تنوع زیستی یکی از مولفه های زیستی بسیار مهم برای زندگی و حیات و منبعی تجدید ناپذیر است که در صورت از دست رفتن، دیگر قابل جبران نخواهد بود؛ اهمیت تنوع زیستی به علت نقش آن در حفظ اکوسیستم است از این رو کاهش مولفه های زیستی می تواند تاثیرات زیادی بر یک اکوسیستم بگذارد، تنوع زیستی از سه مفهوم تنوع ژنی، تنوع گونه و تنوع زیست بوم (اکوسیستم) تشکیل شده است که نابودی هر کدام از آنها بر کیفیت زندگی انسان تاثیر می گذارد.
در واقع تنوع زیستی برای انسان بسیار مهم است زیرا فراوانی گونه های گیاهی به معنی افزایش محصولات غذایی برای انسان و افزایش گونه های جانوری به معنی پایدار بودن محیط زیست در راستای تعادل طبیعت است، نابودی یک گونه گیاهی یا جانوری تاثیر منفی زیادی بر کیفیت زندگی انسان دارد مثلا در یک اکوسیستم به دنبال کاهش تعداد پرندگانی که از ملخ ها تغذیه می کردند، جمعیت این جهندگان بی رویه افزایش یافت که موجب بروز خسارت به مزارع و محصولات کشاورزی شد این یعنی اینکه تعادل اکوسیستم به هم خورد.
سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی حفاظت از تنوع زیستی اقدامات ارزنده ای را در راستای حفاظت انجام داده که برخی از آنها ادامه دار خواهد بود و اثرش را به مرور بر طبیعت و زندگی انسان نشان می دهد.
راه اندازی سامانه جامع
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست درباره عملکرد یک ساله این معاونت به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: یکی از مسائلی که در این مدت دنبال کردیم راه اندازی و تکمیل سامانه جامع محیط زیست بود، یکی از ضعف هایی که محیط زیست کشور تا حالا داشته این است که سامانه جامعی که هم بانک اطلاعاتی مناسبی از داده های تنوع زیستی کشور را در خودش جای دهد و هم پایش ها و نظارت ها را مستدل کند و هم شفافیت برای پاسخگویی به ابهامات را داشته باشد نداشتیم، این کار قبلا شروع شده بود اما چهارچوب ها ضعیف دیده شده بود.
حسن اکبری افزود: در این سامانه بخش های مختلف بانک های اطلاعاتی اعم از بانک اطلاعات سرشماری ها، تلفات حیات وحش، وضعیت موزه ها و تروفه ها، نمونه های علمی جمع آوری شده، وضعیت دام و تخریب ها در مناطق چهارگانه، وضعیت پایش همه مراکز و مناطقی که نیاز به پایش دارند و شکارچیان و متخلفان را در این سامانه پیش بینی کردیم و داریم روی آن کار می کنیم.
بخشی از سامانه جامع محیط زیست مانند سامانه باغ وحش ها راه اندازی شده و فعال است اما در حال تکمیل کردن آن هستیموی اظهار داشت: بخشی از این سامانه مانند سامانه باغ وحش ها راه اندازی شده و فعال است اما در حال تکمیل کردن آن هستیم، البته تا زمانی که کامل به جریان بیفتد و تکمیل شود زمان می برد، به نظر می رسد زمان زیادی از سال آینده را هم باید روی این سامانه کار کنیم اما در مقابل یکبار برای همیشه یک سامانه جامعی خواهیم داشت که با استفاده از آن امکان نظارت ها به طور کافی فراهم می شود.
وی افزود: خوشبختانه تا حدودی ثبت داده ها در این سامانه جامع دارد انجام می شود قطعا با داشتن بانک اطلاعاتی داده های تنوع زیستی اتفاقات بهتری برای حفاظت می افتد، اینکه خواهیم دانست که در هر استان مثلا چه تعداد پرنده و یا خزنده داریم و در چه شرایطی هستند، برخی از استان ها آغاز کردند و برخی هم از قبل آنرا داشتند و در حال تکمیل آن هستند، اطلاعات خود را برای ما فرستادند که اطلاعات خیلی خوبی به ما می دهد و می تواند مفید و موثر باشد.
تنظیم قانون حفاظت و بهره برداری پایدار از حیات وحش
اکبری گفت: نکته دیگر در زمینه تنوع زیستی و حیات وحش این است که بعد از انقلاب قانون خاص حیات وحش در کشور نداشتیم، یعنی تنها قانون ما قانون شکار و صید بود که سال ۱۳۴۶ نوشته شده بود که متناسب با شرایط آن زمان است، نام این قانون هم قانون شکار و صید است یعنی نشان می دهد که توجه آن زمان بر شکار و صید بود در حالی که مسائل امروز بسیار گسترده تر است و موضوع تنوع زیستی مطرح است، شاید مهمترین نقطه ضعفی که این قانون دارد این است که تخریب اکوسیستم در آن دیده نشده است، اینکه بخش قابل توجهی از اکوسیستم ها و زیستگاه های خارج از مناطق چهارگانه ما به خاطر اجرای پروژه های عمرانی، صنعتی، نظامی و غیره که بیشترشان هم دولتی است دارد آسیب جدی می بیند و موجب از بین رفتن بنیاد اکوسیتسم ها مانند پوشش گیاهی می شود و در پی آن تنوع زیستی هم نابود می شود، این مساله در قانون به خوبی دیده نشده در حالی که مقام معظم رهبری در سخنرانی خود در سال ۱۳۹۳ بر روی جرم انگاری تخریب تاکید کردند در حالی که در حوزه محیط زیست حداقل این اتفاق نیفتاده است.
بخش قابل توجهی از اکوسیستم و زیستگاه های خارج از مناطق چهارگانه به علت اجرای پروژه های عمرانی که بیشترشان دولتی است ، آسیب جدی می بینندوی اظهار داشت: البته در این زمینه مواردی در قانون حفاظت از خاک که سال ۱۳۹۸ تصویب شد دیده شده است اما اینکه تخریب خاک چه تاثیری بر روی تنوع زیستی خواهد داشت و چگونه گونه های جانوری آسیب خواهند دید، در این قانون دیده نشده است که این مساله باعث شد بخش زیادی از تنوع زیستی خود را از دست بدهیم.
فهرست مهره داران به روز می شود
اکبری درباره سایر اقدامات معاونت محیط زیست طبیعی گفت: حدود ۲۰ سال پیش وضعیت حفاظتی گونه های مهره دار کشور در قانون مشخص شده است اینکه کدام ها در خطر انقراض هستند و کدام ها شرایط بهتری دارند، طبیعتا کارهایی از همان زمان آغاز شده بود و ما هم با جدیت کار را پیش می بریم که پیش بینی می شود تا آخر فروردین ماه فهرست به روز شده گونه های مهره دار کشور استخراج شود که می تواند مبنای بسیاری از کارها و پیگیری های قضایی و کارهای حفاظتی ما باشد.
ابلاغ ۱۰ دستور مهم به استان ها در زمینه حیات وحش طبیعی
وی اظهار داشت: یکی از مهمترین کارهایی که باید انجام دهیم این است که تمام ادارات کل استان ها را در زمینه چالش های مهم محیط زیست طبیعی حساس کنیم و هم عملکرد بیشتری در این زمینه از آنها بخواهیم، بخشنامه ای با امضای رییس سازمان حفاظت محیط زیست به استان ها ارسال شد که مسائل مهمی مانند پایش و نظارت، جمع آوری نمونه های ژنتیکی و نظارت بر باغ وحش ها در آن دیده شده است یعنی مسائل اصلی چالش برانگیز که حیات وحش را بیشتر تحت تاثیر قرار می دهد در آن دیده شد بر این اساس ۱۰ مورد مهم و کلی در این زمینه به استان ها ابلاغ شد ، همچنین جدولی که شاخص ها را در بر می گیرد نیز ابلاغ شده و با این حساب اولین عملکرد استان ها تا پایان سال جمع آوری و به رییس سازمان داده می شود.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: قطعا با توجه به اینکه تاکید رییس سازمان حفاظت محیط زیست بر اجرای این بخشنامه است استان ها هم به این سمت خواهند رفت و خودبخود با این ظرفیتی که داریم تحرکی در پیشگیری از تخریب در مناطق حفاظت شده و حفاظت بهتر از تنوع زیستی در سطح استان ها اتفاق خواهد افتاد.
کنترل بیماری های حیات وحش نیازمند همکاری نهادهای مرتبط
وی اظهار داشت: بیماری های حیات وحش متاسفانه از مسائل معمول سازمان محیط زیست شده است، امسال در ۸ استان و ۹ کانون درگیر بیماری نشخوارکنندگان کوچک بودیم که مشکلات زیادی را برای همکاران در استان های البرز، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، فارس، اصفهان و مازندران که درگیر این بیماری شدند، ایجاد کرد، تلاش های زیادی شد تا بیماری کنترل شود، آمار رسمی میزان تلفات را ۵۰۴ راس کل و بز و قوچ و میش اعلام کرد اگرچه طبیعتا تلفات بیشتر از این بوده چون قطعا بخشی از تلفات اصلا دیده نشده است اما در مجموع به نسبت کانون هایی که داشتیم تلاش همکاران در استان ها بسیار خوب ارزیابی شد و توانستند با تلفات کمتری بیماری را مهار کنند.
اکبری ادامه داد: البته در سه کانون هم درگیر بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان شدیم که کانون تالاب میقان اراک از همه سنگین‌تر بود و انرژی زیادی را از همکاران گرفت و بیش از هزار قطعه تلفات پرندگان گزارش شده بود.
بیش از هزار قطعه پرنده به علت بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان و ۵۰۴ راس کل و بز و قوچ و میش به علت بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک تلف شدندوی تاکید کرد: بیماری های حیات وحش برای ما یک مساله جدی است، بحرانی که یک بیماری می تواند زحمت سال ها تلاش را هدر دهد مساله قلبل جبرانی نیست بنابراین نیاز است دامپزشکی خیلی جدی تر به این مساله ورود کند، در اروپا طاعون نشخوار کنندگان کوچک ریشه کن شده است اما در کشور ما هنوز وجود دارد، این بیماری عمدتا از دام اهلی به حیوانات وحشی منتقل می شود، وقتی که چراگاه ها و آبشخورها مشترک باشد این اتفاق می‌افتد، بنابراین نیاز است برای اینکه تنوع زیستی آسیب نبیند سازمان دامپزشکی بتواند سریع‌تر مساله ریشه کنی را دنبال کند.
وی تصریح کرد: همکاری دستگاه های مختلف با هم بسیار مهم است، به عنوان مثال جاده مساله مخربی برای طبیعت و تنوع زیستی است شاید به ظاهر عرض کمی دارد اما زیستگاه ها را تکه تکه و جمعیت حیات وحش را از هم جدا می کند، تلفات جاده ای در سال به چند ده گونه می رسد اما گونه هایی که قلمرو بزرگ دارند بیشتر تحت تاثیر قرار می گیرند از این رو وزارت راه و شهرسازی باید ابتدای طراحی جاده مسائل محیط زیستی را ببیند و گذرگاه هایی را تعبیه کند که خطرات کمتری متوجه حیات وحش شود همچنین باید محدودیت ها را جدی تر بگیرد.
وزارت جهاد چرای دام و وزارت صمت فعالیت معادن را کنترل کند
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: مساله مدیریت چرای دام هم خیلی مهم است الان بر اساس منابع و اظهار نظر متخصصان تعداد دامی که در زیستگاه ها در مراتع کشور چرا می کنند خیلی بیشتر از ظرفیت مراتع است، در این داده ها تعداد دام گاها دو برابر و حتی بیشتر از توان مراتع است، وقتی این حجم چرای اضافه بر ظرفیت مناطق در مراتع داشته باشیم به هیچ وجه نمی توانیم انتظار داشته باشیم که بتوانیم تنوع زیستی را حفظ کنیم بخش زیادی از تنوع گیاهی از بین می رود و گونه هایی که به گیاهان وابسته اند هم تحت تاثیر قرار می گیرند.
وی اظهار داشت: در این زمینه وزارت جهاد با واگذاری ها و تغییر کاربری ها می تواند تاثیرگذار باشد، وزارت صمت هم در حوزه معدن می تواند تاثیر بسیاری داشته باشد، فعالیت معادن در قلب زیستگاه های طبیعی رخ می دهد برای همه آنها جاده دسترسی نیاز است و معدنکاران آموزش کافی هم ندیده اند از طرفی هم بازسازی صورت نمی گیرد بنابراین دیگر حفاظت معنی پیدا نمی کند، خیلی از جاها وزارت کشور در استان ها می تواند تاثیر گذار باشد اینکه نگاه یک فرماندار یا یک استاندار به عنوان عالی ترین مقام سیاسی در استان برگرفته از نگاه مقام معظم رهبری باشد و بدانند که حفاظت چه مساله مهمی است و رهبری همواره بر آن تاکید دارند موجب تسهیل در امور مربوط به محیط زیست می شود.
تقویت جوامع محلی برای حفاظت از حیات وحش
اکبری گفت: در مورد خزندگان که برخی گونه های اندمیک و خاص کشور هستند توجه کمتری هم به آنها شده است، البته کارهایی روی آنها صورت گرفته و ما هم آنرا ادامه می دهیم که تقویت جوامع محلی برای حفاظت این گونه ها جزو برنامه های سازمان است از این رو در این راستا برای وزغ تالشی، سمندر لرستانی، سمندر کردستانی و افعی دم عنکبوتی برنامه هایی داریم.
وی افزود: یکی دیگر از کارهایی که در سیاست گذاری بسیار دیده شده تقویت کارهای تخصصی است که برای این منظور یک سری دوره های آموزشی تخصصی را برای تمام همکاران به صورت وبیناری آغاز کردیم، چون دانش همکاران باید به روز شوند که قرار است در زمینه های سرشماری، قرق های اختصاصی، وضعیت کلی خزندگان کشور چالش ها و تهدیدات کارگاه هایی برگزار شود تا همکاران از آخرین وضعیت حفاظت، تهدیدات و آخرین روش های حفاظتی آشنا شوند و یک همگرایی و همراهی بیشتری در استان ها برای حفاظت اتفاق بیفتد این کار شروع شده و مورد استقبال هم قرار گرفته است.
تعیین مبلغی برای بیمه خسارت حیات وحش به مزارع و دام
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: موضوع خسارت حیات وحش به مزارع و دام مساله بسیار مهمی است، پیگیری های زیادی را در این زمینه داشتیم امیدوارم در سال ۱۴۰۱ به نتیجه مطلوبی برسد، در این راستا در لایحه بودجه که از طرف دولت تقدیم مجلس شد مبلغی برای بیمه محصولات کشاورزی و دام دیده شد که اگر مجلس همراهی کند این اتفاق خوبی است که می تواند برای حیات وحش رخ دهد، اگرچه مساله ای پیچیده و بین دستگاهی است اما یکی از معضلات مهم استان ها است وقتی مردم از حیات وحش خسارت ببینند مزارع و یا دامشان آسیب ببیند میزان همکاری و مشارکتشان در حفاظت کم می شود.
با دولت و مجلس رایزنی هایی در خصوص تخصیص اعتبار برای بیمه خسارت حیات وحش به مزارع و دام انجام داده ایم که امیدواریم در سال ۱۴۰۱ به نتیجه مطلوبی برسدوی اظهار داشت: قطعا این نگاه جوامع بر روی برنامه های حفاظتی تاثیر می گذارد، وضعیت شرکت های بیمه ای برای بیمه محصولات کشاورزی در برابر خسارات حیات وحش به گونه ای نیست که از آن استقبال کنند بنابراین قصد داریم این مساله را با جدیت پیگیری کنیم اما نمی دانم که چقدر نتیجه بگیریم اما قطعا اجرای آن بر روی حفاظت خیلی تاثیرگذار خواهد بود.
رها سازی بیش از ۳۰۰ گونه حیوانی بازپروری شده
اکبری گفت: بازپروری و رها سازی گونه های حیات وحش از کارهای معمول سازمان شده است بر این اساس امسال بیش از ۳۰۰ مورد گونه جانوری بازپروری و در طبیعت رها سازی شدند، اما مساله مهم در این زمینه این است که فعالان در این عرصه به آموزش نیاز دارند، خیلی از بازپروری و رها سازی ها در استان ها استاندارد نیست که باید آموزش را در این زمینه تقویت کنیم در واقع اینطور نباشد وقتی از حیوانی نگهداری می کنیم و بعد آنرا در طبیعت رها می کنیم مطمئن باشیم که به طبیعت بر می گردد نه اینکه فقط از ما دور شود و بعد تلف شود.
پیشرفت ۳۰ درصدی بازنگری دستورالعمل ها در حوزه طبیعی
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: بیش از ۳۰ دستورالعمل در حوزه طبیعی از جمله دستورالعمل های باغ وحش ها، مراکز تکثیر و پرورش، طبیعت گردی و قرق های اختصاصی وجود دارد که بازنگری آنها ۳۰ درصد پیشرفت داشته است.
تقویت ساختار قانونی اکوتوریسم و طبیعت گردی
وی ادامه داد: در زمینه اکوتوریسم و طبیعت گردی مشکلات و چالش های قانونی زیادی داریم، در این زمینه جلسه ای را با گروهی از متخصصان این بخش برگزار کردیم، چالش ها در این زمینه بسیار جدی است اگر چه سازمان حفاظت محیط زیست برخی کارها را آغاز کرده اما در صدد هستیم که ساختار قانونی این موضوع را تقویت و نظامند کنیم که بهره برداری پایدار صورت بگیرد تا هم سازمان بتواند از این مساله بهره مند شود یعنی اکوتوریسم به کمک حفاظت بیاید و هم اینکه بتواند نظارت ها را به طور جدی انجام دهد.
اکبری گفت: ما هم قبول داریم که باید محیط زیست، تنوع زیستی و حیات وحش را به سمت درآمد زایی ببریم به طوری که حفاظت درآمد داشته باشد و جوامع محلی نیز از آن بهره مند شوند، برای همین در صدد درست کردن زیرساخت های قانونی آن هستیم.
وی با تاکید بر اینکه تمام این اقدامات همچنان در سال آینده هم ادامه خواهد داشت و برخی هم تقویت می شود گفت: اگر این نگاه توسعه یابد بسیاری از فشارها یا تکلیف های اضافه ای که بر محیط زیست تحمیل می شود و عواقبش بیشتر از منافعش است، کمتر می شود.
ساماندهی فریدونکنار نیازمند همکاری دستگاه های اجرایی استانی
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اظهارداشت: مساله فریدونکنار یک معضل اجتماعی است و به شدت نیازمند عزم جدی دستگاه های اجرایی استانی و شهرستانی است، در این میان باید دستگاه قضایی، نیروی انتظامی به ویژه مجموعه فرمانداری و استانداری در کنار هم کمک کنند تا مساله فریدونکنار برطرف شود، اینکه سالها است تعداد زیادی پرنده در فریدونکنار از بین می رود لکه تاریکی از حفاظت از محیط زیست است که باید برای رفع آن تلاش کنیم.
سرشماری گونه های حیات وحش
وی گفت: سرشماری حیات وحش کار معمول سازمان محیط زیست است که هر ساله انجام می شود، این کار زحمت بسیار زیادی دارد، سرشماری برای پستانداران، پرندگان آبزی و کنار آبزی انجام می شود البته برای گونه های خاص مانند هوبره به طور جداگانه سرشماری می شوند که کار سنگینی است، البته با توجه به اهمیت حفاظت از هوبره این کار انجام شده و در حال جمع بندی نتیجه هستیم.
اکبری تاکید کرد: اگر می خواهیم محیط زیست سالمی داشته باشیم و تنوع زیستی کشور حفظ شود جز با همکاری مردم و هم افزایی دستگاه ها محقق نخواهد شد اینکه یک دستگاه با تعداد معدودی نیرو و اعتبار اندک کار حفاظت را دنبال کند تقریبا شدنی نیست.
۹۰۱۴