ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﺳﻼﻣﺖ یا ﺗﻮرﯾﺴﻢدرﻣﺎﻧﯽ ﯾﮑﯽ از زیرشاخه‌های صنعت گردشگری است که ﻧﻘﺸﯽ ﺑﺴﺰایی در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﺮدﺷﮕﺮی و افزایش درآمد این حوزه دارد و البته داﻣﻨﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺴﺘﺮده‌ای را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد.
تا قبل از شیوع کرونا صنعت گردشگری پس از صنعت نفت و خودروسازی، سومین صنعت بزرگ جهان به شمار می‌رفت و البته همچنان این جایگاه محفوظ است اگرچه شاهد توقف مقطعی آن بوده ایم و این صنعت که در نوع خود منحصربه فرد و بی مثال است، تاثیر شایانی در کسب درآمدهای ارزی کشورها دارد و به طور حتم در آینده‌ای نه چندان دور، با رشد و توسعه ای جهشی، چنانکه صاحبنظران پیش بینی کرده اند به صنعت نخست جهان بدل خواهد شد.
در این میان گردشگری سلامت دارای بخشها و زیرشاخه‌های مختلفی از جمله گردشگری زیارت، آگروتوریسم (گردشگری کشاورزی)، اکوتوریسم، گردشگری صنعتی، گردشگری فرهنگی، گردشگری غذایی، گردشگری تاریخی و غیره است، اما جنبه درمانی و درآمدزایی آن به مراتب پررنگ‌تر و مزایای آن بیشتر از دیگر بخش ها است.
برای گردشگری سلامت که برای آن از عناوینی مانند "توریسم درمانی" و "توریسم سلامت" هم استفاده می‌شود، تعاریف گوناگونی بیان شده است؛ سازمان جهانی گردشگری (WTO) به طور خاص، گردشگری سلامت را "استفاده از خدماتی تعریف می کند که به بهبود یا افزایش سلامت و افزایش روحیه فرد (با استفاده از آب‌های معدنی ، آب و هوا یا مداخلات پزشکی) منجر می‌شود که سکونت وی در مکانی خارج از محل زندگی اوست و عمدتا بیش از ۲۴ ساعت به طول می‌انجامد".
در این میان گردشگری سلامت در ایران و البته خراسان رضوی به دلیل تجهیزات سطح بالای پزشکی، ارزان بودن خدمات، وجود متخصصان توانمند در عرصه پزشکی و غیره یکی از مقاصد مطلوب و جذاب برای گردشگران سلامت و بیماران خارجی است که به دنبال اعمال درمانی و زیبایی هستند.
سامانه جامع مدیریت گردشگر سلامت ایران
رییس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت کشور در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: سامانه‌ای با عنوان سامانه جامع مدیریت گردشگری سلامت ایران طراحی شد که هدف از آن ساماندهی وضعیت ورود، خروج و خدمات دهی به گردشگران سلامت است.
حسین نیکونام با بیان اینکه این سامانه در هشت ماه گذشته در خراسان رضوی تست آزمایشی خود را سپری کرده و هم اکنون در انتظار مصوبات کشوری برای تعمیم آن به سراسر کشور است، ادامه داد: در قالب این سامانه تمام ورود و خروج گردشگران سلامت در ایران و استانها ثبت می‌شود.
وی افزود: به این ترتیب کلیه پرونده‌های مربوط در این بخش ثبت شده و برای توسعه بازار، رفع مشکلات و شناسایی موانع باب جدیدی باز می شود.
رییس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت کشور اظهار کرد: این سامانه تاکنون تاییدیه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را دریافت کرده و اکنون در انتظار گرفتن مجوز از شورای راهبری گردشگری سلامت ایران است.
تیشه کرونا به ریشه گردشگری سلامت
رییس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت کشور با اشاره به پیامدهای جدی و خسارات جبران ناشدنی شیوع کرونا به حوزه گردشگری سلامت، اظهار کرد: برآوردهای انجام شده مشخص کرد که تنها در یکسال شیوع ویروس کرونا بین ۷۰۰ تا هزار میلیون دلار خسارت به صنعت گردشگری سلامت ایران وارد شده است که با توجه به شیوع ۲ ساله کرونا، حجم خسارت وارده باید ۲ برابر محاسبه شود.
وی با اشاره به اینکه خراسان رضوی یکی از مقاصد مهم گردشگری سلامت ایران است، اظهار داشت: میزان خسارت وارده به این بخش در خراسان رضوی طی یک سال معادل ۱۵۰ میلون دلار است که به ازای ۲ سال این رقم به ۳۰۰ میلیون دلار قابل افزایش است.
نیکونام ادامه داد: در کل کشور مجموعا ورودی گردشگر سلامت ۷۵ درصد در مقایسه با دوران قبل از شیوع ویروس کرونا ریزش داشت که در نوع خود بی‌سابقه و مشکل آفرین بود.
وی در خصوص میزان جبران خسارات وارده به این صنعت از محل پرداخت تسهیلات بانکی نیز گفت: موارد جزیی پرداخت تسهیلات در این راستا انجام شده و البته آن هم تسهیلاتی بوده که با سود بالا به متقاضیان پرداخت شده و البته به همه متقاضیان هم داده نشده است.
چشم‌انداز تاریک گردشگری سلامت
نیکونام با اشاره به اینکه با توجه به گسترش واکسیناسیون که در دولت جدید موفقیت بزرگی محسوب می شود، شاهد قوت گرفتن آمار گردشگران سلامت و رشد نسبتا خوب در این حوزه هستیم، ادامه داد: اما با توجه به شیوع هر روزه سویه‌های جدید کرونا و نیز آغاز موج ششم بیماری در کشور هنوز هم نمی توان چشم‌انداز روشنی را برای این صنعت در نظر گرفت.
وی ادامه داد: این روند مادامی که واکسن موثر و یا درمان قطعی بیماری در جهان مشخص شود، همچنان ادامه خواهد داشت و شاهد افت و خیز آمار در این بخش خواهیم بود.
رییس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت کشور اظهار کرد: تا قبل از آغاز موج ششم بیماری در کشور برآوردها حاکی از این بود که در صورت ادامه وضعیت، از تیرماه سال آینده بازار گردشگری سلامت شروع خوبی را تجربه کند و نسبت به سالهای اخیر رشدی ۵۰ درصدی را تجربه کند، اما متاسفانه با روند فعلی نمی توان وضعیت روشن و امیدبخشی را انتظار داشت.
آمار واقعی گردشگران سلامت در ابهام
رییس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت کشور در زمینه آمار گردشگران سلامت که به کشور وارد شده اند، اظهار کرد: آمارهای اعلام شده در حوزه گردشگری سلامت با توجه به عنوان ویزای صادره اعلام می شود اما واقعیت این است که اغلب ویزاهای صادره در این بخش توسط کنسولگری ها به نام گردشگری سلامت است اما در واقعیت شاهد ورود گردشگر سلامت نیستیم.
وی گفت: اغلب گردشگران خارجی به بهانه درمانموفق به اخذ ویزا میشوند اما درآمدزایی و ارزآوری واقعی یک گردشگر سلامت را برای کشور و استانها ندارند.
نیکونام تصریح کرد: براساس برآوردهای انجام گرفته در ۲ سال اخیر ۷۰۰ هزار ویزای درمانی برای ورود به ایران صادر شده که کمتر از ۱۰ درصد این میزان بیمار واقعی بوده‌اند.
رییس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت خراسان رضوی گفت: بین ۲۰ تا ۲۵ درصد گردشگری سلامت کل کشور متعلق به خراسان رضوی است.
وی اظهار کرد: در حوزه صدور ویزا به دلیل اینکه ۸۵ درصد بازار خراسان رضوی مربوط به گردشگران کشورهای عراق و افغانستان است، نقش مشهد در جذب گردشگر سلامت پررنگ تر بوده و به این ترتیب بالای ۵۰ درصد ورود گردشگران سلامت ویزا گرفته به خراسان رضوی و مشهد وارد شده اند.
مشهد بهشت گردشگری سلامت
رییس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت خراسان رضوی با اشاره به وجود حدود ۶ هزار پزشک در این استان و ۶۵ بیمارستان و مرکز درمانی مجهز و آماده ارائه خدمات به گردشگران سلامت گفت: هم اکنون در کلانشهر مشهد ۳۰ مرکز درمانی، بیمارستان و مراکز جراحی محدود و کلینیکهای تخصصی به خصوص کلینیک پوست، مو و زیبایی مجوز فعالیت دارند.
وی با اشاره به رشد ۱۰۰ درصدی شمار مراکز درمانی خدماتی به گردشگران سلامت در مشهد طی کمتر از ۶ ماه اظهار کرد: تا قبل از این شمار مراکز خدمات درمانی در مشهد ۱۵ مرکز بود.
نیکونام گفت: در تعداد دفاتر خدمات مسافرتی دارای مجوز گردشگر سلامت نیز شاهد رشد فزاینده بوده ایم به طوری که شمار آن در خراسان رضوی از ۴۵ شرکت به ۱۰۰ شرکت افزایش یافته است.
وی افزود: البته در کشور نیز شمار دفاتر خدمات مسافرتی این بخش از ۲۰۰ به ۷۰۰ شرکت رسیده است.
وی بیان کرد: اما در این میان، مشهد و جذابیت های فراوان زیارتی آن، در کنار مراکز مجهز و خدمات عالی قابل ارائه، به گونه‌ای جایگاه مطلوبی را در بین گردشگران سلامت از آن خود کرده است.
افزایش ۲ برابری مراکز خدمات گردشگری سلامت
مدیر گردشگری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: تعداد مراکز دارای مجوز گردشگری سلامت، اعم از دولتی و خصوصی در مشهد نسبت به سال گذشته ۲ برابر شده است.
داود خوش‌شکن افزود: هم اکنون ۳۰ مرکز شامل بیمارستان، کلینیک و درمانگاه در مشهد مجوز گردشگری سلامت دارند که از این تعداد هشت بیمارستان شامل خاتم الانبیا (ص)، امام رضا (ع)، ولایت، شهید هاشمی‌نژاد، طالقانی، قائم (عج) و بیمارستانهای شیخ و اکبر در حوزه کودکان به صورت دولتی و بقیه در بخش خصوصی فعالیت دارند.
وی خاطرنشان کرد: طبق شیوه نامه جدید هر بیمارستان، درمانگاه و یا کلینیک می‌تواند با رعایت استانداردهای لازم مجوز گردشگری سلامت را بگیرد اما برای مطب‌های پزشکی که کار زیبایی انجام می دهند، هنوز شیوه نامه ای از سوی وزارت بهداشت ابلاغ نشده است.
وی از سه برابر شدن تعداد شرکتهای فعال در حوزه گردشگری سلامت در مشهد خبر داد که اکنون ۱۰۰ شرکت گردشگری بدین منظور فعالیت دارند.
مدیر گردشگری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد اظهار داشت: در شرایط پاندمی کرونا و با انتشار سویه اومیکرون، ورود گردشگران سلامت از کشورهای پرخطر مانند انگلستان، دانمارک و آلمان به کشور و نیز مشهد ممنوع است اما ورود اتباع دیگر کشورها مشروط به داشتن آزمایش پی.سی.آر منفی طی ۴۸ ساعت پیش از آن و گواهی تزریق واکسن امکان پذیر است که کشورهای عراق، پاکستان و افغانستان نیز در این زمره قرار دارند.
خوش شکن با اشاره به سفر اخیر معاون اقتصادی استاندار نجف به مشهد و بازدید از مراکز گردشگری سلامت این کلانشهر گفت: وی در سفر دوروزه خود از بیمارستانهای دانشگاهی اکبر، خاتم الانبیا (ص) و امام رضا (ع) مشهد و همچنین چندین مرکز درمانی خصوصی مانند بیمارستان ۲۰۰ تختخوابی "ناظران"، با هدف فراهم‌ساختن زمینه اعزام بیماران از این کشور به مشهد بازدید کرد.
اعمال جراحی زیبایی جاذبه‌ای برای گردشگران
رییس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت خراسان رضوی با بیان اینکه ایران به علت تحریم ها و نداشتن ارتباطات مالی، بانکی و بیمه‌ای با اغلب کشورهای جهان، بازار بزرگی را در حوزه گردشگری سلامت از دست داده است، افزود: بر این اساس بسیاری از شرکت‌هایی که دارای قراردادهای بیمه‌ای خوبی هستند، امکان عقد قرارداد با مراکز درمانی کشورمان را ندارند که در نتیجه ما طیف وسیعی از مشتریان را به همین دلیل از دست داده ایم.
وی با اشاره به نبود حمایت بیمه‌ای برای اعمال جراحی زیبایی در کشورهای دیگر، اظهار کرد: به همین دلیل عمده گردشگران سلامت بازار هدف ما عمدتا برای انجام اعمال جراحی زیبایی به ایران و خراسان رضوی می‌آیند.
نیکونام اظهار کرد: هم اکنون پذیرش گردشگران سلامت در خراسان رضوی از ۵۷ ملیت مختلف ثبت شده است اما ورودی گردشگران سلامت ما از ۲ کشور عراق و افغانستان به میزان ۸۵ درصد است و ۱۵ درصد بقیه از دیگر ملیت ها هستند.
وی اعمال جراحی زیبایی مورد توجه و تقاضای گردشگران خارجی را مواردی از جمله عمل زیبایی بینی، سپتورینوپلاسی (جراحی زیبایی بینی به همراه رفع انحراف بینی)، کاشت مو، خدمات پوست و مو، پیکرتراشی، اعمال جراحی بای پس(کوچک کردن معده) با اهداف درمانی و لاغری اعلام کرد.
رییس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت خراسان رضوی گفت: با توجه به اینکه کشورهای عراق و افغانستان سیستم بیمه ندارند، ساکنان این کشورها عمده درمانهای پیشرفته شان را در ایران انجام می دهند.
وی افزود: این خدمات درمانی دریافتی شامل سرویس‌های درمانی حوزه سرطان از تشخیص تا پرتودرمانی، انواع اعمال درمانی نازایی ،اعمال جراحی اورتوپد، مغز، کلیه خدمات درمانی و اعمال جراحی قلب و غیره می شود.
عوارض جدی تداخل کاری وزارتخانه‌ها
نیکونام اظهار کرد: رفع بنیادین اختلافات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از جمله انتظاراتی است که از دولت می رود تا بتوان در حوزه گردشگری سلامت به بخش خصوص کمک کرده و شاهد رفع مشکلات این صنعت در کشور و خراسان رضوی بود.
رییس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت خراسان رضوی افزود: در حال حاضر بخش خصوصی حوزه سلامت، بیشترین آسیب را از اختلاف سلیقه و رفتار این دو وزارتخانه متحمل می شود.
وی تصریح کرد: باید وزارت میراث فرهنگی جایگاه حرفه ای خود را شناخته و به عنوان متولی حوزه گردشگری عمل کند و در حوزه بازاریابی و ساماندهی کار کند.
نیکونام افزود: این در حالی است که هم اکنون وزارت بهداشت خود به صورت مستقیم بازاریابی می‌کند و از خارج از مرزها اقدام به آوردن گردشگر می نماید در حالی که کار و رسالت اصلی این وزارتخانه تمرکز بر ارائه خدمات درمانی و بالا بردن کیفیت درمان است.
وی دخالت در امور گردشگری را از سوی وزارت بهداشت به شدت آسیب‌زا دانست و گفت: دود این اختلافات و مشکلات به چشم بخش خصوصی و سرمایه گذاران این بخش خواهد رفت.
وی ادامه داد: از طرف دیگر شرکتها و دفاتر خدمات گردشگری نیز باید آموزش های لازم را دیده و افرادی را که در حوزه درمانی مورد تایید وزارت بهداشت هستند، به عنوان مشاوره دهنده به بیماران بگمارند.
نیکونام تاکید کرد: باید این موضوع به درستی درک شود که بخش خصوصی کارش بازاریابی، جذب ارز و انجام کار اقتصادی است و بخش دولتی باید سیاست‌گذار، ناظر و دارنده نقش حاکمیتی باشد و توجه داشته باشیم که دخالت هایی که در داخل کشور در امور گردشگری سلامت شده، حتی بیشتر از تحریم‌ها به این بخش آسیب زده است.
رییس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت خراسان رضوی اظهار کرد: وزارت امور خارجه نیز باید همکاری خود را در این حوزه بیشتر کند و جایگاه گردشگری سلامت را پررنگ تر ببیند.
وی با بیان اینکه صدور ویزای درمانی را باید به صورت حرفه‌ای به شرکتهای دارای مجوز گردشگری سلامت سپرد تا از آشفتگی موجود در این بخش کاسته شود، بیان کرد: باید همه دستگاهها و وزارتخانه‌ها در حرکتی هماهنگ اقدام به همیاری برای رونق حوزه گردشگری سلامت نمایند.