: بیش از ۱۰ تا ۱۵ سال است که در سطح جهانی کار روی تولید سلول های ترشح کننده انسولین از منبع سلول های بنیادی شروع شده است. در پژوهشگاه رویان نیز یک دهه است که این تلاش آغاز شده است و در این زمینه توانسته ایم به بخشی از دانش فنی لازم برای این کار دست پیدا کنیم.
عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان با اشاره به مقاله اخیری که در این خصوص در مجله های معتبر بین المللی به چاپ رسیده است، توضیح داد: در این مقاله با طرح یک نظریه جدید عنوان کردیم برای اینکه بتوانیم در آزمایشگاه این سلول های ترشح کننده انسولین را به خوبی تولید کنیم، نیاز داریم شرایطی مثل لوزالمعده در بدن ایجاد کنیم. یعنی علاوه بر سلول ترشح کننده انسولین، سلول های دیگری را که در اندام لوزالمعده وجود دارد، کنار هم در آزمایشگاه به وجود آوریم.
تهمتنی تصریح کرد: بنابراین پروژه ای با مشارکت همکاران ملی و بین المللی از جمله مرکز تحقیقات پزشکی بازساختی پژوهشگاه غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران و یک مرکز تحقیقاتی در دانمارک در قالب چند پروژه دانشجویی در سطح کارشناسی ارشد و دکتری دنبال کردیم. طی این پروژه تحقیقاتی نشان دادیم که می توانیم در آزمایشگاه شبه اندام های لوزالمعده ای تولید کرد که بتوانند تولیدکننده انسولین هم باشند.
ساخت آزمایشگاهی شبه اندام‌های تولیدکننده انسولین
مدیر مرکز تحقیقات سلامت متابولیک رویان افزود: در ادامه توانستیم در شرایط آزمایشگاه شبه اندام ها یا در اصطلاح ارگانوئیدهایی را تولید کنیم که حاوی سلول های تولیدکننده انسولین هستند. این گام خوبی بود برای اینکه نشان بدهیم این کار شدنی است و می توانیم شبه اندام های پانکراسی را در آزمایشگاه تولید کنیم.
وی اظهار داشت: معضل و مانع موجود در این زمینه این است که آیا ما می توانیم به اندازه کافی از این سلول ها و شبه اندام ها تولید کنیم؛ شبه اندام یا ارگانوئید، جسمی کمتر از یک میلی متر است. حال سوال اینجا است که آیا می توانیم شبه اندام های نیم میلیمتری یا کمتر را در ابعاد زیاد تولید کنیم به طوری که بتوانند برای سلول درمانی دیابت موثر باشند. در نتیجه در گام بعدی در این پروژه تحقیقاتی ما با استفاده از روش مهندسی زیستی توانستیم روشی را ابداع کنیم که در تعداد زیاد این شبه اندام ها را تولید کنیم.
تهمتنی افزود: در نتیجه مجموع این پروژه مورد توجه رسانه ها قرار گرفت و با همکاری و مشارکت همکاران ملی و بین المللی این پروژه در دو مقاله به چاپ رسید. حال امیدواریم در گام بعدی، وقتی این سلول ها را به مدل های جانوری دیابت پیوند می زنیم، کارآمد بوده و بتوانند دیابت را تا حدی بهبود ببخشند.
مدیر مرکز تحقیقات سلامت متابولیک رویان با بیان اینکه پیش از آنکه هر فناوری به خدمت درمانی تبدیل شود مراحلی را باید طی کند، تاکید کرد: در حال حاضر در مورد این فناوری، در مرحله پیش بالینی و مطالعه روی حیوان مدل قرار داریم اما هر مرحله که جلو می رویم یکی از مشکلات اصلی جذب سرمایه گزار برای حمایت از این پروژه است. بنابراین فعلا در حال مذاکره برای جلب سرمایه لازم در این بخش هستیم و هر نهادی که بتواند برای این بخش سرمایه گذاری کند، بسیار خوشحال خواهیم شد.
امیدوارکننده بودن این روش برای درمان بیماران دیابتی
تهمتنی در پاسخ به سوال که چقدر این روش موثر و نمونه بهبودیافته داشته است، اضافه کرد: تاکنون هرچه اطلاعات از کارآمدی این روش در انسان داریم حاصل دو مطالعه است که توسط کمپانی های بزرگ دارویی در کشور آمریکا در حال انجام است که هنوز حتی این مطالعات به اتمام نرسیده است اما در جریان مطالعه اخیری که از ابتدای سال ۲۰۲۱ در آمریکا رقم خورد و از سلول درمانی برای درمان چهار بیمار دیابتی استفاده شد، یک بیمار دیابتی نوع یک که قند خونش قابل کنترل نبود، تا حد زیادی بهبود پیدا کرد. چندی پیش شرکت آمریکایی اعلام کرد که یک نفر از بیماران که این سلول ها را دریافت کرده و به بدنش پیوند شده، برای مدت ۹۰ روز میزان مصرف انسولین او صد در صد کاهش پیدا کرده است.
مدیر مرکز تحقیقات سلامت متابولیک رویان اضافه کرد: انجام این روش روی حیوان مدل که مطالعات پیش بالینی نام دارد هم باید دارای یکسری استانداردهای لازم باشد. البته پژوهشگران ما این سلول ها را روی مدل موشی دیابت امتحان و پیوند کرده اند اما با مقیاس و استانداردهای مطالعات پیش بالینی حتما لازم است که این سلول ها روی دیگر حیوانات مدل نیز تست شود و ما در حال حاضر در این مرحله قرار داریم.
تهمتنی در مورد کارایی این روش برای بهبود بیماران دیابتی اظهار داشت: این روش کاملا امیدوارکننده است اما نکته ای که وجود دارد این است که دیابت یک بیماری پیچیده محسوب می شود. در نتیجه درمان این بیماری پیچیده در آینده نمی تواند فقط با یک نوع درمان انجام شود. بنابراین مجموعه ای از درمان های نوین برای این بیماری پیچیده نیاز است. من تصور می کنم آینده درمانی این بیماری شامل ترکیبی از سلامت دیجیتال، سلول درمانی و دارودرمانی باشد.