صبح زود را برای حرکت انتخاب کردیم تا برای صرف ناهار به روستا رسیده باشیم، هر چقدر از مرکز استان دورتر می‌شدیم آلودگی هوا کمتر و آسمان در آستانه بهار آبی‌تر می شد.
با ورود به حوزه استحفاضی شهرستان مرزی رازوجرگلان تعداد ماشین‌ها در مسیر کمتر و کمتر می‌شدند تا جایی که اواخر مسیر در جاده، به ندرت ماشین دیگری را غیر از خودمان می دیدیم.
سکوت مسیر ابتدا بسیار دلپذیر و خوشایند بود و ما فقط به مناظر زیبای دور و برمان چشم دوخته بودیم و لذت می‌بردیم، اما با ورود به جاده های باریک و با دست اندازهای خطرناک و پیچ های فراوان زیبایی‌های این منطقه بکر کام را کمی تلخ می کرد.
بالاخره با گذر از جاده های باریک و با دست اندازهای خطرناک به روستای مرزی پرسه سو از توابع بخش غلامان در نقطه صفر مرزی رسیدیم، منطقه ای که خط مرزی ایران و ترکمنستان را در آنجا با فنس هایی از هم جدا شده بودند و خانه های مسکونی کشور همسایه به خوبی نمایان بود.
در این منطقه، تلفن های همراه ما درست آنتن نمی‌داد و از اینترنت هم خبری نبود به گونه ای که احساس می‌کردیم از همه جا بی خبر مانده ایم و نیاز مبرمی به تکنولوژی و برقراری ارتباط داریم.
در ادامه با مشاهده تابلوهایی که حرکت در این مسیر با وسایل نقلیه را و عکسبرداری را ممنوع کرده بود، مابقی مسیر را با پای پیاده راه افتادیم و پس از حدودا نیم ساعت به دامنه کم شیب دره سومبار رسیدیم که در آن اثری تاریخی در دل دامنه سرسبز لب مرز خودنمایی می کرد، اثر تاریخی که قدمت آن به دوران سلسله تیموریان برمی گردد.
اثر تاریخی «سید بزرگ» ساختمان و پلان بقعه چهار ضلعی گنبد دار است و بنا بر سطح یک سکو مستطیل شکل که متاسفانه تا قبل از ثبت این اثر تاریخی در فهرست آثار ملی بخش عمده‌ای از آن با ملات سیمان سفید پوشانده شده است در حالی پیش از آن به گفته مسوولان بنایی با نمای سنگ و ملاط گل بوده است.
فارغ از دخل و تصرفی که اهالی محل با ملات سیمان سفید از ارزش این اثر تاریخی کاسته اند، یادگار نویسی های انبوه مهمانان آثار تاریخی جای بسی تاسف داشت تاجایی که در جای جای بقعه سید بزرگ شاهد اسامی افرادی هستیم که با یادگاری نویسی های خود در پی بر باد دادن یادگار نیاکان خود هستند.
«رنجبر، بهمن قبادی»، «یادگاری از وحید الهی، همیشه خلاق باش» و «به مدپوشان بگویید آخرین مد کفن است» از جمله یادگار نوشته هایی است که متاسفانه روی این اثر تاریخی دیده می شود.
این بقعه دو ورودی داشت یکی در جهت غرب با هفت پلّه و یکی در جهت جنوب با سه پلّه برای دسترسی به سطح صحن ایجاد شده است که جدای از یادگار نویسی ها انبوه نخاله ها، زباله ها و قوطی پلاستیکی نوشابه در اطراف این اثر تاریخی، چیزی جز دریغ و افسوس برجای نمی گذاشت که نشان از نگهداری این اثر تاریخی در بدترین شرایط دارد.
بی تردید این یادگاری نویسی ها که از سوی برخی فقیران فرهنگی بر پیکره بی دفاع تاریخ و هویت این شهرستان مرزی نقش بسته است جدای از اینکه هزینه های فراوانی برای پاک کردن آن روی دست سازمان میراث فرهنگی می گذراد، با برجای گذاشتن چشم اندازی زشت، اَندک گردشگران و بازدیدکنندگان را فراری خواهد داد.
آگاهسازی مردم نسبت به ارزش اثر تاریخی
یکی از کارشناسان میراث فرهنگی با بیان اینکه برخورد قهری نمی تواند برای یادگارنویسی، کارساز باشد، می گوید: باید اطلاع رسانی و آموزش بیش از پیش انجام شود به گونه ای که مردم نسبت به ارزش آثار تاریخی به خوبی آشنا شوند و به این خودآگاهی برسند که این اثر هویت تاریخی آنهاست.
حسین محبوبی می افزاید: در این بستر خانواده ها و مراکز آموزشی بویژه مدارس نقش شایانی برای حفظ آثار ملی داشته باشند.
وی ادامه می دهد: همچنین باید بزرگسالان هم باید از آموزش برخوردار شوند چرا که بعد آموزشی ما در ارتباط با آثار فرهنگی و باستانی بسیار پایین است و این وظیفه مسوولان امر در حوزه میراث فرهنگی است که باید بخش اطلاع رسانی را جدی بگیرند.
محبوبی با بیان اینکه متاسفانه شمار یادگار نویسی بر روی میراث فرهنگی و آثار تاریخی به وفور در کشور وجود دارد، می گوید: مردم باید بدانند با یادگار نویسی، خسارت آنها تنها به مخدوش کردن اثر تاریخی خلاصه نمی شود بلکه سایر فرصت های گردشگری نیز برای آن منطقه با خلق منظره ای زشت از دست می رود.
تکیه بر نیروهای محلی برای حفاظت
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری رازوجرگلان با بیان اینکه حفاظت از آثار تاریخی نیازمند جلب مشارکت های مردمی است، می گوید: حفظ آثار تاریخی و فرهنگی به تنهایی از عهده یک نهاد بر نمی آید و برای حراست از میراث های ارزشمند نیازمند مشارکت همه مردم هستیم.
عقیل مجردی با بیان اینکه یادگاری نویسی اساسا یک آسیب فرهنگی است، می گوید: متاسفانه برخی گردشگران با یادگاری نویسی در جای جای این اثر تاریخی، صدماتی برآن وارد کرده اند. و برای مقابله با آن باید در حوزه فرهنگ سازی و آموزش کار شود.
وی با بیان اینکه حفاظت از آثار تاریخی از وظایف سخت این نهاد است، می گوید: این اداره در شهرستان مرزی با کمبود نیرو مواجه است با این وجود تاکنون با تکیه بر نیروهای محلی و شوراهای روستا امسال توانسته ایم با ۱۰ گروه و حفار غیر مجاز برخورد و آنها را به مراجع قضایی معرفی کنیم.
مجردی یادآور شد: بقعه تاریخی سید بزرگ سال ۱۳۸۹ در فهرست آثار ملی ثبت شده است و پیش از ثبت این اثر تاریخی متاسفانه توسط اهالی با سیمان سفید پوشانده شده است.
وی با بیان اینکه تاکنون ۸۰ اثر تاریخی در این شهرستان مرزی خراسان شمالی شناسایی شده است، تصریح کرد: از این تعداد تنها ۳۷ اثر تاریخی که شامل میراث ملموس، ناملموس و میراث طبیعی است به ثبت ملی رسیده است.
فصل نهم قانون مجازات اسلامی، مجازات در تخریب اموال تاریخی، فرهنگی را در بر می‌گیرد که در ماده ۵۵۸ آن ذکر شده که هر کس به تمام یا قسمتی از ابنیه، اماکن، محوطه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی تاریخی یا مذهبی که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، یا تزئینات، ملحقات تأسیسات، اشیا و لوازم و خطوط و نقوش منصوب یا موجود در اماکن مذکور، که مستقلاً نیز واجد حیثیت فرهنگی- تاریخی یا مذهبی باشد، خرابی وارد آورد علاوه بر جبران خسارات وارده به حبس از یک الی ۱۰ سال محکوم می‌شود.
بقعه شاهزاده نبی غلامان، مجموعه تاریخی راز، ارگ تاریخی آلمادوشن، تپه ارگ بالا، محوطه تاریخی راستقان از دیگر جاذبه‌های تاریخی این شهرستان است.
تاکنون ۶۴۲ میراث خراسان شمالی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که از این تعداد، ۵۰۹ اثر تاریخی، ۴۴ اثر طبیعی، ۷۵ اثر ناملموس و ۱۴ اثر منقول تاریخی است.
یکهزار و ۲۰۰ اثر تاریخی و طبیعی در خراسان شمالی شناسایی شده است.
شهرستان مرزی راز و جرگلان ۷۰ هزار نفر جمعیت دارد و مرکز آن شهر راز در ۱۲۰ کیلومتری شمال بجنورد واقع است.