همزمان با حرکت توفنده انقلاب اسلامی مردم متدین و انقلابی گناباد نیز به پیروی از امام خمینی (ره) پیشوای بلند مرتبه انقلاب اسلامی اعتراضات و تظاهرات خود را علیه رژیم ستمشاهی آغاز کردند.
یادآوری این نکته خالی از لطف نیست که سابقه مبارزات روحانیت و مردم گناباد علیه نظام ستمشاهی طاغوت به مدتها قبل از پیروزی انقلاب باز می گردد به عنوان مثال شیخ محمد تقی بهلول گنابادی به عنوان شخصیتی که نام او با حادثه مسجد گوهرشاد در سال ۱۳۱۴ همیشه قرین خواهد بود از پیشگامان این مبارزه به حساب می آید و زمانی که نهضت ملی کردن نفت به رهبری دکتر مصدق و آیت الله کاشانی شکل گرفت و بعدها در جریان نخست وزیری دکتر مصدق تعدادی از روحانیون گناباد از جمله حاج شیخ محمد مدنی و سید محمد روحانی پشتیبانی خود را به وسیله تلگراف به محضر آیت الله کاشانی اعلام کردند.
در آن مقطع زمانی و اوایل دهه ۱۳۳۰ مرحوم میرزا جواد آقا تهرانی که از مشاهیر عرفان و زهد در کشور بودند برای روحانیت گناباد سخنرانی و آنان را به طرفداری از آیت الله کاشانی و دکتر مصدق ترغیب کرد و این نشان می دهد روحانیت آگاه گناباد هدایت و رهبری خود را از جایگاهی اصولی دریافت می کردند.
روحانیت گنابادی نقش مهمی در تبیین ابعاد نهضت انقلاب اسلامی و ترغیب مردم به حضور در مبارزات و راهپیماییهای دوران ستمشاهی داشتند و علاوه بر این روحانیون گنابادی که از این شهر به مناطقی مانند مشهد و تهران عزیمت کرده بودند در آنجا به جریان فعال انقلاب پیوستند.
برخی از طلبه های گناباد هم که برای ادامه تحصیل به حوزه مشهد رفته بودند در آنجا به جریان فعال انقلاب پیوستند و به هر مناسبت به شهرستان می آمدند و در سخنرانی های عمومی و خصوصی با ارائه آخرین تحولات انقلاب، شعله اعتراضات در این شهرستان را پویا و فعال نگه می داشتند در میان این گروه می توان از افرادی مثل حجت الاسلام شهید کامیاب و حجت الاسلام محمدباقر فرزانه امام جمعه موقت مشهد نام برد.
برخی از طلبه های گناباد نیز در تهران ساکن بودند. این گروه که رابطه مستمر کمتری با شهرستان داشتند طی چند ماه آخر انقلاب که طلاب تهران به همه نقاط کشور در حرکت بودند برای بسیج همگانی مردم به گناباد آمدند. این گروه به علت وصل به مرکز جریان انقلاب معمولا انرژی فراوانی داشتند و در ترغیب مردم بسیار موثر بودند که در میان این گروه می توان به افرادی مثل احمد ملازاده و حجت الاسلام مهدی خطیب اشاره کرد.
شهید کامیاب از روحانیون شاخص گنابادی در مبارزات دوران انقلاب
حجت الاسلام سیدرضا کامیاب از روحانیون شاخص گنابادی نقش مهم و محوری در مبارزات دوران پیروزی انقلاب و آگاه سازی مردم نسبت به سیاستهای خائنانه رژیم پهلوی در استان خراسان و سایر نقاط کشور داشت.
شهید حجت‌الاسلام سیدرضا کامیاب متولد مرداد ماه سال ۱۳۲۹ در روستای نوده از توابع گناباد بود که در نوجوانی به تحصیل علوم دینی روی آورد و به واسطه علاقه و استعدادی که از خود نشان داد مرحوم حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ غلامرضا نصیری، رییس حوزه آن وقت گناباد، به او پیشنهاد داد به حوزه علمیه مشهد عزیمت کند و در آنجا به تحصیل بپردازد.
شهید کامیاب که در مشهد با انقلابیون آن زمان مرتبط شده بود فعالیت‌های سیاسی و تبلیغی اش را به این شهر محدود نکرد بلکه در بسیاری از شهرهای کشور به روشنگری می‌پرداخت از جمله در رمضان سال۱۳۵۶ شهر کرمان را به خروش آورد و هزاران تن از مردم این شهر را در مسجدجامع گرد آورد که به تظاهرات عظیم و گسترده در این شهر منجر گشت و به دنبال این ماجرا ساواک شهر کرمان دستور دستگیری او را صادر کرد اما با هوشیاری وی موفق به دستگیری او نشدند.
اثرگذاری شگرف سخنان شهید کامیاب به حدی بود که به باور برخی، شور انقلاب در کرمان، از همان زمان آغاز شد مثلا سردار شهید حاج‌قاسم سلیمانی در همین رابطه می‌گوید: "مبارزات انقلابی من از زمانی آغاز شد که سخنرانی‌های شهید کامیاب را در کرمان شنیدم و از طریق او وارد مبارزات شدم".
شهید سیدرضا کامیاب که در دوره اول مجلس شورای‌اسلامی نماینده مردم مشهد بود در تاریخ هفتم مرداد ۱۳۶۰ توسط گروهک فرقان به فیض شهادت نایل گشت.
پیوستن گنابادیها به اعتراضات کشوری دوران ستم شاهی
خدمات ناعادلانه رژیم پهلوی و وقوع زلزله سال ۱۳۴۷ در شهر کاخک گناباد، توزیع نابرابر امکانات میان شهرها، ناهماهنگی مدیران در خدمات رسانی و توجه نداشتن به مسایل مذهبی و بومی بستر شکل‌گیری نارضایتی هایی ریشه داری را فراهم کرد که در بسترسازی مبارزات مردم شهرستان گناباد علیه حکومت پهلوی نقش آفرین بود.
فروردین ۱۳۵۷ همزمان با گسترش عملیاتی مبارزات امام خمینی (ره) شاگردان امام برای تبلیغ سراسری به همه بلاد اعزام شدند و آن سال امام در حرکتی راهبردی، نوروز ۵۷ را عزای عمومی اعلام کرد که این مساله در برخی شهرهای ایران بازخورد سیاسی زیادی داشت از جمله در گناباد بسیاری از مساجد سیاه پوش شدند و عید نوروز به حاشیه رفت.
از همین روزها مبارزات مردمی شکل منسجمی به خود گرفت و مقامات دولتی دست به واکنش زدند و از فروردین تا بهمن سال ۱۳۵۷ شهرستان گناباد وارد ماجرای انقلاب شد و هر روز بنا به مناسبت های سراسری که در کشور طراحی می شد اعتراضهایی در این شهر شکل می گرفت.
در کنار شخصیت محوری امام خمینی (ره) در انقلاب اسلامی ایران هماهنگی بین بخشهای مختلف نقش مهمی در انسجام بخشی مبارزات مردمی در گناباد داشت و هماهنگی این بخشها با یکدیگر موجب شد شهرستان گناباد از صحنه مبارزه های سیاسی عقب نماند و حتی ماجراهایی در آن اتفاق بیفتد که خوراک فکری برای دیگر شهرها و گروه های انقلابی باشد.
قیام پنجم آبان گناباد صحنه بیعت با آرمانهای انقلاب اسلامی
روز پنجشنبه چهارم آبان ماه ۱۳۵۷ آیین بزرگداشتی در مسجد جامع گناباد برای کشته‌شدگان زلزله ۲۵ شهریور سال ۱۳۵۷ طبس برگزار شده بود و در پایان مجلس، از مسجد جامع تا مهدیه راهپیمایی ضد رژیم ستمشاهی برگزار شد و در مهدیه بعد از ادای نماز مغرب و عشا به مردم سفارش شد که فردای آن روز ساعت ۹ صبح در آیین چهلمین روز کشته شدگان این زلزله در محل حسینیه گناباد شرکت کنند.
صبح جمعه پنجم آبان ماه نیروهای ژاندارمری و ساواک و تعدادی با لباس شخصی اطراف حسینیه گناباد را محاصره کرده بودند و سرهنگ محمد عمرانی رییس شهربانی وقت با بلندگو اعلام کرد از راهپیمایی پرهیز کنید چون در صورت تظاهرات حکم تیراندازی دارد.
یکی از شرکت کنندگان در مراسم آن روز به خبرنگار ایرنا گفت:از دلایلی که رژیم ستمشاهی خیلی به مراسم ما حساس شده بود این بود که از روز اول حادثه زلزله طبس سخنرانان در همه بخشها و روستاهای گناباد علیه شاه صحبت کرده بودند.
حجت الاسلام محمد باصری گفت:حجج اسلام مدنی و خطیب شهری به عنوان سخنرانان آیین چهلم واقعه زلزله طبس در حسینیه گناباد در طول صحبت چند مرتبه اسم امام خمینی (ره) را بردند و جمعیت اعم از مرد و زن صلوات می‌فرستادند اصرار هم بر این بود که راهپیمایی آرام انجام شود و من هم به سمت در حسینیه در حال حرکت بودم که ناگهان بر اثر اصابت گلوله بر روی زمین افتادم.
وی ادامه داد: در آن هنگام متوجه شدم سید مهدی ابراهیمی، حسین ابراهیمی و دانش آموز حسن ابراهیمی قوژدی هم مورد اصابت گلوله قرار گرفته‌اند که بعد از حادثه ما را به بیمارستان گناباد و از آنجا به تربت حیدریه منتقل کردند و روز شنبه ششم آبان ۵۷ به بیمارستان مشهد انتقال یافتیم و رهبر معظم انقلاب، شهید هاشمی نژاد،آیات عظام مرحوم قمی، مرعشی و آیت الله واعظ طبسی و بسیاری دیگر از روحانیون به عیادت ما آمدند.
این جانباز انقلاب اسلامی گفت: در روزنامه خراسان مورخ هفتم آبان ۱۳۵۷ به اشتباه نوشته بود در حادثه تیراندازی در گناباد ۱۰ تن کشته و مجروح شدند و از جمله آقای شیخ محمد باصری در بخش سوانح بیمارستان امام رضا (ع) فوت کرده و حال بقیه وخیم است در حالی که در قیام مردم گناباد تنها چهار نفر زخمی شدند.
باصری افزود: مردم گناباد در سال ۱۳۵۷ پیشتاز قیام علیه رژیم ستمشاهی بودند و قیام خونین پنجم آبان موجب گسترش این قیام در منطقه شد.
یکی دیگر از حاضران در واقعه پنجم آبان گناباد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: اعتقاد به اسلام و پیروی از ولایت و وحدت کلمه، مردم این شهرستان را مانند سایر نقاط علیه سیاستهای رژیم ستمشاهی متحد کرد.
حجت الاسلام مهدی ابراهیمی که در این حادثه جانباز شد افزود: مردم گناباد به عنوان یکی از مناطق پیشتاز در مبارزات دوران ستمشاهی با حضور گسترده در دوران مبارزات علیه رژیم ستمشاهی بر حمایت قاطع خود از آرمانهای نهضت انقلاب اسلامی تاکید کردند.
مرکز شهرستان ۹۳ هزار نفری گناباد در فاصله ۲۸۷ کیلومتری جنوب مشهد واقع است.