درخت در آموزه های دینی و باور ایرانیان ارزش والایی دارد و برای همین است که کاشت، حفظ و نگهداری درختان همیشه در فرهنگ ما نمود بارزی دارد و تبلور آن را می توان در نیمه های اسفند ماه دید همان زمانی که جهان کم کم چشمان بهاری خود را باز و سردی زمستان را از رخ خود می زداید و ترنم زمزمه های حیاتی نو بر جای جای زمین گوش نواز می شود.
با نگاهی به جنگل های استان می توان جای پای تبر تطاول را بر تن آن ها راحت دید در حالی که روزگاری نه چندان دور به تماشای سبز درختان که می ایستادیم، چشم نوازی پهنه های مشجر و جنگل های متراکم جان و دلمان را تازه می کرد.
هیچ فاصله ای بین دستان سبز جنگل های ما نبود و تا چشم کار می کرد در دو سوی جاده آسیایی، جنگل های متراکم هیرکانی و ارس‌زارها بود و بس، اما کم کم درختان شاخه های متراکم خود را جمع کردند و تبرهای طمع و سودجویی بین آنها فاصله انداخت و اکنون لکه های بزرگ بین درختان، نشان از کاهش تراکم آنها دارد.
تبر سودجویی
حال و روز فضای سبز شهرها نیز در روزگاری نه چندان دور خوب بود و هنوز رشد نامتوازن شهرها و گسترش حاشیه نشینی، باغ های سبز و آباد اطراف شهرها را به سوی خشکاندن و تغییر کاربری پیش نبرده بود که اطراف شهرهای خراسان شمالی مشجر و سبز بود و باغ های زیبا مانند چتری بر سر شهر سایه می انداخت.
اما این روزها با نگاهی به مناطق مختلف می توان دید که ساخت و سازها چه بلایی به سر درختان داخل شهر آورده است و درختان پی در پی می میرند و ساختمان ها قارچ گونه سر از زمین بر می دارند به طوری که این روزها کارشناسان و طبیعت دوستان هشدار می دهند که این روند باید متوقف شود.
با این حال زنگ خطر کاهش فضای سبز اطراف شهرها، که ریه های شهر محسوب می شوند و البته کاهش گستره جنگل ها، موجب وضع قوانینی متقن به همراه اهرم اجرایی شد و این گونه بود که قانون تنفس جنگل های شمال در حیطه جنگل ها و ایجاد کمربند سبز و جلوگیری از تغییر کاربری های بی رویه اراضی باغی و کشاورزی در اطراف شهرها، موجبات حفظ درختان را فراهم کرد و متعاقب آن تبر سودجویان تاحدی کند شد.
اما در میان همه این اتفاق های نامبارک، رویدادی زیبا روی داد و دغدغه‌مندان طبیعت و عاشقان درخت، دست به دست هم داده اند تا از تخریب جنگل ها کاسته و حداقل آنچه را که هست، از تخریب و دست اندازی حفظ کنند.
از نیمه اسفند هر سال و از روز درختکاری و هفته منابع طبیعی مردم و مسوولان دست به دست هم می دهند تا با کاشت نهال و درختان در شهر، روستا، جنگل و مرتع و حتی مستثنیات مردم، گام های مثبتی برای ایجاد باغ و جنگل دست کاشت بردارند و از دیگر سو تلاش کنند تا آنچه را که از تبر سودجویان جان به در برده است، حفظ و احیا کنند.
رعایت اصول درختکاری
یک کارشناس ارشد جنگل و مرتع به خبرنگار ایرنا می گوید: در کاشت درختان باید اصولی رعایت شود که به توسعه جنگل و فضای سبز منتهی شود و در واقع درختکاری اصولی دارد که حتما باید رعایت شود.
احمدرضا نیکرو می افزاید: نخستین اولویت مردم و مسوولان باید حفظ جنگل ها در وضعیت طبیعی و کنونی خود باشد و تجربه نشان داده است که جنگل های کهن و قدیمی در برابر بلایای طبیعی، سیل، آفات و خشکسالی مقاوم ترند.
وی خاطرنشان می کند: برای توسعه جنگل و کاشت نهال باید اهدافی مانند حفاظت آن در برابر تغییرات اقلیمی و نیز فواید اقتصادی آنرا با استفاده از مشارکت بهره وران محلی و ساکنان بومی هر منطقه در اولویت قرار داد و تاثیرات اقتصادی و فرهنگی آن را نیز نباید از یاد برد.
نیکرو می افزاید: درختکاری باید در محل مناسب و مناطق جنگلی انجام شود زیرا فراهم کردن امکان رشد دوباره و طبیعی جنگل ها، ارزان تر و موثرتر از کاشتن درختان است و از دیگر سو انتخاب گونه های مناسب با شرایط اقلیمی و جغرافیایی نیز باید مد نظر باشد تا مبادا گونه هایی کاشته شود که با تهاجم به درختان بومی، آنها را نیز نابود کند.
این کارشناس ارشد جنگل به قابلیت بهره برداری از درختان نیز اشاره کرده و می گوید: کاشت درخت با مشارکت جوامع بومی و محلی نقشی کلیدی در موفقیت پروژه های درختکاری دارد.
نیکرو خاطرنشان می کند: اگر جوامع بومی و محلی از مواهب اقتصادی کاشت درخت بهره مند شوند، در نگهداری و حفظ آن نیز تلاش لازم را خواهند داشت.
وی در مورد ایجاد کمربندی سبز در شهرها نیز می گوید: در نهالکاری کمربند سبز شهرها نیز باید به نوع و گونه درخت توجه داشت نه اینکه نهال هایی کاشته شود که با شرایط اقلیمی محل همخوانی نداشته و به فاصله اندکی پس از کاشت خشک شود.
این کارشناس جنگل می گوید: برای درخت باید منابع آب تامین شود نه این که در مناطقی درخت بکاریم که نمی شود به آن آبرسانی کرد و پس از چندی شاهد خشک شدن آن باشیم اتفاقی که بارها و بارها افتاده است و نمونه آن را در گلستان شهر بجنورد دیده ایم که ده ها اصله نهال کاشته و از بی آبی به حال و روزی افتاده اند که اکنون برخی از دوستداران طبیعت با دست آنها را آبیاری می کنند تا زنده بمانند.
توسعه بی وقفه فضای سبز
مدیر عامل سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهرداری بجنورد در مورد توسعه فضای سبز می گوید: هر چه بیشتر در توسعه و سرانه فضای سبز تلاش کنیم کافی نیست و با وجود اینکه سرانه فضای سبز بجنورد بیش از میانگین کشور است، اما باید افزایش یابد.
عباسعلی مهماندوست می افزاید: سرانه فضای سبز بجنورد ۱۱.۵ متر مربع است در حالی که میانگین فضای سبز شهرهای کشور ۹ متر مربع و استاندارد جهانی آن ۲۵ متر مربع است.
وی با اشاره به توسعه سالانه کمربند سبز بجنورد نیز می گوید: وسعت این کمربند ۸۰۰ هکتار است که این سازمان برای توسعه سالانه ۲۰ هکتاری این کمربند سبز برنامه ریزی کرده است، به طوری که هم اکنون نیز در ضلع غربی پارک جاوید به وسعت ۲۰ هکتار نهالکاری می شود.
مهماندوست با بیان اینکه در هفته منابع طبیعی نیز در پویش های مردمی نهال رایگان بین مردم توزیع می شود، اظهار می کند: نهالستان شهرداری بجنورد یک میلیون نهال تولید کرده است که در هفته منابع طبیعی بخشی از آن به طور رایگان در اختیار مردم قرار می گیرد.
وی با بیان این که توزیع ۱۰ هزار اصله نهال غیرمثمر در مرکز استان به مناسبت روز درختکاری آغاز شده است می افزاید: نهال های غیرمثمر با رویکرد مشارکت دادن شهروندان به توسعه فضای سبز به صورت رایگان در اختیار قرار می گیرد و این درختان شامل گونه های مختلف از جمله زبان گنجشک، اقاقیا و افرا است.
مهماندوست در بخش دیگر سخنان خود از غرس پنج هزار اصله نهال میوه در شهر بجنورد خبر می دهد و می گوید: این نهال ها شامل گونه های مختلف از جمله آلبالو، عناب، بادام و گوجه سبز است.
رییس سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهرداری بجنورد اظهار می دارد: در سال های اخیر کاشت درختان سازگار با اقلیم شهر بجنورد مورد توجه قرار دارد و تلاش داریم تا درختان همچون بادام در شهر غرس شود.
کاشت ۲۰۰ هزار اصله نهال
در عین حال مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی نیز در مورد درختانی که در این روزها کاشته می شود می گوید : ۲۰۰ هزار اصله نهال متناسب با اقلیم این استان روز درختکاری از گونه های زبان گنجشک، بادامک، ارغوان، بادام، بنه، زالزالک و سایر درختان متناسب با اقلیم مناطق مختلف خراسان شمالی کشته می شود.
مهماندوست خاطرنشان می کنند: تعدادی از این نهال ها از گونه های همیشه سبز مانند انواع سرو برای کاشت در پارک ها و بوستان های سطح شهرهای استان پیش بینی شده است.
وحید با بیان اینکه پویش ۲۰۰ هزار اصله نهال در سطح استان توسط بخش خصوصی، دولتی و مردمی اجرا می شود، می گوید: هزار اصله نهال به یاد و خاطره شهدای استان کاشته می‌شود.
خراسان شمالی سرسبز
رئیس جنگلداری و جنگل‌کاری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی نیز در مورد کاشت درختان و نگهداری از آن ها می گوید: قرار است این استان با اجرای پویش مردمی نهالکاری «ایران سرسبز» در مدت ۱۴ سال سرسبزتر از قبل شود.
مهدی قدیمی می افزاید: پویش ملی ایرانی سرسبز با عنوان هر ایرانی یک درخت فرصتی است تا با حضور قشرهای مختلف مردم و گروه‌های جهادی، پوشش گیاهی عرصه های منابع طبیعی احیا و فرهنگ درختکاری و حفاظت از منابع طبیعی در بین افراد جامعه نهادینه شود.
وی با بیان این که در این پویش قرار است به یاد هر شهید هزار نهال کاشته شود خاطرنشان می کند: این طرح در بازه زمانی ۱۴۰۰ تا ۱۴۱۴ اجرایی می شود و از دیگر در استان سندی به نام شجره طیبه نیز تنظیم شده است تا وظایف بیش از ۵۰ دستگاه را که در این پویش سهیم هستند به تناسب ظرفیت آن ها احصا کند تادر عرصه های ملی نهالکاری انجام شود.
قدیمی خاطرنشان می کند: تامین نهال و حفاظت و نگهداری نهال های کاشته شده مقوله هایی هستند که طبق سند شجره طیبه وظایف دستگاه ها در این موارد پیش بینی شده است و مجریان نهالکاری وظیفه مراقبت از این نهال ها را تا ۵ سال بر عهده دارند.
رئیس جنگلداری و جنگل‌کاری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی گفت: یکی از اولویت های اجرای این طرح اجرای آن در مناطق محروم است اما در همه مکان ها و اراضی مستعد می توان نهال کاشت و در حریم و داخل روستاها هم تحت عنوان توسعه فضای سبز و ایجاد بوستان های روستایی نهال می کاریم.
کمبود اعتبار
قدیمی به کمبود اعتباری که در این بخش وجود دارد نیز اشاره می کند و می گوید: با وجود این که در برخی قوانین مانند هوای پاک هم بر اجرای نهالکاری و تکمیل کمربند سبز تاکید شده اما تامین نهال با وجود کمبود اعتبار یکی از موانع اجراست.
رئیس جنگلداری و جنگل‌کاری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی از ظرفیت بالایی که تنها نهالستان جنگلی استان دارد خبر می دهد و می افزاید: نهالستان شهید کلاته بجنورد ظرفیت تولید حتی ۲ میلیون نهال را نیز دارد اما کمبود اعتبار ظرفیت آن را به تولید حدود ۲۲۰ هزار نهال در سال کاهش داده است.
وی از تولید ۱۴۰ هزار نهال پارسال در این نهالستان جنگلی نیز خبر می دهد و می گوید: برای اجرای پویشی که در استان و کشور شکل گرفته است و هم چنین تکمیل کمربند سبز و اجرای قانون هوای پاک نیاز به نهال های بیشتری داریم که بدون بودجه برای تولید و نگهداری امکان پذیر نیست و این در حالی است که برای تولید و نگهداری نهال در نهالستان بجنورد حداقل نیاز به۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان اعتبار داریم اما امسال نیمی از این اعتبار هم تامین نشد.
گستره حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی ۲ میلیون و ۳۳ هزار و ۳۶ هکتار است که از این وسعت یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار مرتع، بیش از ۱۸۳ هزار هکتار بیابان و ۴۳۴ هزار و ۵۵۰ هکتار جنگل است.
خراسان شمالی ذخیره گاه ژنتیک انواع گیاهان و درختان جنگلی است و ۲۵ هزار هکتار از جنگل های این استان هیرکانی و بقیه ایرانی تورانی است که گونه های ارس، افرا، زالزالک و کرکو را در خود دارد.
در این استان ۳۵۰ گونه گیاه دارویی، معطر و ادویه ای شناسایی شده است که بیشتر این گونه ها قابلیت صنعتی شدن دارند.