به گزارش ایرنا ،آب بندان ها به عنوان سازه سنتی تامین آب کشاورزی مازندران نقش تعیین کننده ای در جذب روان آب و بارندگی های پاییزی دارند و از آن جایی که این سازه ها طبق مقررات فقط با هدف تامین آب کشاورزی زراعی ایجاد شده است، هر گونه بهره برداری جانبی بویژه آبزی پروری از آن نباید اصل تامین آب زراعی را که عمدتا برای شالیزاری است ،تحت شعاع قرار دهد.
آبگیری به موقع و مدیریت آب آب بندان ها در مازندران از آن جهت مورد تاکید همه کارشناسان و شالیکاران است که به ازای هر هکتار آب بندان تا پنج هکتار از اراضی شالیکاری مشروب می شود .
بر اساس آمار رسمی مساحت کل آب بندان های مازندران ۱۸ هزار هکتار است که با یک محاسبه سرانگشتی می توان آب آبیاری حدود ۹۰ هزار هکتار اراضی شالیزاری را از این سازه ها تأمین کرد و به همین دلیل نیز کارشناسان شرکت آب منطقه ای بر لزوم آبگیری بموقع آب بندان ها و مدیریت آن برای برنجکاری تاکید دارند.
مازندران طبق آمار جهاد کشاورزی دارای ۲۳۰ هزار هکتار اراضی شالیزاری است و در سال زراعی گذشته ۲۱۵هزار هکتار از این اراضی زیر کشت برنج قرار گرفت. مازندران ۴۲درصد برنج مورد نیاز کشور را تامین می کند.
گِله رسمی از یک معضل زیرپوستی
مقاومت محلی بهره برداران برای آبگیری آب بندان ها موضوع جدیدی نیست ولی طی سه سال گذشته که احیای این سازه های آبی سنتی در دستور کار قرار گرفت ، این چالش بیشتر به چشم آمد به طوری که اخیرا مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای مازندران به صراحت از مقاومت محلی ها برای آبگیری آب بندان هایی که پرورش ماهی در آنها رونق دارد به عنوان یک مشکل اساسی یاد کرد .
جواد طوسی به خبرنگار ایرنا گفت : اگر چه ورود آب های گل آلود ناشی از بارندگی های سیل آسا سبب خسارت احتمالی در پرورش ماهیان گرم آبی در آب بندان ها می شود ، اما طبق مقررات اولویت بهره برداری از آب آب بندان ها با تامین آب کشاورزی و باغی است و لازم است در فصل پاییز و زمستان از هر فرصت بارند گی برای آبگیری این سازه های سنتی استفاده کرد.
طبق آمار رسمی شیلات مازندران از ۸۰۰ قطعه آب بندان موجود استان در ۵۳۰ قطعه آن پرورش ماهیان گرم آبی انجام و به طور متوسط ۴۳هزار تن انواع ماهی در این آب بندان ها پرورش یافته و عرضه می شود. علاوه بر این چهار هزار و ۵۰۰ نفر نیز به صورت مستقیم در این آب بندان ها مشغول کار هستند.
از آن جایی که از اواخر مهر تا آذر در فصل پاییز پیک برداشت ماهی از آب بندان های مازندران است و همزمان این بازه زمانی فرصت جذب روان آب ها و بارندگی پاییزی برای آبگیری محسوب می شود ،برخی از صاحبان آب بندان های دارای آبزی پروری برای این که بتوانند بدون دردسر ماهی های پرورده شده را صید کنند نه تنها از آبگیری و یا ورود آب گل آلود به آب بندان ها جلوگیری می کنند ، بلکه برای صید راحت تر ماهیان اقدام به تخلیه آب از این سازه ها هم می کنند؛ چالشی دو سر برای احیای نقش آب بندان ها که یک سرش به معیشت بهره برداران گره خورده و سر دیگرش چاره اندیشی برای تامین آب شالیزارها را برای شرکت آب منطقه ای و جهاد کشاورزی مشکل کرده است.
غیرقابل قبول
مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای مازندران در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ضمن هشدار نسبت به بی توجهی در آبگیری آب بندان ها در فصل پاییز به خاطر آبزی پروری ، گفت : متاسفانه تخلیه آب از آب بندان ها برای صید آسان ماهی هم مشکل دیگری است که بر خلاف مقررات مدیریت آب بندان ها ما با آن مواجه هستیم.
جواد طوسی افزود : در شرایطی که استان مازندران مانند بشدت با کاهش بارندگی و درواقع با خشکسالی مواجه است ، به هیچ عنوان نباید آب این سازه ها خالی شود .
وی بر ضرورت اتخاذ راهکار دیگری برای صید ماهیان پرورش یافته در آب بندان ها تاکید کرد و ادامه داد: پرورش دهندگان می توانند با ایجاد چند لایه در داخل آب بندان ، صید ماهی را آسان کنند و نباید هزینه و نیاز به انجام کار بیشتر در این روش صید سبب شود تا ساده ترین راه حل یعنی تخلیه آب که به کشاورزی استان بویژه کشت برنج ضربه می زند مورد استفاده قرار گیرد.
این مسوول با تشریح نقش آب بندان ها در تامین آب شالیزارهای استان ، اظهار داشت : همان گونه که شاهدیم وضعیت آبگیری سدهای مازندران همه ساله به خاطر کاهش بارندگی با مشکل مواجه می شود و کشاورزان را به هول و ولا می اندازد ، در حالی که آب بندان ها به عنوان سازه سنتی تامین آب کشاورزی استان می توانند نقش تعیین کننده ای در جذب روان آب ها و بارندگی های پاییزی داشته باشند تا کشت و کار برنج در فصل بهار و تابستان دچار چالش نشود.
وی به افزایش ذخیره آب بندان های استان در سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته اشاره کرد و افزود : ۸۰۰ قطعه آب بندان با ظرفیت حدود ۴۰۵ میلیون متر مکعب در استان وجود دارد که تاکنون ۲۱۴ میلیون متر مکعب معادل ۵۳ درصد از ظرفیتشان آب ذخیره کرده اند.
طوسی با تقسیم بندی آب بندان های استان به دو گروه ، توضیح داد : بیشتر آب بندان های استان به نوعی انفال محسوب می شوند چون پیش از اعمال قانون اصلاحات ارضی و قبل از انقلاب ساخته شدند و به صورت مشارکتی توسط کشاورزان هر منطقه که بهره بردار محسوب می شوند ، اداره می گردند و تعداد کمی هم پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایجاد شده است که حالت خصوصی دارند.
وی با این وصف تاکید کرد : مدیریت آب آب بندان ها تحت هر نوع مالکیتی که باشند با وزارت نیرو است و شرکت های آب منطقه ای استان در باره نحوه ذخیره و توزیع آب آنها تصمیم گیری کرده و نظارت دارند.
طوسی همچنین بر لزوم لایروبی و بهسازی آب بندان های مازندران تاکید کرد و بیان داشت : در یک دهه گذشته توجه به لایروبی آب بندان ها از سوی دولت ها بیشتر شده و اعتبار ویژه ای تخصیص یافت، اما این میزان اعتبار اندک است.
این مسوول در باره میزان اعتبار تخصیص یافته و میزان لایروبی انجام شده آماری ارائه نکرد.
نبض کشاورزی
رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران هم از آب بندان ها به عنوان نبض کشاورزی استان یاد کرد و گفت: آب بندان ها نقش محوری در جبران کمبود آب کشاورزی استان دارند به گونه ای که تولید برنج به عنوان یک محصول استراتژیک وابسته به آبیاری حدود ۴۵درصد از زمین های شالیزاری استان از این سازه است.
عزیزالله شهیدی فر در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : از آن جایی که سد سازی در استان با مشکلات مختلف زیست محیطی و هزینه بالا و با چالش زمان بر بودن مواجه است ، می توانیم با حفاظت از آب بندان ها از طریق لایروبی و بازسازی ، کمبود منابع آبی زمین های زراعی و باغی استان را جبران کنیم.
وی با ذکر این نکته که طبق مقررات آب بندان ها برای کشاورزی زراعی است و همه آب بندان ها باید از فرصت بارندگی های پاییزی برای آبگیری استفاده کنند ، گفت : آب آب بندان ها برای کشت برنج بسیار مناسب است چون از غنای بیشتری نسبت به آب سد و رودخانه ها و چاه برخوردار است و سبب می شود تا مصرف کود شیمیایی اوره در زمین هایی که با آب این سازه های سنتی زیر کشت می روند حتی به صفر برسد.
رییس سازمان جهاد کشاورزی مازندران با اظهار این که مخالف بهره برداری چند منظوره از آب بندان ها نیست ، از آبزی پروری به صورت منطقی و علمی بدون تخلیه کردن آب و جلوگیری از ذخیره سازی در فصل پاییز و گردشگری به عنوان دیگر کارکردهای قابل تعریف برای این سازه ها یاد و تاکید کرد که در هر صورت هر کارکرد جدیدی که برای آب بندان تعریف می شود نباید مخل تامین آب بخش کشاورزی باشد.
وی با بیان این که دولت نیز به اهمیت حفظ و حراست و اصلاح و لایروبی آب بندان ها توجه ویژه ای کرده است ، توضیح داد: از آنجایی که در حال حاضر ظرفیت ذخیره آب بندان های موجود استان حدود ۴۰۰ میلیون متر مکعب است به طور یقین با اتمام عملیات لایروبی و باز سازی ،ظرفیت ذخیره آب به حدود دو برابر افزایش می یابد.
شهیدی فر با توضیح این که لایروبی آب بندان ها و بازگرداندن آنها به زنجیره تولید همزمان با مصوبه آبان ماه سال ۹۷ هیات دولت مبنی بر اختصاصی شدن کشت برنج در شمال کشور کلید خورد ، گفت : بر اساس آن کار لایروبی آب بندان ها به همراه سردهنه های زراعی با بهره گیری از فناوری های جدید و تامین اعتبار از دو سال پیش در استان آغاز شد و تا کنون با وجود تنگناهای مالی دولت یکهزار و ۱۴۵ هکتار از آب‌بندان‌های استان مرمت و بهسازی شده است.