خراسان به خاطر جنس فرهنگی مردم این دیار که در طول تاریخ به شعر و شاعری و ادیب‌پروری معروف هستند چهره‌های شاخصی را در سطوح ملی و حتی فراملی به بشریت معرفی کرده اما این سرزمین مملو از خاطرات سینه به سینه در مورد انسانهایی است که یادشان به خاطر اقداماتی خاص یا آفرینشی هنری هرگز از اذهان مردم پاک نمی‌شود.
"محمدحسین حاج‌مراد" یکی از همین شخصیتهای محلی خراسان مربوط به حوزه تاریخی تربت‌حیدریه واقع در جنوب مرکزی خراسان رضوی است که گرچه نام و نشانی از او در کتابهای رسمی تاریخ به چشم نمی‌خورد اما در سنت شفاهی مردمان این خطه و در خاطرات مورد اعتنای جمع محلی همچنان زنده بوده و نامش تکرار می‌شود.
رییس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی رشتخوار می‌گوید: "محمدحسین حاج‌مراد یا مرادزاده" معروف به "مندسین نامراد" یکی از مفاخر نامدار محلی مربوط به تاریخ معاصر یک قرن اخیر این خطه است.
مهدی یپرم افزود: انجمن مفاخر اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی رشتخوار با توجه به اشتهار محلی این شخصیت تاریخی، سنگ مزار جدیدی را بر مقبره مندسین نصب کرده است.
وی ادامه داد: گرچه این فرد در حوزه محلی نامدار است اما با هدف معرفی شخصیت "محمدحسین مرادزاده" به سطوح بالاتر جامعه یک مستند تلویزیونی درباره او در دست ساخت قرار دارد.
رشتخوار که امروزه یکی از شهرستانهای ۳۳ گانه خراسان رضوی است، زمانی یکی از بخشهای تربت‌حیدریه بود که با مصوبه مجلس ششم به شهرستانی مستقل تبدیل شد.
نام تربت‌حیدریه تا همین نیم قرن پیش معرف منطقه‌ای شامل تربت‌حیدریه، زاوه، مه‌ولات، رشتخوار و خواف بود اما از دهه ۱۳۳۰ خورشیدی به تدریج هر کدام از این نامها ذیل عنوان یک شهرستان جدید هویت مستقل یافته و از بدنه تاریخی تربت‌حیدریه منفک شده‌اند.
مَندسِین نامراد!
خانواده و بازماندگان "محمدحسین مرادزاده" همچنان ساکن رشتخوار هستند و بنا به اظهارات علی نوه برادری مندسین، مرادبیک خان از سران لشکر سپاه نادرشاه بود که بعد از مرگ نادر به سال۱۱۲۶ هجری خورشیدی لشکر وی از هم پاشید و او در منطقه رشتخوار از توابع تربت‌حیدریه سکونت گزید و املاک فراوانی از باغ‌ها، مزارع و قنات‌ها در زیدآباد، جعفرآباد، احمدآباد، نوغاب و خود رشتخوار خریداری کرد.
علی مرادزاده در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در تربت‌حیدریه افزود: به تدریج وی به عنوان یکی از ملاکان بزرگ منطقه مطرح و از نسل او پسری به دنیا آمد به نام عباس که وی نخستین فرزند خود را به نام و یاد پدرش مراد نامگذاری کرد تا از این طریق نام و یاد اجدادش در تاریخ زنده بماند.
وی ادامه داد: مراد که از ثروتمندان مطرح رشتخوار بود بعد از سفر زیارتی به مکه و عتبات عالیات، به حاجی مراد معروف شد و از وی هشت فرزند شامل چهار پسر و چهار دختر باقی ماند که نام نخستین فرزندش عباس بود که جد خاندان مرادزاده است.
او اضافه کرد: پسران دیگر وی به ترتیب کربلایی کاظم، حاج حسن و پسر چهارمش محمدحسین معروف به (مندسین نامراد یا نوداماد) و چهار دخترش نیز به ترتیب معصومه، فاطمه، زبیده و شهربانو هستند.
علی مرادزاده گفت: مندسین فرزند حاجی مراد مرادزاده و ماه نسا مرادی است و جوانی وی همزمان بود با بازیگری سیدضیاء الدین طباطبایی، رضا خان، قوام‌السلطنه و کلنل محمدتقی خان پسیان به عنوان ژاندارم خراسان در عرصه سیاسی کشور.
وی افزود:قوام‌السلطنه به خاطر بازداشتش توسط کلنل محمدتقی خان پسیان و انتقال او به زندان تهران در دوره احمدشاه، کینه کلنل را به دل گرفته بود و بعد از آزادی از زندان، دشمن کلنل شده بود و نظر پایتخت را نیز علیه وی که آن زمان فرمانده خراسان بود جلب کرد.
او ادامه داد: قوام‌السلطنه ابتدا دستور داد محمدتقی پسیان خود را به تهران معرفی و تسلیم کند اما کلنل تسلیم نشد و همزمان بلشویک‌های روس به ایران هجوم آوردند و حتی ارتش روس تا منطقه رشتخوار و خواف هم نفوذ کرد و در این شرایط کلنل که مدافع خراسان بود و چهره ای مردمی داشت و از نظر آذوقه و نیرو از جانب تهران تحریم شده بود دستور تشکیل هنگ مردمی داد و این در حالی بود که قوام‌السلطنه خوانین خراسان را علیه کلنل می‌شوراند.
او اضافه کرد:در این اوضاع و احوال سیاسی و نظامی محمد حسین مراد زاده در آستانه ازدواج با دختر فردی به نام "صفر" است که اطلاعات بیشتری از وی در دست نیست اما به خاطر اختلافی که بر سر جهیزیه پیش می‌آید مراسم عروسی به هم می‌خورد و این اتفاق بر این جوان سخت گران می‌آید و بعد از به هم خوردن مراسم عروسی و خدشه دار شدن غرورش، خود را در خانه حبس و حتی بارها تفنگ حاجی مراد را برسینه می گذارد تا خود را بکشد.
مرادزاده گفت:در همین زمان جارچی‌ها در بازار رشتخوار جار می‌زنند که هر کس می‌خواهد در رکاب کلنل محمد تقی خان پسیان بجنگد روانه سنگان شود زیرا سنگان در آن دوران به قلعه نظامی و آذوقه کلنل تبدیل شده بود و محمد حسین که دارای عرق ملی و حس وطن پرستی بود همراه دایی خود امیر و چند تن از جوانان شهرستان به سنگان رفته و به عضویت هنگ مردمی کلنل در روستای سنگان رشتخوار در می آید.
وی افزود:محمد حسین (مندسین) حین جنگ با روسها تیر خورده و شهید می‌شود و خبر کشته شدن مندسین را به خانواده می‌دهند و آنها سراسیمه به سنگان رفته و با جنازه فرزندشان مندسین حاج‌مراد به رشتخوار بازمی‌گردند.
او ادامه داد: سراسر رشتخوار به خاطر شهادت مندسین سیاهپوش و عزادار می‌شود و پیکر وی را در قبرستان رشتخوار دفن می‌کنند اما غم فراق فرزند برای ماه‌نسا همسر حاج‌مراد که زن شاعر و هنرمندی بود بسیار گران تمام شد و او در سوگ فرزندش اقدام به سرودن "لالایی" بسیار اندوهناکی کرد که امروزه تبدیل به آواز فولکلور این خطه شده و در زمره آواها و لالایی‌های مطرح موسیقی مقامی خراسان قرار گرفته است و متن کامل این سروده به شرح ذیل است:
مندسین نامرادم ننه
مهرت نمره از یادم
این ماه نبود و اون ماه بود
ننه سینه مندسین پرما بود
پاشنه گیوه را کشیدم
از علی‌آباد هم دویدم
به سر سنگو که رسیدم ننه
مندسین مر ندیدم
مندسین نو دامادم ننه
غمت نمره ز یادم
د سر تنور رجبعلی ننه
گُله خوردی و مِنالی
گُله‌ش گُله ی برنو بود ننه
مندسین مو دِ خو بود
دِ اون اطاق گچکاری
ننه خونات ریخته روی قالی
لای لای لای لای لای لای لا لای لای
علی مرادزاده گفت:به دلیل ارزشی که کلنل محمد تقی خان پسیان در بین مردم منطقه داشت بعد کشته شدن او مادران زیادی به افتخار او نام وی را بر فرزندان خود می‌گذاشتند که در اصطلاح محلی "کرنیل" خطاب می‌شوند و تعداد معدودی از افراد صاحب این نام هنوز در این منطقه هستند.
وی اظهار کرد: هر چند از هیچ مسوولی گله نداریم، اما تا امروز برای ثبت این واقعه تاریخی که خود سندی از رشادت‌های مردم این خطه است و همچون حماسه میرزا کوچک خان در شمال و رییس علی دلواری در جنوب دارای ارزش تاریخی است هیچ اقدامی نه از سوی مسوولان تربت‌حیدریه و نه از سوی مسوولان رشتخوار صورت نگرفته‌است.
او ادامه داد:ماه‌نسا مادر مندسین ۵۰ سال قبل فوت کرد و ۲ سال پیش برای ثبت لالایی‌های وی در میراث فرهنگی اقدام کردیم که البته هنوز به نتیجه نرسیده است.
وی اضافه کرد: سه سال قبل بر سر مزار وی نیز سنگ قبر و لوح یادبودی با شرح مختصر جنگ کلنل که بین مردم به جنگ کرنیل معروف است نصب کردم.
مرادزاده گفت: اکنون برخی عموزادگان دختری و پسری ایشان در تربت‌حیدریه زندگی می‌کنند.
به گزارش خبرنگار ایرنا، آبان امسال نیز نمایش "اَرمون به معنی آرزو" در ژانر تاریخی که به بخشی از لایه‌های پنهان تاریخی مبارزات مردم منطقه تربت‌حیدریه (تربت‌حیدریه، زاوه، مه‌ولات، خواف و رشتخوار) در برابر اشغالگری روسها اختصاص داشت توسط "امیر قربانی" در تالار اندیشه تربت‌حیدریه به روی صحنه رفت.
فاطمه نخعی رییس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی تربت‌حیدریه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در این خصوص گفت: در این نمایش آیینی ضمن معرفی بخشی از تاریخ مبارزاتی مردم منطقه تربت‌حیدریه، به معرفی بخشی از مراسم آیینی این خطه با درون مایه یک رابطه عاطفی پرداخته شد.
شهرستان ۶۵ هزار نفری رشتخوار در ۲۰۹ کیلومتری جنوب مشهد واقع است.
شهرستان ۲۲۵ هزار نفری تربت‌حیدریه در ۱۵۰ کیلومتری جنوب مشهد قرار دارد.