نامش در ظاهر "کاروانسرای نو" است اما حقیقت کُهنگی و زخم بی مهری آنچنان تنش را خمیده و در آستانه ویرانی قرارش داده که گویا تلاش متولیان امر برای سامان دادن و بازگشت این یادمان و یادگار ارزشمند به دوران شکوه پیشنش تاکنون بی اثر مانده است.
تاسف بارتر اینکه همه این بی مهری ها و تازیانه های سخت بر تن رنجور و کالبد نحیف این اثر تاریخی از سوی خود مالکانش و یا به اصطلاح سرقفلی داران زده شده که البته نکته دردآور و رنج آمیزش همینجاست.
هرکمبود و نارسایی شهر لار و بازارش داشته، جبرانش در کاروان سرای نو دیده می شود؛ ایوان هایش تبدیل به پارکینیگ خوردوها ، حُجره هایش انبار مغازه ها شده است!
انباشت نخاله های ساختمانی ریخته شده در محیط های اطراف و کابل های آویزان بر سر در ورودی کاروانسرا و حجره هایش نیز فضایی نازیبا و رنجور در همان لحظه ورود به این اثرتاریخی ذهن و روح هر کنش گر و باستان شناس و هر فرد با وجدان و علاقمند به هویت فرهنگی این سامان را سخت می آزارد.
مغازه داران اطراف کاروانسرا که طی سالها بی رحمانه و برای افزایش ثروتشان از این اثر تاریخی بهره برده اند به نظر می رسد همچنان تمایل چندانی به تغییر و سامان دادن این یادمان تاریخی از وضعیت اسفبار فعلی اش ندارند.
قامت این اثر تاریخی هرچند در میان همه ناملایمات زمانه و روزگار ناخوشایند و رِخنه عوامل طبیعی از باد، باران، آفتاب، هوازدگی و حتی زلزله هولناک سال ۱۳۳۹خم نشد اما این روزها برخی غفلت‌ها و دست‌به دست کردن‌ها از سوی متولیان امر و چنبره بی رحمانه مالکان و بی تفاوتی محض نسبت به این نماد فرهنگی و هویتی، مرگ خاموش و آرام این اثر با صفای تاریخی در کهن دیار لارستان را رقم زده است.
موجی از بی نظمی و انبوهی از مشکلات و معضلات در این اثر تاریخی دیده می شود؛ حیاط بیرونی کاروانسرا بهمراه حوض خانه هشت گوشه اش با سنگ فرش های زیبایش که روزگاری محل پذیرایی از میهمانان و تجار و بازرگانان بود و گرداگرد آن را تالار و اتاق‌های سه دری زیبا احاطه کرده بود امروز از وجود ضایعات و کارتن ها و نخاله ها انباشت شده است.
مرمت های غیراصولی، چالش مضاعف
دشورای و درد مضاعف این اثر تاریخی آنجاست که اگرچه قدم هایی در مرمت و بهسازی این کاروانسرا هم انجام شده اما آنگونه که متولیان امر می گویند ، انجام ندادن و عدم اجرای آن شاید به صلاح تر بود، چون اقدامات انجام شده هیچ سنخیتی با ماهیت و کالبد باستانی و فضای این یادمان تاریخی ندارد.
مجری طرح بازسازی این کاروان سرا می گوید: در برخی قسمت ها تنها با ملات‌کشی و بندکشی برای پوشاندن ترک‌ها و ضایعات ناشی از ترک خوردگی ها کارهایی انجام شده اما مورد تایید و نظر کارشناسان نیست که در صورت تامین اعتبار باید تخریب و دوباره بهسازی و استحکام بخشی شود.
مصطفی عزمی با توضیح بیشتر تصریح کرد: بخشی از این اثر باستانی در اثر زلزله مهیب سال ۱۳۳۹ و همچنین در گذر زمان دچار تخریب، فرسودگی و نابودی قرار گرفته که بهسازی و مرمت آن بیش از سایر بخش های کاروانسرا ضروری است.
او از برخی اقدام های بدون هماهنگی حجره داران و مالکان در مرمت و بهسازی حجره‌ها گلایه کرد و ادامه داد که برخی افراد و و مالکان به صورت شبانه اقدام به بهسازی و مرمت های غیراصولی با مصالح ساختمانی بی کیفیت در این کاروانسرا کرده اند.
وی معتقد است که این گونه اقدامات و مرمت های غیراصولی مورد تایید کارشناسان و متولیان امر به ویژه میراث فرهنگی و گردشگری قرار نگرفت و مجبور هستیم که بخشی از کارهای عمرانی و مصالح به کار رفته در این بنای تاریخی را دوباره تخریب کنیم.
فرار مالکان از مشارکت در مرمت کاروانسرا
مجری طرح کاروانسرای نو همچنین مشارکت ضعیت مالکان و سرقفلی داران برای مرمت و بهسازی این مجموعه ارزشمند باستانی را یادآور شد و گفت: که بر اساس تفاهم نامه با مالکان و سرقفلی داران این اثر باستانی قرار بود که ۵۰ درصد از هزینه های مربوط به مرمت و بازسازی این اثر را مالکان بپردازند که تاکنون محقق نشده است.
عزمی ادامه داد: در حالی که تعهد دستگاه های دولتی محقق شده اما مالکان این اثر بدون توجه به تفاهم نامه و بی تفاوتی نسبت به مرمت و بازسازی این اثر تاریخی از انجام تعهدات خودداری می کنند.
او گفت که با توجه به عدم پرداخت سهم مالکان و حجره داران این اثر تاریخی میزان تعهد آنها از ۵۰ به ۴۰ درصد کاهش یافت اما همچنان تمایلی به انجام تعهدات خود و کمک برای بهسازی و مرمت این کاروان سرا ندارند.
۱۸ میلیارد ریال برای مرمت کامل کاروانسرا
مجری طرح بازسازی کاروان سرای نو لارستان همچنین می گوید:۱۸ میلیارد ریال برای مرمت و بهسازی این اثر تاریخی نیاز است که تامین آن بدون مشارکت بخش خصوصی و مالکان این اثر ممکن نیست.
عزمی اضافه کرد: عملیات اجرایی برای مرمت و بهسازی این اثر باستانی از حدود دو ماه پیش تاکنون آغاز شده و رقمی افزون بر چهار میلیارد ریال برای استحکام بخشی و ساماندهی آن هزینه شده است.
وی بیان کرد که اجرای کانال تاسیساتی، ساماندهی و احیای هزاره‌ها و جداره سازی و همچنین احیای سقف کاروانسرا از جمله عملیات در حال اجرای برای مرمت این اثر باستانی است.
مدیر دفتر تسهیل‌گری ایراهستان و مجری طرح بهسازی این کاروان سرا همچنین با اشاره به اینکه طرح توجیهی مرمت کاروانسرای نو از سوی این دفتر تهیه و برای اختصاص بودجه به ستاد بازآفرینی استان و شهرستان ارسال شده است، افزود: این اقدام زمینه مشارکت و همراهی و همکاری بیشتر ادارات مربوط را فراهم کرده است.
وی این کاروانسرا را دارای ۵۴ حجره و مساحت آن را ۲ هزار و ۷۱۶ متر مربع عنوان کرد و افزود: علاوه بر حجره‌های متعدد در طول و عرض ، حوض آب هشت گوش، پنجره‌های مشبک سنگی و گچی، نمای آجر کاری‌های مختلف و ستون‌های سنگی مارپیچ که به وسیله طاق‌هایی به هم وصل شده اند از مشخصات این بنای تاریخی است.
این اثر باستانی یکی از آثار باستانی با ارزش روزگار صفویه در لارستان کهن است که در تاریخ ۲۶ تیر ۱۳۵۷ با شمارهٔ ثبت ۱۶۱۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کاروانسرای نو جزو محدوده بافت تاریخی لار است
مدیر معماری و شهرسازی اداره کل راه و شهرسازی لارستان نیز می گوید: کاروانسرای نو جزو بافت تاریخی لار است و این خود می تواند شاخص و امتیازی مثبت برای ساماندهی و ادامه مرمت و رهایی این یادمان ارزشمند از وضعیت فعلی موجود باشد.
شهرام میرزایی توضیح داد که حتی کلیات طرح تفصیلی بافت تاریخی شهر لار نیز در کمیسیون ماده پنج شورای عالی شهرسازی و معماری تصویب شده است و قرارداد تهیه این طرح در سال ٩٥ با معاونت پژوهشی دانشگاه شیراز منعقد شده بود.
وی ادامه داد که شهر لار در زمره ١٦٨ شهر دارای بافت تاریخی مصوب در کشور است که محدوده آن طبق طرح جامع حدود ۲ هزار و ۱۰۰ هکتار است؛ میزان جمعیت شهری نیز ۶۹ هزار و ۵۰۰ نفر پیش بینی شده است.
او می گوید که بر اساس نقشه مصوب از سوی میراث فرهنگی فارس در سال ٨٨ بافت تاریخی لار ١٢٢هکتار مساحت دارد و مطالعات طرح تفصیلی ویژه بافت نیز بر روی این قسمت صورت گرفته است.
وی یکی از وظایف اصلی اداره کل راه و شهرسازی را ساماندهی و بازآفرینی طرح های بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده و مساله دار شهری دانست و تاکید کرد: بافت تاریخی شهر لار از جمله بافتهای ارزشمند و با اصالت و دارای ظرفیت بالا است که امیدواریم همه نهاد ها و دستگاه های ذی ربط و خیرین برای ساماندهی و بهسازی و مرمت بناها و یادمان های تاریخی و هویتی این دیار همکاری و همراهی دلسوزانه و مشارکت فعال داشته باشند.
میرزایی اظهار داشت که با توجه به سابقه تاریخی این بافت و وجود عناصر ارزشمندی چون بازار قیصریه و کاروانسراهای نو و گلشن" نشان می دهد که این محدوده از دیرباز محل انجام و رونق فعالیت های بازرگانی و تجاری بوده است.
مرمت کاروانسرای نو با قوت ادامه می یابد
مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لارستان نیز با ابراز نگرانی از وضعیت ناموزون و تخریب بخش هایی از این اثر تاریخی و البته برخی کم کاری ها در زمینه مرمت و بهسازی آن گفت که بودجه ها و اعتبارات محدود دولتی به هیچ وجه جوابگوی این همه نیازها و رفع معضلات و مشکلات موجود در احیا و بهسازی یادمان های تاریخی نیست.
محمد ابراهیم کیان تاکید کرد که کاروانسرای نو از جمله آثار ارزشمند و یادگاران با اصالت و تاریخی لار محسوب می شود که از اهمیت و مقبولیت خاصی در میان مردم و دوستداران هویت و فرهنگ سرزمینی مردم این سامان برخوردار است و بارها از سوی فعالان اجتماعی ، فرهنگی و رسانه ها مورد مطالبه جدی قرار گرفته است.
وی تصریح کرد که هم اینک نیز مرمت و بهسازی کاروانسرای نو در حال اجراست که در صورت همکاری و همراهی مردم و مالکان با جدیت بیشتری ادامه می یابد.
او می گوید که بر اساس طرح توجیهی تهیه شده که میراث فرهنگی نیز بر آن نظارت دقیق دارد؛ برخی اقدامات برای مرمت و استحکم بخشی این کارونسرای تاریخی شامل کف سازی و احداث کانال کف تعویض سنگ های فرسوده و احیای هزاره ها انجام شده است.
کیان ادامه داد که همچنین اجرای کانال تأسیساتی و جداره‌سازی و مرمت سقفکارونسرا نیز در حال انجام است و تعویض و مرمت درب ورودی که در اثر رفت و آمد خودروها در آستانه ویرانی و تخریب قرار گرفته بود نیز در حال تعمیر و بهسازی با رعایت قوانین و شرایط حاکم بر ساخت و احیای ابنیه های تاریخی است.
کیان با بیان اینکه در سطح لارستان کاروانسراهای زیادی وجود دارد که معروف‌ترین آنها کاروانسراهای نو و گلشن است، افزود: به طور معمول کاروانسراها در میادین اصلی شهر و قطب‌های تجاری و در کنار بازارها ساخته شده که هم اینک وجود بازار بزرگ قیصریه با قدمت بالای هزار ساله در جوار این دو کاروانسرا رونق و زیبایی خاصی به آن بخشیده است.
وی کاربرد کاروانسراها را بیشتر برای اقامت و استراحت کاروان‌ها و حتی محل نشست و جلسات تجار و بازرگانان دانست و گفت که موقعیت مناسب کاروانسرای نو در شهر قدیم لار و وجود بازار تاریخی قیصریه در مجاورت این اثر تاریخی به ثبت ملی رسیده از جمله ویژگی‌های منحصربه آن محسوب می شود.
حجره‌های متعدد در طول و عرض، حوض آب هشت گوش در وسط حیاط، پنجره‌های مشبک سنگی و گچی، نمای آجرکاری مختلف و ستون‌های سنگی مارپیچ که به وسیله طاق‌هایی به هم متصل شده‌اند از مشخصات چشم‌نواز کاروانسرای نو در شهر قدیم و تاریخی لار است.
کاروانسرای تاریخی نو، یک اثر باستانی بالای ۵۰۰ ساله ،اصیل درون‌شهری و حیاط داراز روزگار صفویه با حجره‌هایی متعدد در طول و عرض آن احداث شده ، طویله‌هایی نیز در گوشه‌های دو طرف ورودی کاروانسرا ساخته شده و در هر طرف چهار دکان مربع شکل کوچک نیز قرار دارد که در کنار هر کدام نیز پلکانی باریک به پشت بام راه می‌یابد.
ورودی این بنای تاریخی توسط دالان بزرگی از سوی میدان و بازار تاریخی قیصریه راه پیدا می‌کند وبر سردرب آن کتیبه‌ای قرار گرفته که هم اینک به دلیل رفت و آمد زیاد خودروها و بازاریان در طول سالها کم توجهی و رها کردن ، تخریب شده است.
در داخل حیاط جلو حجره‌ها به فاصله ۲ متر، ستون‌های سنگی مارپیچ که به‌وسیله طاق‌هایی به‌هم وصل بوده‌اند قامت بر افراشته اند که نوع معماری این ستون ها نیز به زیبایی این بنا افزوده اگر چه امروز بخش های از آن ستون ها نیز از بین رفته و در حال ریزش و نابودی است.
در وسط حیاط، کاروانسرا نیز حوض آب هشت‌گوش قرار دارد که اطراف این حوض نیز به دلیل وجود بنای الحاقی سرویس بهداشتی که هم اینک مورد استفاده مالکان و بازاریان شده دید منظر نمای حوض و حیاط کاروانسرا را به شدت دچار تخریب و آسیب جدی کرده است.
شهرستان لارستان دارای بیش از یک هزار و ۴۰۰ یادمان تاریخی است که تا کنون حدود ۲۰۰ مورد از این یادمان‌ها در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌اند. بالای ۲۰ اثر از این تعداد شامل کاروانسراهای تاریخی در این کهن دیار است.
لارستان با جمعیتی حدود ۲۳۰ هزار نفر دارای هشت شهر و ۱۷۰ روستای دارای سکنه در فاصله حدود ۳۸۰ کیلومتری شیراز در جنوب استان فارس واقع شده است.