اکنون روزانه بیش از ۲۰۰ تُن زباله از سطح شهر نیشابور جمع‌آوری می‌شود که به زباله‌گاهی در ۱۵ کیلومتری جنوب این شهر، در نزدیکی شهر "عشق آباد" انتقال می‌یابد.
این زباله‌گاه، با قدمتی بیش از ۳۰ ساله، اکنون خود به یک معضل زیست‌محیطی و اجتماعی جدی برای شهر نیشابور تبدیل شده که صدای شهروندان را درآمورده و نارضایی‌های فراوانی را در میان ساکنان منطقه ایجاد کرده است.
به گفته یکی از ساکنان منطقه، نزدیکی این زباله‌گاه به محدوده مسکونی و بوی زننده و آزاردهنده آن موجب مشکلات زیادی برای ساکنان شده و از سوی دیگر آتش زدن زباله ها و دود ناشی از آن، زندگی را بر اهالی منطقه سخت تر کرده است.
بررسی میدانی زباله‌گاه نیشابور
در ابتدای مسیر زباله‌گاه تابلو زردرنگی با عبارت "مرکز موقت دفع نهایی پسماندهای عادی" خودنمایی می‌کند که بوی شدید تعفن، از همان دورادور مشام هر رهگذری را آزار می دهد.
کمی جلوتر بر روی دیواری در امتداد جاده با خط درشت نوشته شده است: "دفع غیراصولی پسماندهای پزشکی عفونی = خطر جدی برای سلامت محیط زیست".
در مسیر عده‌ای زباله‌گرد پیر و جوان، با کیسه‌هایی بر دوش دیده می‌شوند که یکی از آنان، که ۴۰ ساله می‌زند، در ازای دریافت پولی لب به سخن گشوده و به گرفتاری خود در دام اعتیاد اشاره می کند.
وی می‌گوید که از راه زباله‌گردی امرار معاش می‌کند و از این طریق روزانه حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تومان کاسب است.
در ادامه مسیر تپه‌های مملو از زباله، دودی غلیظ از زباله های آتش زده شده، به آسمان برمی‌خیزد که با وجود داشتن سه لایه ماسک، بوی نامطبوع حاصل از آن همچنان شامه را آزار می‌دهد.
دسته ای پرندگان سیاه‌رنگ، چون ابری کبود، بر روی زباله‌گاه به حرکت درآمده است که پس از چند بار چرخیدن در آسمان بر روی توده‌های زباله فرود می‌آید.
به گفته یکی از رانندگان کامیون‌های عبوری، شب‌ها شمار زباله‌گردانی که در پناه نور چراغ‌قوه و موبایل‌هایشان در پایانه زباله‌های نیشابور پرسه می‌زنند، بیشتر نیز می شود.
هوای نخستین روزهای زمستان کمی سرد است و ناخودآگاه این پرسش در ذهنم نقش می بندد که وقتی در فصل سرد وضعیت زباله‌گاه این است، پس در فصول گرم سال چه وضعیتی پیدا می کند؟
پس از عبور از میان تپه‌های زباله به محل اصلی دفن زباله ها می‌رسم. در اینجا گله سگ‌های ولگرد هم به توده پرندگان سیاه افزوده شده است.
گردوخاک کامیونی که بارش را خالی کرده جاده را برای لحظاتی می‌پوشاند، یک لودر آنسوتر در میان زباله ها در حال کندن زمین است.
راننده لودر می‌گوید: در حال حاضر سه نفر در اینجا مشغول به کار هستیم.
او درباره فعالیت زباله‌گردها نیز بیان می کند: ما در زمان اوج شیوع کرونا مانع از ورود زباله گردها می‌شدیم اما اکنون با فروکش کردن دامنه این موج، دوباره سروکله آنها پیدا شده است که برای زباله گردی به این محل می‌آیند و گویا چاره‌ای هم ندارند. هر موقع که جلو ورودشان را می گیریم خانواده‌هایشان تجمع می کنند که ما از کجا نان درآوریم؟ این افراد کار دیگری ندارند و بعضی از آن ها سال هاست در این مکان زباله جمع می کنند.
بیش از این توان تحمل بوی بد زباله ها را، که در فضا پیچیده است، ندارم.
در مسیر بازگشت موش‌های خرمایی، که دزدانه از سوراخ‌هایشان سرک کشیده و به سرعت پنهان می‌شوند، نظرم را جلب می‌کنند. گویا آنها نیز از این خوان گسترده نصیبی دارند.
فعالیت زباله‌گاه نیشابور مغایر ضوابط زیست محیطی است
رییس اداره محیط زیست نیشابور می گوید: فعالیت این زباله‌گاه کاملا مغایر ضوابط زیست‌محیطی است و هیچ مجوزی برای آن صادر نشده است.
محمدمهدی نوربخش محل فعلی دفع زباله های شهری را به هیچ‌وجه مناسب ندانسته و می افزاید: باید در نخستین فرصت محلی استاندارد و مناسب برای این امر جانمایی شده و جایگزین زباله گاه کنونی شود.
وی می افزاید: چندین سال قبل به هر دلیلی، اینجا را به صورت موقت برای دفع زباله ها تعیین کرده اند که اصلا قرار نبوده دائمی باشد ولی متاسفانه اکنون بیش از ۳۰ سال است که زباله‌های شهری در همین مکان تخلیه می‌شود.
وی بیان اینکه، این منطقه مشکل کمبود خاک دارد، اظهار می کند: به همین خاطر دفن زباله‌ها در عمق کم و سطح خاک موجب بروز مشکلات زیست محیطی شدید می شود و از سویی چون سطح آب‌های زیرزمینی در این منطقه بالاست که حداکثر در ۵ متری به آب می رسد، امکان دفن عمیق زباله ها نیز امکان پذیر نیست.
وی خاطرنشان می کند: زباله گاه کنونی نیشابور در منطقه کالشور، که محل عبور آب های سطحی است واقع شده است که به هیچ وجه استانداردهای زیست محیطی لازم را ندارد و باید در اسرع وقت منتقل شود.
رییس اداره محیط زیست نیشابور می گوید: بحث انتقال این زباله‌گاه از سال ۹۵ در کارگروه پسماند شهرستان در حال پیگیری است و چند زمین نیز بدین منظور از طرف اداره منابع طبیعی معرفی شده است که برای زمین های "چاه یابو"، واقع در کیلومتر ۳۵ محور نیشابور - سبزوار، به توافق رسیده ایم و کار اخذ مجوزهای آن نیز آغاز شده که در مرحله دریافت مجوز ارزیابی زیست محیطی و سازمان امور زیربنایی است که پس از آن عملیات اجرایی آماده سازی منطقه توسط شهرداری، برای انتقال زباله گاه آغاز خواهد شد.
نوربخش با اشاره به اینکه مقرر شده پاسخ استعلام ها سریعا داده شود تا جلسه نهایی ارزیابی زیست محیطی پروژه در استان تشکیل شود، می افزاید: بعد از بررسی، در صورت نبود مشکلی، مجوز لازم از طرف اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان صادر خواهد شد که پس از آن باید مجوز کارگروه امور زیربنایی صورت گرفته و سپس بحث واگذاری زمین انجام شود که بر اساس اظهارات رییس اداره منابع طبیعی نیشابور، مشکلی در این خصوص وجود ندارد و فقط بحث تصرفات غیرمجاز در این مکان مطرح است که قرار شده طی روزهای آینده تعیین تکلیف شود.
رییس محیط زیست نیشابور در خصوص طولانی شدن روند انتقال زباله‌گاه شهر نیز می گوید: متاسفانه این موضوع گرفتار بروکراسی اداری و طولانی شده است که باید شتاب بگیرد. در ابتدا زمین مورد نظر سندی به نام دولت نداشت که مطالعات مربوط به آن انجام گرفته و سند به نام منابع طبیعی صادر شد که این موضوع یک سال طول کشید. بعد از آن ارزیابی زیست محیطی و گرفتن مشاور و مطالعات طول کشید و پس از آن اظهار نظر آب منطقه ای زمان زیادی گرفت و همه این موارد باعث شد که طرح تا کنون روی زمین بماند.
زباله‌گردان تهدیدی برای امنیت عشق آباد
عضو شورای شهر عشق آباد، محل کنونی زباله گاه شهر نیشابور، نیز با انتقاد از اینکه این منطقه محروم محلی برای دفع زباله های نیشابور شده است، ابراز می دارد: سالها است که شهرداری نیشابور، بدون هیچ مجوزی، زباله های شهری را در این مکان دفن می کند.
حجت الاسلام مصطفی رضایی می افزاید: این در حالی است‌که در این‌مکان هیچ امکانات و تاسیساتی برای دفع بهداشتی و اصولی زباله وجود ندارند و تنها تاسیساتی که در این مکان قرار دارد یک باسکول برای وزن کردن حجم زباله‌های ورودی است.
عضو شورای شهرستان نیشابور اظهار می کند: از سویی، فعالیت شمار زیادی از افراد که به عنوان زباله‌گرد در این منطقه رفت و آمد دارند، امنیت این منطقه را به مخاطره انداخته است و سرازیر شدن شیرابه های زباله ها نیز زمین های منطقه را از بین برده است.
رضایی ادامه می دهد: از همه مشکلات که بگذریم هنگام شب زباله ها را آتش می زنند که بوی بد آن در منطقه می‌پیچید و ما هرچه به مصوبه جابه جایی این زباله گاه اشاره کرده و خواستار عملیاتی آن هستیم نتیجه ای ندارد.
وی می پرسد: مگر چه تاسیساتی در این زباله گاه غیراستاندارد وجود دارد که انتقال آن هزینه بر است و با گذشت چندین سال همچنان این جابه جایی عملی نشده است؟
زباله‌گاه کنونی آلایندگی دارد
سخنگو شورا و رییس کمیسیون خدمات شهری شورای شهر نیشابور در خصوص زباله گاه کنونی این شهر می گوید: تغییر مکان این زباله گاه در شورای پنجم مورد تاکید شورا، شهرداری و فرمانداری قرار گرفت زیرا جایی که در حال حاضر به عنوان زباله گاه استفاده می شود، مکان مناسبی نیست و آلودگی های زیست محیطی فراوانی دارد.
احمد همت آبادی می افزاید: سه سال پیش مقدمات این جا به جایی با پیشنهاد کارگروه مدیریت پسماند شهرستان فراهم و چهار نقطه برای ایجاد زباله گاه جدید مشخص شد که در نهایت، زمینی که در منطقه چاه یابو قرار دارد مورد توافق قرار گرفت و مطالعات زیست محیطی آن نیز انجام شد.
عضو دوره های پنجم و ششم شورای شهر نیشابور ادامه می دهد: در همان زمان در کارگروه مدیریت پسماند مصوب شد این زمین به شهرداری واگذار شود، ولی بحث های زیست محیطی و آب های زیرزمینی به دلیل وجود مسیل آب در منطقه، این‌روند را طولانی کرد و در بحث واگذاری زمین به شهرداری نیز تعلل شد، چنانکه تا این لحظه اصولا زمینی به شهرداری واگذار نشده است که شهرداری بخواهد زباله گاه را بدان منتقل کند.
همت آبادی یادآوری می کند: دستور کار جلسه اخیر مدیریت پسماند شهرستان نیز همین موضوع بود که شخص فرماندار مجددا بر انجام این کار تاکید کرد و مقرر شد جلسه ای با حضور شهرداری، آب منطقه‌ای و محیط زیست تشکیل شده و صورتجلسه ای تنظیم شود تا شهرداری مشروط به رعایت برخی اقدامات زمین را تحویل گرفته و مقدمات تغییر مکان طرح را فراهم سازد و امیدواریم این اتفاق به زودی رخ دهد.
وی در خصوص اعتبار این پروژه نیز می گوید: بودجه اجرای این طرح نیز در لایحه بودجه ۱۴۰۰ شهرداری دیده و متمم آن نیز گنجانده شده و ردیف اعتباری برای آن پیش بینی شده است و از این‌منظر مشکلی نداریم و اگر زمین در اختیار ما قرار بگیرد، روند کار آغاز خواهد شد.
لاپوشانی زباله ها
شهردار نیشابور می گوید: ما در شرایط کنونی زباله ها را در این زباله گاه دفن نمی کنیم بلکه روپوشانی و بهتر است بگویم "لاپوشانی" می کنیم و پس از تخلیه تنها روی آن خاک می ریزیم، یعنی کاری که در بسیاری از شهرها در خصوص دفن بهداشتی زباله انجام می دهند، متاسفانه ما در اینجا انجام نمی دهیم.
سیدحسن میرفانی می افزاید: ما نمی توانیم مانند خیلی از شهرها در این مکان چاله کنده و زباله ها را دفن کنیم، زیرا سطح آبخوان های منطقه بالاست و در حدود ۵ متری به آب می رسد، بنابراین اصلا مکان مناسبی برای این کار نیست.
وی اظهار می کند: البته برخی اقدامات موقت اصلاحی را می توان در منطقه انجام داد که از جمله آن این است که لودر روی زباله ها خاک و آهک بریزد اما در نهایت جای این زباله گاه اینجا نیست و باید از این مکان منتقل شود.
وی می افزاید: زمینی به مساحت ۱۸۵ هکتار در ۳۵ کیلومتری محور نیشابور - سبزوار برای این موضوع در نظر گرفته شده است، ولی هنوز مراحل واگذاری آن به شهرداری انجام نشده و در اختیار ما قرار نگرفته است.
میرفانی با اشاره به اینکه چندین مجموعه مانند صنعت و معدن، منابع طبیعی، آب منطقه ای، محیط زیست، شهرداری و فرمانداری باید در این خصوص پای کار باشند، اضافه می کند: در یک ماه سپری شده از دوران مسوولیتم، تلاش زیادی را از جانب فرماندار دیدم تا به هر نحوی این انتقال انجام شود و امیدواریم این زمین هرچه سریعتر تحویل شهرداری شود، تا وضعیت نابسامان زباله گاه فعلی پایان گرفته و هرچه سریعتر این مکان را جا به جا کنیم.
شهردار نیشابور می گوید: در محل زباله گاه کنونی یک مسیل وجود دارد که شاخه های مختلفی دارد، ۱۶ هکتار از اراضی منطقه را پوشش داده و از وسط زباله گاه جدید عبور می کند که نباید روی آن زمین ها زباله دفن شود، ولی امکان اینکه جاده از روی آن عبور کند، وجود دارد. از طرفی فردی در نزدیکی آن زمین معدنی هزار هکتاری به ثبت رسانده که بخشی از این زمین ها را دربرمی گیرد و ادعای مالکیت آن را دارد که البته مسوولان مربوط می‌گویند این موضوع قابل حل است و خللی در برنامه کلی ایجاد نمی‌کند.
میرفانی با اشاره به برخی اقدامات که در راستای ایجاد زباله گاه جدید انجام شده است، اضافه می کند: اراضی ملی سند این زمین ها را گرفته و تایید اولیه کمیسیون مستندسازی استانداری نیز گرفته شده، تایید کارگروه پسماند شهرستان و استان اخذ شده، ارزیابی زیست محیطی توسط مشاور نیز انجام شده است و از میراث فرهنگی، راه و شهرسازی و امور منابع آب نیز استعلام های لازم گرفته شده و محیط زیست استان تایید ضمنی داده است که می توان این‌کار را انجام داد. همچنین کسری مدارکمان را به مدیرکل دفتر فنی استانداری ارسال کرده ایم و ایشان هم به تهران فرستاده و امیدواریم هرچه سریعتر این ۱۸۵ هکتار تایید شود.
معاون استاندار و فرماندار ویژه شهرستان نیشابور هم با انتقاد از طولانی شدن روند تایید مکان زباله گاه جدید نیشابور، بر این باور است که با صدور تاییدیه نهایی، باید عملیات اجرایی زباله‌گاه جدید این شهرستان هرچه سریعتر آغاز شود.
پیش از این حسین رجب صلاحی، معاون امور شهرداری های سازمان شهرداری ها و دهیاری‌های کشور، تیرماه امسال در آیین برگزاری نخستین جشنواره ملی پویش مردمی "شهر خوب، پاکبان خوب" در فرهنگسرای سیمرغ نیشابور، که به مناسبت روز شهرداری‌ها و دهیاری‌ها برپا شده بود، از نیاز ۳۰ میلیارد تومانی برای راه اندازی طرح مدیریت پسماند و ایجاد ایستگاه پردازش زباله‌ها در نیشابور خبر داده و گفته بود که بخشی از این اعتبار باید توسط شهرداری تامین شود.
اکنون این سوال همچنان مطرح است که با وجود اتفاق نظر و تاکید همه مسوولان بر نامناسب بودن مکان فعلی زباله‌گاه نیشابور و لزوم جابه جایی آن، علت تعلل و تاخیر برای ایجاد زباله‌گاهی مناسب و استاندارد برای دومین شهر بزرگ استان خراسان رضوی در ۳۰ سال گذشته چه بوده است؟
مرکز شهرستان ۴۰۰ هزار نفری نیشابور در ۱۲۷ کیلومتری غرب مشهد قرار دارد.