مردم افغانستان گرفتار وضعیت فاجعه‌باری شده‌اند و سخت‌شدن شرایط برای تامین نیازهای زندگی، بیشتر از نیمی مردم این کشور را گرفتار قحطی، سوء تغذیه و گرسنگی کرده است. دلایل گوناگونی برای این وضعیت بیان می‌شود که در صدر آن سیاست‌های حال و گذشته ایالات متحده و ناکامی واشنگتن در تحقق وعده‌های ۲۰ سال پیش است.
گروه پژوهش ایرنا در این زمینه با «ظاهر وهاب» استاد دانشگاه که مدتی مشاور وزیر آموزش‌وپرورش دولت اشرف غنی بود، گفت‌وگویی را انجام داد. وی بر این باور است که اوضاع اقتصادی مردم افغانستان بسیار وخیم بوده و دلیل اصلی آن نیز تاثیر سیاست‌ها و تحریم آمریکاست زیرا ایالات متحده برای حفظ اعتبار خود و تنبیه گروه طالبان، تحریم‌های اقتصادی گسترده و شدیدی را علیه کشور افغانستان وضع کرده و ذخایر افغانستان در بانک‌های خارجی را بلوکه کرد.
وهاب تاکید دارد ادعای ایالات متحده در مورد ملت‌سازی در افغانستان دروغ بوده و به شکل وحشتناکی شکست‌خورده است. وی بر ضرورت انجام مجموعه‌ای از اقدمات از سوی واشنگتن، جامعه جهانی و گروه طالبان تاکید دارد که انجام آن می‌تواند به بهبود اوضاع در افغانستان کمک کند.
فاجعه‌ای که ایالات متحده در افغانستان رقم زد
ایرنا: آقای دکتر وهاب شما سال‌هاست در آمریکا ساکن هستید و با برخی دولت‌ها در کابل نیز همکاری داشتید و به کشورتان سفر می‌کردید. میزان آشنایی و دیدگاه شما در مورد وضعیت اسفبار و تحولات نگران‌کننده کنونی افغانستان چگونه است؟
ظاهر وهاب: با تغییر حکومت در ۱۵ اوت(۲۴ مرداد) ۲۰۲۱، شرایط عمومی در افغانستان به «بدترین بحران در تاریخ» سقوط کرد و این کشور به جهنمی روی زمین تبدیل شد. بیشتر کارمندان، نیروهای دفاع ملی این کشور و دیگر کارکنان حقوق‌بگیر به ویژه زنان از کار اخراج شدند یا از ادامه فعالیتشان جلوگیری شد و در نتیجه آنها منبع درآمد خود را از دست دادند. برخی از این افراد ماه‌ها و از زمان دولت پیش، حقوق دریافت نکرده‌اند. بیشتر بانک‌ها پول نقد کمی دارند یا اینکه پولی ندارند. فعالیت‌های توسعه‌ای متوقف شده است. طبقه سرمایه‌داران پول خود را از کشور خارج کردند و از این‌رو فرار عظیم سرمایه هم رخ داد.
کشاورزی که شالوده اقتصاد ملی و تنها راه معیشت ۷۵ درصد افغان‌هاست، به‌دلیل بی‌توجهی رسمی و سال‌ها خشکسالی در این کشور نابود شده است. کل مبالغ کمک خارجی که ۸۰ درصد از هزینه‌های دولت را تامین می‌کرد از ۱۵ اوت یعنی زمان قدرت گرفتن طالبان متوقف شد.
همچنین ویروس کرونا به طور وسیعی گسترش یافت. طبقه سرمایه‌داران در سکوت، زندگی سطح بالایی را از بقیه توده مردم داشت. تجارت و سرمایه‌گذاری خارجی به شدت کاهش یافت. افغانستان به‌دلیل ۴۲ سال جنگ بی‌وقفه و آشفتگی، خسته و رنجور شده است. علاوه بر همه این مسائل، تحریم‌های اقتصادی آمریکا که از روی انتقام‌جویی وضع شد نیز این کشور را هدف قرار داد.
ایالات متحده برای حفظ اعتبار خود و تنبیه گروه طالبان، تحریم‌های اقتصادی گسترده و شدیدی را علیه کشور افغانستان وضع کرد و ذخایر ۹.۵ میلیارد دلاری افغانستان در بانک‌های ایالات متحده را بلوکه کرد.ایرنا: فاجعه از چه زمانی برای افغانستان و مردم آن تشدید شد؟
وهاب: همه این مشکلات در حالی برای مرد بیمار آسیا رخ داد که پیش از آن نیز فقیرترین و توسعه‌نیافته‌ترین کشور در کل منطقه بود. به طور مشخص زمانی را به یاد می‌آورم که آقای غنی، رئیس‌جمهور فراری، در تلویزیون در اواخر سال ۲۰۲۰ اعتراف کرد ۹۷ درصد افغان‌ها با درآمدی کمتر از دو دلار در روز زیر خط فقر زندگی می‌کنند. سپس در ۱۵ اوت ۲۰۲۱، نه یک بحران انسانی ساده بلکه فاجعه‌ای برای این کشور رخ داد. ایالات متحده برای حفظ اعتبار خود و تنبیه گروه طالبان، تحریم‌های اقتصادی گسترده و شدیدی را علیه کشور افغانستان وضع کرد و ذخایر ۹.۵ میلیارد دلاری افغانستان در بانک‌های ایالات متحده را بلوکه کرد.
آمریکا فراتر هم رفت و بانک جهانی، صندوق نظارت بین‌المللی، متحدان خود و سایر سازمان‌ها را نیز مجبور کرد از انتقال پول‌هایی که پیش از آن برای افغانستان در نظر گرفته بودند، خودداری کنند. دیگر، کمک و پول‌های خارجی وارد افغانستان نمی‌شود و در مقابل پول‌های داخل کشور به خارج سرازیر شده است. این اتفاق در کشوری رخ داد که در ۲۰ سال گذشته تا ۸۰ درصد به حمایت خارجی برای امور معیشتی و بودجه عملیاتی متکی بود. برای مجازات مردم افغانستان و سرپوش نهادن بر اقدامات خود، یک ماجراجویی شخصی در بدترین شکل آن، مجازات دسته‌جمعی کل مردم این کشور را دنبال کرد تا آنکه افغان‌ها در مرارت، درد و رنج غیرقابل تحملی غرق شدند.
کشورهای مدعی حقوق‌بشر از وضعیت افغانستان شرم نمی‌کنند
ایرنا: تصمیم فاجعه‌بار آمریکا چه بر سر افغانستان آورده است؟
ظاهر وهاب: آمریکا یک خروج گسترده از شرایط جهنمی افغانستان را آغاز کرد. هرکسی که توانست، از کشور رفت و آنهایی هم که می‌توانند به هر وسیله‌ای که لازم باشد به هر جایی که ممکن است، می‌روند. این گریختن بدترین موج فرار مغزها در تحولات چهار دهه اخیر افغانستان را هم رقم زد و بافت اجتماعی از هم فروپاشید.
همه ما از حقایق و ارقام در افغانستان شنیده‌ایم. دفتر هماهنگی سازمان ملل متحد برای کمک‌های بشردوستانه، امروزه شرایط افغانستان را یک فاجعه بزرگ و سونامی بدبختی کامل اعلام کرد به‌گونه‌ای که بیشتر مردم آن گرسنه‌اند، میلیون‌ها نفر دچار سوء تغذیه شده و میلیون‌ها نفر از جمله مردان، زنان و کودکان در معرض سخت‌ترین شرایط قرار دارند.
وعده‌های غذایی متعادل، حداقل رفاه، سلامتی، ایمنی و امنیت را فراموش کنید. اقتصاد به طور کامل سقوط کرده است و هیچ کار یا پولی وجود دارد.اکنون در فصل زمستان، میلیون‌ها نفر آواره شده‌اند و ۶ میلیون پناهنده در ایران و پاکستان و دیگر کشورها زندگی می‌کنند. گفته می‌شود تنها در سال ۲۰۲۲ برای تامین نیازهای اولیه ۲۸ میلیون نفر افغان، حدود ۶ میلیارد دلار پول نیاز است. مردم به ابتدایی‌ترین نیازها مانند غذا، سرپناه، آب آشامیدنی سالم، دارو و بهداشت دسترسی ندارند؛ آنها هر آنچه را که می‌توانند فقط برای امرارا معاش و تامین غذا می‌فروشند، حتی فرزندانشان را.
وعده‌های غذایی متعادل، حداقل رفاه، سلامتی، ایمنی و امنیت را فراموش کنید. اقتصاد به طور کامل سقوط کرده است و هیچ کار یا پولی وجود دارد.
ایرنا: واکنش جامعه جهانی به ویژه غرب به تحولات افغانستان و وضعیت مردم این کشور چگونه بوده است؟ آیا جهان غرب به وعده و شعارهای خود در مورد افغانستان توجهی دارد؟
وهاب: از ابتدای ژانویه، این کشور سرد با برف سنگین پوشیده شده و همین امر حرکت را دشوار یا غیرممکن کرده است. از مردم فقیر اما با وقار افغانستان رفاه، حیثیت و امنیت به سرقت رفته است. همزمان اعضای اصلی سندیکای چپاولگر، جنایتکار و دزدسالار پیشین، با دریافت تسهیلات از سوی اربابان دست‌نشانده خود، گریختند؛ آنها در آمریکا، امارات، انگلستان، ترکیه، سوئیس، نیوزلند و دیگر مناطق سکنی گزیدند؛ این مافیای غارتگر فراری به افغانستان خیانت کردند و ملت را با درد و رنج عظیمی گرفتار ساختند.
اگرچه بنگاه‌های رسانه‌ای به جنبه‌های دیگر این نمایش پرداخته‌اند اما دنیا شاهد وقوع این فاجعه بود. در حالی که کشورهای غربی به اصطلاح متمدن، پی در پی از «حقوق بشر»، «کرامت انسانی»، « دموکراسی» و غیره دم می‌زنند اما از تماشای این صحنه‌ها به هیچ عنوان شرم نمی‌کنند. ناظران ملی و بین‌المللی بسیاری را دیده‌ام که درد و رنج کل ملت افغانستان را می بینند اما نشانه‌ای از شرمساری در آنها وجود ندارد. این بزرگترین تراژدی عصر ما است که بشر موجب آن شده‌است. آیا این وقایع نمی‌تواند پرونده نسل کشی آرام عصر ما نیست؟
در حالی که کشورهای غربی به اصطلاح متمدن، پی در پی از «حقوق بشر»، «کرامت انسانی»، «دموکراسی» و غیره دم می‌زنند اما از تماشای این صحنه‌ها به هیچ عنوان شرم نمی‌کنند.ایرنا: نقش آمریکا در وقوع این فجایع تا چه اندازه است؛ آیا کاخ سفید توانست وعده‌های دو دهه پیش خود برای افغانستان را عملی سازد؟
وهاب: به طور کامل مشخص است که ادعای ایالات متحده در مورد ملت‌سازی در افغانستان دروغ بوده یا آنکه به شکل وحشتناکی شکست خورده است. در افغانستان صلح، آزادی، پیشرفت، رفاه و دموکراسی وجود ندارد. برعکس، بیشتر زنان و دختران به سادگی تمام و در شکل قرون وسطی زندگی می‌کنند. افغانستان همچنان حدود ۸۰ درصد تریاک جهان را تولید می‌کند. جنگ ادعایی آمریکا با تروریسم بهانه‌ای برای تجاوز نامحدود واشنگتن بود و حال منطقه درکل سرشار از بی‌ثباتی شد؛ این درحالی است که بیشتر آمریکایی‌ها بر این باورند تهدید واقعی تروریسم در داخل ایالات متحده از طرف برتری‌جویان سفیدپوست است.
مسئولیت این فاجعه به طور عمده برعهده ایالات متحده و به اصطلاح متحدان آن است؛ همچنین رژیم‌های دست‌نشانده‌ای که در دو دهه گذشته از سوی ایالات متحده در کابل منصوب شدند در کنار سازمان ملل، سازمان‌های غیردولتی بزرگ و صاحبان کنونی قدرت نیز در این وضعیت سهیم هستند. ایالات متحده به افغانستان حمله و آن را اشغال کرد؛ آن هم در حالی که افغانستان تقریبا هیچ ارتباطی با جنایت حمله ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ به آمریکا نداشت. به سرعت حدود ۴۳ کشور ترسو نیز به اشغالگری پیوستند که اشتباه، غیرضروری، غیرقانونی، غیراخلاقی و جنایتکارانه بود. واشنگتن با ادعای آوردن صلح، پیشرفت، رفاه، دموکراسی، آزادی زنان، نابودی مواد مخدر و ثبات منطقه‌ای، با حربه جنگ با تروریسم، دلایل موردنظر خود را عرضه کرد.
ماجراجویی اشتباه ایالات متحده حدود دو تریلیون دلار هزینه داشت و جان صدها هزار افغان و هزاران نظامی مهاجم را گرفت و سرمایه اخلاقی و سیاسی عظیمی را صرف کرد. با وجود حقایق میدانی، مجتمع‌های صنعتی_نظامی_کنگره، گستاخانه بر دروغ‌ها، تحریف، بزرگ‌نمایی‌ها و درستی ویران‌سازی افغانستان اصرار کردند. این جنگ وحشیانه و ناعادلانه از ابتدا نباید آغاز می‌شد. اما در پایان مهاجمان با عقب‌نشینی خود در ماه اوت ۲۰۲۱ مجبور شدند از آن ادعاها دست بردارند و شکست و تحقیر را بپذیرند.
حال مشخص شده که ملت‌سازی ایالات متحده در افغانستان یک دروغ بزرگ و یک شکست عظیم بود. اگر پیشرفتی وجود داشت باید پس از ۱۵ اوت ۲۰۲۱ شاهد آن می‌بودیم. دلایل واقعی تجاوز و اشغال آمریکا و متحدانش عبارت بودند از «ریاست جمهوری مشکوک بوش و ناامنی ناشی از آن، طغیان احساسات، استثناگرایی آمریکا، ژئوپلیتیک، شرق شناسی، اروپامحوری، اسلام‌هراسی، هژمونی آمریکا و امپریالیسم.»
زندگی در سطح قرون وسطی
دلایل واقعی تجاوز آمریکا و متحدانش به افغانستان عبارت بودند از «ریاست جمهوری مشکوک بوش و ناامنی ناشی از آن، طغیان احساسات، استثناگرایی آمریکا، ژئوپلیتیک، شرق‌شناسی، اروپامحوری، اسلام‌هراسی، هژمونی آمریکا و امپریالیسم.» ایرنا: نتیجه ۲۰ سال اشغال و جنگ آمریکا در افغانستان چه شد؟
وهاب: اندکی پس از اشغال غیرقانونی، احمقانه و وحشیانه افغانستان، مجتمع نظامی_صنعتی_کنگره آمریکا متوجه شد «قبرستان امپراتوری‌ها» فقط یک شعار توخالی نیست و در نتیجه شکست، ناکامی و زیان اجتناب‌ناپذیر خود را در افغانستان پذیرفت. حال شکست مطلق رویکرد غیرصادقانه ملت‌سازی ایالات متحده آشکار شد.
واشنگتن برای حفظ اعتبار داخلی و چهره جهانی خود، توافقنامه خروج از افغانستان دوحه را در فوریه ۲۰۲۰ با طالبان امضا کرد. دیگر هیچ ادعایی در مورد جنگ به‌اصطلاح علیه تروریسم یا بهانه ملت‌سازی وجود ندارد.
ایرنا: به طور کلی نتیجه سیاسی ۲۰ سال جنگ برای مردم این کشور چه بود؟
ظاهر وهاب: تقریبا هیچ پیشرفتی در کشور حاصل نشد. اکنون کارمندان ادارات، نیروهای دفاع ملی افغانستان، بازنشستگان، حتی افراد ازکارافتاده چند ماه بدون حقوق ماندند. سه و نیم میلیون نفر معتاد شدند. افراد باجسارت و صریح حذف شدند. به جامعه اجازه انجام جرم داده شد. زنان، دختران، کودکان، دهقانان، یتیم‌ها و معلولان که بیشتر جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند، در سطح قرون وسطی زندگی می‌کنند و مجبور به تحمل درد و رنج باورنکردنی هستند.
از طرف دیگر، مصرف‌گرایی هم درکشور باب شد. در حالی که بیشتر مردم با فقر مواجه بودند، تعداد کمی از مردم به طرز عجیبی ثروتمند شدند. عروسک گردان‌ها ۸۰ درصد بودجه را بدون هیچ فکر و آمادگی قبلی برای ابزارهای خود تامین کردند. افغانستان به مدت ۲۰ سال در سیستم حمایت اضطراری برای ادامه حیات قرار گرفت.
دولتی که ایالات متحده آمریکا در کابل ایجاد کرده بود در ۱۵ اوت منفجر شد و رئیس آن درست در روزی که قرار بود توافق‌نامه‌ای بین دولت غنی، طالبان و ایالات متحده آمریکا در دوحه برای تشکیل دولت ائتلاف موقت در کابل امضا شود، از کشور فرار کرد.
توافق شده بود رئیس‌جمهوری افغانستان، مسئول ایجاد صلح یعنی عبدالله عبدالله را به دوحه بفرستد اما اشرف غنی همراه با ۵۲ نفر از دوستانش با کیف‌های پر از دلار مخفیانه به ازبکستان پرواز کرد. غنی به این دلیل رفت که سندیکای(سازمان تبهکاری) وی منزوی شده بود و هیچ حمایتی از سوی ارتش ۷۰ میلیارد دلاری آمریکا، مردم، جامعه بین‌الملل یا حتی اعضای اتحادیه مافیایی خود دریافت نمی‌کرد. این اتفاق در حالی رخ داد که آمریکا هوا، فرودگاه و بیشتر قلمروی افغانستان را تحت کنترل داشت.
ایرنا: دوره سیطره طالبان بر افغانستان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ چه اقداماتی از سوی این گروه باید صورت گیرد؟
وهاب: حدود پنج ماه از روی کار آمدن دولت جدید می‌گذرد اما مشکلات کشور هنوز ادامه دارد و بحران‌های بزرگ روز به روز عمیق‌تر می‌شوند. توکنیسم (انجام کارهای نمایشی و ناقص)، اعانه‌پروری، کمک‌های باندی و ترفندهای خودخواهانه انجام نمی‌شود. جهان و همچنین افغان‌ها باید شدت این فاجعه را درک کنند. افغانستان و جامعه جهانی باید با این بحران چندبعدی مقابله کنند. تغییرات ساختاری و سیستمی مورد نیاز است.
طالبان نیز باید کارهای اساسی را انجام دهند؛ نخست کسب مشروعیت داخلی و بین‌المللی؛ آنها باید دولتی را تشکیل دهند که شامل مردان، زنان و اقوام مختلف برمبنای شایسته‌سالاری است اما نباید اعضای دولت قبلی یا جنایتکاران در آن دخیل باشند.
طالبان باید به گفت‌وگوهایی مانند مذاکره چندی پیش خود با مخالفان در تهران ادامه دهد؛ پیش‌نویس قانون اساسی جدید آماده شود و همه موازین حقوق بشر را رعایت کند. طالبان به انحصار و هژمونی قومی پایان بدهد و وحدت قومی، هماهنگی، انصاف و عدالت را تقویت کند و تنوع و چندفرهنگی را به رسمیت بشناسد. افغان‌ها نیز باید به عنوان اعضای یک ملت واحد با یکدیگر برخورد کنند.
طالبان باید دستگاه دولتی را عملیاتی و کارآمد سازد و آزادی‌های فردی و مدنی را تضمین کند. طالبان موسسه‌های آموزشی را به روی همه باز و بانک‌ها، سیستم مراقبت‌های بهداشتی و سایر خدمات را فعال کند. حکومت، برنامه‌های توسعه اجتماعی_اقتصادی، سیاسی و فرهنگی متوازن و پایدار را اجرایی کند و روند فرار مغزها را متوقف و معکوس سازد.
طالبان به صنعت مواد مخدر پایان دهد و بر عفو عمومی نظارت کرده و به احزاب سیاسی اجازه فعالیت دهد و زندگی را بر اساس هنجارهای جهانی قرن بیست‌ویکم به جریان بیندازد. از درک قرون وسطایی خود دست بردارد و دنیا را درک کند. طالبان با همه ملت‌ها به‌ویژه همسایگان نزدیک روابط دوستانه و همکاری برقرار کند و به مشکلات خارجی فرصت بروز ندهد. طالبان از استقلال، حاکمیت، تمامیت ارضی و بی‌طرفی کشور محافظت کند و رابطه خود با نئولیبرالیسم، سرمایه‌داری جهانی و امپریالیسم قطع کند و روابط بین‌المللی را به شکلی مناسب در دستور کار قرار دهد.
جامعه بین‌المللی باید از امروز کارهای زیادی را انجام دهد زیرا فردا برای انجام آن دیر است.ایرنا: به نظر شما وظیفه جامعه بین‌الملل در واکنش به بحران افغانستان چیست؟
وهاب: جامعه بین‌الملل هم باید از امروز کارهای زیادی را انجام دهد زیرا فردا برای انجام آن دیر است. همه تحریم‌ها فوری باید متوقف شود. آمریکا باید پول افغانستان را آزاد کند و طالبان را به رسمیت بشناسد و با آن به تعامل بپردازد. مجوز حمل‌ونقل هوایی و ارسال گسترده کمک‌های بشردوستانه را صادر کند و همه دارایی‌های سرقت شده مردم افغانستان چه دور از وطن و چه در آمریکا یا دیگر کشورها را بازپس دهد.
علاوه بر این، هرگونه جنگ و فشار مستقیم و غیرمستقیم بر افغانستان باید متوقف شده و پرداخت غرامت به کشور و افراد در دستور کار قرار گیرد. محاکمی را برای تحقیق و دادگاهی همه جنگ‌افروزان، جنگ‌جویان، جنگ‌سالاران، جنایتکاران و سودجویان از جنگ، هرکسی و در هرمکان ایجاد کند.
همچنین یک صندوق امانی، یک سپاه توسعه‌ای و نیروی حافظ صلح به طور ویژه برای افغانستان باید ایجاد شود و آمریکا هم استقلال، حاکمیت، تمامیت ارضی و بی‌طرفی افغانستان را تضمین کند. با شکیبایی باید دولت افغانستان را راهنمایی و برآن نظارت کرد. به سرعت باید به این نسل‌کشی پایان داد.