بابک رفیعی علوی علویجه، روز شنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: حوضه آبریز زاینده‌رود از شواهد تمدنی و باستانی بسیاری برخوردار است اما حفاری‌های قاچاقچیانِ آثار باستانی بویژه در پایین‌دست رودخانه به نابودی شواهد تمدنی این منطقه مُنجر می‌شود.
وی با تاکید براینکه کشف و بازپس‌گیری اشیا و آثار باستانی از قاچاقچیان برای کاوُش‌ها و مطالعات باستان شناسی ارزش چندانی ندارد، اظهار داشت: زمانی می‌توان یک اثر یا شیء تاریخی را بدرستی و خوبی مطالعه کرد که لایه و محل کشف آن و ارتباط آن با دیگر داده‌های محوطه باستانی مشخص باشد تا ویژگی‌های مختلف آن از جمله تاریخ و کاربردهایش مشخص شود.
این استاد باستان شناسی با اشاره به اینکه قاچاقچیان بسرعت در حال تخریب مُحوطه‌های باستانی در اطراف زاینده‌رود بویژه در پایین دست این رودخانه هستند، خاطرنشان کرد: تعداد زیادی قبور مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد در پایین دست رودخانه توسط قاچاقچیان تخریب شده است.
وی به طرح تحقیقاتی باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان در محدوده ورزنه در پایین دست رودخانه زاینده‌رود اشاره و خاطرنشان کرد: در این طرح سه محوطه تاریخی را مورد کاوُش قرار دادیم اما بیش از ۵۰ درصد آنها توسط قاچاقچیان تخریب شده بود.
رفیعی ادامه داد: اگر کاوُش های قاچاقچیان با این شدت ادامه یابد، بخش مهمی از تاریخ منطقه که تاریخ ایران و جهان نیز بشمار می‌رود را از دست می دهیم.
وی به فعالیت ۲ نفر از یگان حفاظت میراث فرهنگی در پایین دست زاینده‌رود و در شرق اصفهان اشاره و اضافه کرد: این افراد تلاش بسیاری می کنند اما این تعداد نیرو و امکانات آنها برای حفاظت از شواهد تاریخی منطقه کافی نیست و باید افزایش یابد.
این استاد دانشگاه با اشاره به محوطه‌های تاریخی در بالادست حوضه آبریز زاینده‌رود خاطرنشان کرد: این مناطق نیز با تهدید جدی مواجه است بعنوان مثال در محدوده تپه با اهمیت باستانی "گاویاران" فعالیت‌های کشاورزی انجام می‌شود و با وجود پیگیری‌ها، بدلیل اینکه این منطقه هنوز بطور رسمی ثبت نشده است، امکان بازدارندگی و مقابله با تخریب وجود ندارد.
تپه گاویاران در پنج کیلومتری چادگان مربوط به هزاره ششم تا سوم پیش از میلاد است و حدود هشت هزار سال قدمت دارد.
به گفته وی، برای ثبت سه محوطه باستان شناسی در محدوده ورزنه در پایین دست رودخانه زاینده‌رود، پرونده ای آماده و تحویل داده شده اما هنوز ثبت آن انجام نشده است.
رفیعی علوی علویجه با تاکید براینکه وزارت میراث فرهنگی برای مقابله با کاوش‌های قاچاقچیان باید عزم جدی داشته باشد، تصریح کرد: بخشی از قدرت یک کشور به دانش و شناخت آن نسبت به خود و تاریخش بستگی دارد به همین دلیل نیاز است که برای محافظت از شواهد تمدنی و تاریخی بر جا مانده از هزاران سال گذشته، اقدام های کارآمد و برای مقابله با قاچاقچیان، قوانین و نظارت بازدارنده و محکمی داشته باشیم.
وی، یکی دیگر از چالش‌های موجود برای کاوش های باستانی شناسی در حوضه آبریز زاینده رود را کمبود بودجه و منابع مالی اعلام و اضافه کرد: بودجه چندانی برای کارهای پژوهشی در این زمینه وجود ندارد در حالی که لازم است وزارت میراث فرهنگی و بخش های دیگر مانند صنایع بزرگ برای حمایت از این کار بودجه ای اختصاص دهند.
رفیعی علوی علویجه با بیان اینکه دانشگاه هنر اصفهان ۲ سال گذشته بودجه‌ای برای کاوُش‌های باستان شناسی در محدوده زاینده رود تخصیص داد، خاطرنشان کرد: پس از آن بدلیل دوران کرونا و همچنین تورم ایجاد شده، دیگر بودجه ای تخصیص نیافت.
این مُتخصص باستان شناسی با تاکید براینکه اگر کاوش های باستان شناسی توسط باستان شناسان و متخصصان انجام نشود، مُحوطه‌ای تاریخی موجود بسرعت توسط قاچاقچیان از بین خواهد رفت، گفت: تعیین عرصه و حریم و حفاظت از حریم محوطه های تاریخی بسیار ضروریست اما ما در این زمینه در استان اصفهان عقب هستیم.
رفیعی علوی علویجه با اشاره به قدمت تاریخی زاینده‌رود افزود: زاینده رود یکی از رودخانه‌های مهم فلات مرکزی ایران است که جریان آب دائمی در آن به استقرار انسان در این حوضه آبریز در طول هزاران سال مُنجر شد و کاوش های باستان شناسی می تواند این دوره های تاریخی را برای ما مشخص کند.
وی با بیان اینکه کاوش‌های باستان شناسی نشان داد که در پایین دست رودخانه دوران شکوفایی در هزاره سوم پیش از میلاد وجود داشته است، خاطرنشان کرد: این منطقه مرکز ارتباطات فرهنگی و تجاری بین بخش های مختلف ایران بوده است.
رفیعی علوی علویجه به کاوُش‌های باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان در بالادست و پایین دست زاینده‌رود اشاره و اضافه کرد: در پایین دست رودخانه و در دشت های اطراف شهر ورزنه سه محوطه تاریخی مُنتهی به تالاب گاوخونی را مورد کاوش قرار دادیم که مشخص شد ۲ محوطه مربوط به عصر مفرغ و هزاره سوم پیش از میلاد و یک محوطه مربوط به نیمه نخست هزاره اول قبل از میلاد و عصر آهن است.
وی با تاکید بر اینکه در پایین دست زاینده‌رود هنوز جای کار زیادی برای کاوُش‌های باستانی شناسی وجود دارد، اظهار داشت: دانشگاه هنر اصفهان در ۲ سال گذشته نیز بررسی باستان شناسی در محدوده شهرستان چادگان در بالادست رودخانه را انجام داد و متوجه اهمیت این منطقه در دوره پارتی و ساسانی و هزاره های پنجم و چهارم پیش از میلاد شد.
وی با بیان‌اینکه حوضه آبریز زاینده‌رود همچنان منطقه‌ای ناشناخته از نظر باستانی شناسی است و کار زیادی در این زمینه انجام نشده است، خاطرنشان کرد: این رودخانه در دوره اسلامی نیز اهمیت زیاد دارد که شکل‌گیری شهرِ با اهمیت اصفهان نشانه آن است اما گسترش این شهر و فعالیت های کشاورزی و صنعتی در اطراف آن به نابودی بسیاری از شواهد تاریخی پیش از دوره اسلامی مُنجر شده است.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه امروزه زاینده‌رود با چالش های اقلیمی، کمبود منابع آبی و مساله تقسیم آب روبه‌روست، تاکید کرد: مطالعات "دیرین اقلیم" نیز برای این منطقه ضروریست و به درک مشکلات امروز ما از منطقه کمک بسیاری می کند که دانشگاه هنر اصفهان درصدد است در این زمینه اقدام کند.
به گزارش ایرنا، زاینده‌رود با حدود ۴۹۰ کیلومتر بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی بویژه زرد کوه سرچشمه گرفته و در فلات مرکزی ایران به سمت شرق پیش می‌رود و به تالاب گاوخونی در شرق اصفهان می‌ریزد.
تحقیقات علمی نشان می‌دهد که رودخانه زاینده رود در هزاران سال گذشته بسیار وسیع بوده و چندین دریاچه بزرگ در اطراف آن وجود داشته است.
همچنین کاوش‌های انجام شده نشان می‌دهد که انسان‌های اولیه شکارگر از حدود ۴۲ هزار سال پیش در مسیر رودخانه زاینده‌رود از چِلگرد تا ورزنه زندگی می‌کردند.