به گزارش ایرنا، "نوروز" عمومی‌ترین و مهمترین جشنی است که در کردستان گرامی داشته می‌شود و پس از گذشت هزاران سال هنوز جوهره اصلی آن حفظ شده، اگرچه که آداب و رسومی نیز طی یک سده اخیر به آن افزوده شده است.
جشن نوروز در برخی از روستاهای کردستان در اوایل اسفندماه برگزار می‌شود و رفته رفته تا پایان این ماه روستاهای دیگری نیز به ویژه در منطقه هورامان این جشن را برپا می‌کنند، اما جشن اصلی نوروز همان غروب روز پایانی اسفندماه است که در همه مناطق کردستان برگزار می‌شود.
برافروختن آتش و هه‌لپرکی کُردی (نوعی رقص محلی) از آداب اصلی گرامیداشت جشن نوروز در منطقه کردستان محسوب می‌شود و مردم این منطقه با پوشیدن لباس‌های محلی رنگارنگ در این جشن حضور می‌یابند.
کُردها نیز با رویاندن سبزه در ظرفی کوچک در خانه به پیشواز نوروز می رفته‌اند. در گذشته مرسوم بوده که خانه را چند روز مانده به عید جارو می‌کردند تا پلیدی‌ها و زشتی‌ها را بزدایند و سپس جارو را در کوزه‌ای قدیمی آتش زده و خاکستر ناشی از سوزاندن پلیدی‌ها را با همان کوزه در بیرون از خانه بر زمین می‌کوبیدند.
علاوه بر این در میان کُردها مرسوم بوده که پوست برخی از حیوانات ذبح شده همچون گاو و گوسفند را می‌آوردند و در آن می‌دمیدند، سپس آویزان می‌کردند تا خشک شود و در واقع به شکل بادکنک امروزی درآید که اکثرا در قصابی‌ها آن را برای شب نوروز می‌فروختند.
از جمله کارهای دیگری نیز که از زمان صفویه به بعد در این منطقه مرسوم شده این بوده که ۲ ماده سنتی «زرنیخ» و «کلوریات را جدا جدا می‌کوبیدند، سپس در داخل یک دستمال با یکدیگر در هم آمیخته و می‌بستند، هنگامی که این ماده بسته بندی شده را بر روی زمین می‌کوبیدند منفجر می‌شد و خطر آنچنانی هم نداشته است.
"خوانچه" هدیه نوروزی تازه عروسان در کردستان
رسم دیگری نیز که در منطقه کردستان وجود داشته است بردن عیدانه برای نوعروس‌ها و دختران نامزد کرده از سوی خانواده داماد با عنوان (خوانچه) بوده که شامل کله قند، لباس، عطر، آینه، آجیل، میوه، شیرینی و حتی غذا بوده است.
علاوه بر این زنان این منطقه در روز آخر سال، تخم مرغ می‌پختند و سپس با پوست پیاز یا رنگ‌های رنگرزی آنها را تزیین می‌کردند، این تخم مرغ‌ها، آجیل، خشکبار، شکلات و شیرینی را در ظرفی به عنوان عیدانه برای همسایه خود می‌بردند.
مردم کردستان یک روز مانده به تحویل سال و یا آخرین شب جمعه سال به سر مزار مردگان خود می‌رفتند و فاتحه‌ای نثار روح درگذشتگان می‌کردند.
همچنین مرسوم بوده که برای خانواده‌های عزادار لباس نو می‌بردند تا عزایشان را بشکنند، یا به احترام خانواده‌هایی که عزادار بودند و اولین جشن مرده(نوجشن) آنها محسوب می‌شد همسایه آنها آتش نوروز را برپا نمی‌کردند.
"رشته پلو" نهار روز عید در کردستان
برپا کردن سفره هفت سین در گذشته‌های دور در منطقه کردستان مرسوم نبوده و نهار روز عید هم در بیشتر مناطق استان معمولاَ رشته پلو بوده است.
در روز جشن نوروز خانواده‌ها به دور یکدیگر جمع شده و عید را تبریک می‌گفتند، مردها هم به خدمت بزرگان شهر می‌رسیدند و فرا رسیدن سال تازه را تبریک می‌گفتند.
بعد از این دید و بازدیدها مراسم دیگری تا روز طبیعت (۱۳ بدر) در کردستان وجود نداشته است که مردم در آن روز به باغ‌های اطراف شهر می‌رفتند.
برخی از این آداب و رسوم و آیین‌ها هنوز در منطقه کردستان پابرجاست و برخی دیگر کمرنگ و یا به طور کلی منسوخ شده است، اما برپا داشتن جشن نوروز همچنان با برافروختن آتش و شادی و شادمانی هه‌لپرکی کردی برگزار می‌شود.
اگرچه که ۲ سال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا امکان برگزاری اجتماعات جشن نوروز مسیر نبود اما امسال با فروکش کردن این بیماری شاهد برگزاری مجدد این جشن در شهرها، روستاها و نقاط مختلف استان کردستان هستیم.
جشن نوروز امسال در شهر سنندج در روزهای ۲۶ و ۲۹ اسفند در سالن ۶ هزاری و فضای روباز ورزشگاه ۲۲ گولان برگزار شد و جمعیت بسیار زیادی از مردم در این جشن حضور یافتند.
«محمد علی سلطانی»، دکترای عرفان و فلسفه و کُردپژوه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا از فلسفه پیدایش عید نوروز و چگونگی برگزار کردن جشن سال نو در گذشته به بیان مطالبی پرداخت که در ادامه می‌خوانید.
سرزمین زاگرس، آرشیو فرهنگی و تاریخی آداب و رسوم است
این کُردپژوه گفت: روز چهارشنبه پنجم اسفندماه ۱۳۸۸ هجری شمسی برابر با ۲۴ فوریه سال ۲۰۱۰ میلادی سازمان ملل متحد «نوروز» را به عنوان یک روز بین المللی و روز فرهنگ و صلح جهانی در تقویم خود به ثبت رساند و همچنین این روز را روز زمین هم نامیدند.
وی با بیان اینکه احترام جهان به جشن نوروز در سرشناسی فرهنگ شفاهی و معنوی دنیا گام ارزشمندی است، افزود: با توجه به اینکه کشورهای ایران، افغانستان، هند، جمهوری آذربایجان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، ترکیه، کشورهای حاشیه خلیج فارس و نیز کُردها در سراسر جهان و اقلیم منطقه کردستان جشن نوروز را باشکوه تمام برگزار می‌کنند، باید اهمیت آن را در منطقه دریابیم و تفاوت‌های آن را بشناسیم.
سرزمین زاگرس آرشیو فرهنگی و تاریخی آداب و رسوم است و کُردها از هزاران سال پیش تاکنون نگهدارنده فرهنگ و آداب و رسوم خود هستند
سلطانی ادامه داد: سرزمین زاگرس و میان‌رودان، آرشیو فرهنگی و تاریخی آداب و رسوم است و کُردها از هزاران سال پیش تاکنون نگهدارنده فرهنگ و آداب و رسوم خود هستند.
وی گفت: یکی از نکات قابل توجه در حوزه نوروز این است که تمامی ملت‌ها و کشورهایی که نوروز را با شکوه تمام برگزار می‌کنند اسلام جزو ملیت آنها نیست، بلکه جزو هویت آنهاست؛ کُردها هم به همین مناسبت در سیر تاریخی خود به گونه‌ای در هر مقطع نوروز را با ادیان ساری و جاری در سرزمین خود در هم آمیخته و با ظهور اسلام آن را اسلامیزه کرده‌اند.
این کُردپژوه اضافه کرد: اکثر قریب به اتفاق این کشورها سندی متقن از لحاظ تاریخی برای اینکه نوروز را از آن خود و نگهدارنده آن بدانند ندارند و حتی در کشورهای همسایه ما هم آن را به عنوان یک عادت تاریخی برگزار می‌کنند، اما در میان کُردها نوروز هم یک جشن ملی و هم یک جشن آیینی است.
"نوروز" نماد پیروزی کیومرث بر اهریمن
وی با اشاره به اینکه نوروز در کتاب‌های پیروان آیین یاری و ایزدیان کردستان، بخشی از اعتقاد آنها را دربرمی‌گیرد، افزود: اگر ما در بین کُردها به بررسی مسئله نوروز بپردازیم می‌بینیم که چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح فردی به نام «کیومرث» از نژاد کُرد برخاسته که از همان ابتدای کار یک اهریمن به دشمنی با وی پرداخته است.
سلطانی ادامه داد: کیومرث در کوهستان‌های رواندز به جنگ با اهریمن پرداخته و به سپاهانیش دستور داده است که در صورت پیروزی بر بالای کوه‌ها آتش بیافروزند و در نهایت چون آنها پیروز شدند این کار را انجام دادند.
با دستور کیومرث جشن ۹ روز، به ۹ شبانه روز تبدیل شد و به عنوان جشن ۹ روز هر ساله به مناسبت غلبه بر اهریمن و تاریکی و ظلمت برگزار می‌شده است
وی اضافه کرد: روز پیروزی بر دشمن ۱۰ روز پیش از موقع نوروز کنونی، یعنی ۲۱ اسفندماه بوده است که با دستور کیومرث جشن ۹ روز، به ۹ شبانه روز تبدیل شد و به عنوان جشن ۹ روز هر ساله به مناسبت غلبه بر اهریمن و تاریکی و ظلمت برگزار می‌شده است.
این کُردپژوه گفت: ما در آداب منطقه کردستان سه مرحله نوروز داریم که یکی جشن ۹ روز است و از ۲۱ اسفندماه شروع می شود؛ مرحله دوم جشن نوروز که آن را آغازگر دادگری «جمشید» پادشاه ایرانی می‌دانند و زمانی است که او بر تخت می‌نشیند.
وی افزود: در مرحله بعد قیام کاوه آهنگر علیه ضحاک در جشن ۹ روز صورت می‌گیرد که در همان فاصله از ۲۱ اسفند تا اول نوروز کاوه آهنگر برای سرکوبی ضحاک مار بر دوش فرصت را غنیمت می‌شمارد و این ۱۰ روز را به لشکرآرایی و تدارک و قیام علیه او اختصاص می‌دهد؛ طی همین ۱۰ روز کاوه بر ضحاک مسلط می‌شود و فریدون را جانشین او می‌کند. این مراحل در منطقه کردستان هرکدام به شیوه خاص آیینی و به صورت جشن برگزار می‌شده‌اند.
سلطانی ادامه داد: به گفته «طبری» تاریخ نگار ایرانی، عید نوروز آغاز دادگری جمشید بوده است، اما این نوروزی که امرور در کردستان برگزار می‌شود آغاز سلطه کاوه بر ضحاک است.
نوروز جشنی کشاورزی است
وی بیان کرد: اصولا نوروز جشنی کشاورزی است و رابطه مستقیم با اقتصاد مردم کوهپایه‌های زاگرس و از لحاظ پیوستگی با طبیعت و گرفتن رزق و روزی زندگانی خود از بطن زمین دارد، به همین مناسبت می‌توانیم بگوییم چونکه از طرف سازمان ملل هم به عنوان روز زمین نامگذاری شده است، به گونه‌ای می‌تواند بیشتر با اندیشه‌های منطقه زاگرس پیوند داشته باشد.
واژه «عید» از ریشه «عود» آمده که به معنای بازگشت است؛ در زمان عید همه چیز دوباره بر می‌گردد، آب به جوی‌ها و چشمه‌ها، سبزه‌ها و شکوفه‌ها به طبیعت و دگرگونی کامل در جهان طبیعت ایجاد می‌شود
وی گفت: واژه «عید» از ریشه «عود» آمده که در کلام عربی به معنای بازگشت است؛ در زمان عید همه چیز دوباره بر می‌گردد، آب به جوی‌ها و چشمه‌ها برمی‌گردد، سبزه و شکوفه‌ها به طبیعت بر می‌گردد و دگرگونی کامل در جهان طبیعت ایجاد می‌شود، به همین خاطر این زمان را عید می‌گویند.
این دکترای عرفان و فلسفه افزود: در میان فارس زبانان امروز جشن را آیین شادمانی اطلاق می‌کنند که از واژه «یسن» یا «یسنا» برگرفته شده و در زبان اوستایی به معنای ستایش و پرستش است.
وی ادامه داد: این عید امروز همانند سایر آیین‌های ایران باستان رنگ دینی به خود گرفته است؛ مثلا امروز در مجالس عید نوروز، دف نوازی می‌کنند که اصولا در منطقه کردستان و ایران جشن نوروز آمیختگی با اندیشه طریقت و تصوف دارد و امروز سیاستگذاران فرهنگی می‌خواهند با همان رنگ و بوی طریقت و تصوف آن را ارائه دهند.
سلطانی اضافه کرد: نوروز با دگرگونی‌ها و سیر تحول و تتوری که تاکنون داشته، بعد از آمدن دین اسلام با اندیشه‌های طریقتی و آمیخته‌هایی از شریعت همراه و همگام شده است.
وی افزود: اما نکته قابل توجه این است که عید نوروز در منطقه ایران مرکزی با آرشیو هزاره منطقه زاگرس تفاوت‌هایی داشته است، از این جهت که هر اسطوره‌ای به صورت کلی در جوهره خود تغییرناپذیر است اما طریقه ارائه آن در هر زمانی دچار دگرگونی‌هایی می‌شود و تغییر و تحولاتی دارد؛ آنچه که امروزه ما به عنوان جشن نوروز برگزار می‌کنیم با زمان‌های کهن تفاوت ماهوی دارد، در واقع ما فقط جوهره نوروز را نگه داشته‌ایم.
برپا کردن سفره هفت سین در میان کُردها مرسوم نبوده است
وی ادامه داد: به عنوان مثال برپا کردن سفره هفت سین یکی از آدابی است که ما نه در آیین زرتشت و نه در میان کُردها داشته‌ایم و این مسئله در زمان صفویه در ایران مرکزی رواج پیدا کرده و فلسفه خاص خود را دارد.
این دکترای عرفان و فلسفه اضافه کرد: «خیام» شاعر ریاضیدان در نوروزنامه و «ابوریحان بیرونی» متفکر بلندپایه ایرانی نیز آغاز برج حمل (فروردین) را به جمشید پادشاه ایرانی نسبت می دهند و به قول «بدر چاچی» شاعر قرن هشتم، "آهوی آتشین روی چون در برّه در افتد/ کافور خشک گردد با مشک تَر برابر" که در این روز کافور خشک و مشک تَر برابر می‌شوند و در واقع آهوی آتشین روی کنایه از خورشید، برّه همان برج حمل، کافور خشک کنایه از روز و مشک تَر کنایه از شب است.
وی افزود: در اینجا مسئله تعادل هم یکی از مسایل نوروز است چون این جشن به خاطر اعتدال در طبیعت و یکسانی بین تاریکی و روشنایی نیز هست، زیرا در اولین روز نوروز میزان روشنایی در روز و تاریکی در شب برابر می‌شود.
سلطانی گفت: از دیگر خصوصیات جشن نوروز در منطقه کردستان مانند همه جشن‌هایی که در سراسر دنیا برگزار می‌شود، افزودن تعدادی مسایل شالوده شکنی و برابری‌ها است که نمایش طنزآمیز میرنوروزی‌ها به نحو بسیار جدی در منطقه کردستان برگزار می‌شود و آن در واقع مسخره قدرت و توجه دادن قدرت به توازن و تعادل در طبیعت است.
وی اضافه کرد: از دیگر نکات جشن نوروز در مناطق کوهپایه‌های زاگرس، شباهت‌های آن با جشنی معروف در اروپا در سده‌های میانه است که به عنوان جشن آزادگان و دیوانه‌ها برگزار می‌شده و می‌توان تشابهاتی میان این دو را نیز پیدا کرد.
این کُردپژوه افزود: در همه جشن‌ها زیاده روی‌ها، خوردن، خندیدن، پایکوبی و هیجان وجود دارد و اینها اصولا از خصوصیات جشن‌هایی است که دارای ریشه‌های عمیق تاریخی بوده و باید از نگاه مردم شناسانه به آن نگریست.
جشن برداشت محصول مصداقی از نوروز پیش از اسلام
وی ادامه داد: در دوران پیش از اسلام نوروز در آغاز تابستان و زمان برداشت محصول واقع می‌شده و از قریب یک هزار سال پیش تاکنون این جشن در نقطه اعتدال ربیعی قرار گرفته است.
آنچه که امروز در منطقه کردستان با برافروختن آتش و اجتماع بر گرد آن و رقص و پایکوبی در کنار آتش انجام می‌شود یکی از دیرینه‌ترین، کهن‌ترین و تاریخی‌ترین روش‌های برگزاری نوروز در کوهپایه‌های زاگرس و مناطق کردنشین است
سلطانی گفت: آنچه که امروز در منطقه کردستان با برافروختن آتش و اجتماع بر گرد آن و رقص و پایکوبی در کنار آتش انجام می‌شود یکی از دیرینه‌ترین، کهن‌ترین و تاریخی‌ترین روش‌های برگزاری نوروز در کوهپایه‌های زاگرس و همچنین مناطق کردنشین است که در جاهای دیگر جهان وجود ندارد.
وی اضافه کرد: اصولا کُردها برای عناصر اربعه آب، باد، خاک و آتش احترام بسیار زیادی قایل هستند و در برقرار کردن آتش از آغاز ۹ روز و جنگ کیومرث و پیروزی او بر اهریمن در کوه‌های رواندز این متداول بوده است و در میان کُردها خبر پیروزی را به یکدیگر از طریق افروختن آتش بر فراز کوه‌ها می‌دادند.
این کُردپژوه، دلیل اینکه نوروز را در برخی از مناطق زودتر جشن می‌گیرند مقتضیات جغرافیایی دانست و افزود: در مناطق گرمسیرتر زودتر به استقبال نوروز می روند و در سردسیرتر دیرتر که آن هم به دلیل نبود یک تقویم مدون و اختلاف زمانی بوده است.
نوروز بهانه‌ای برای در کنار یکدیگر بودن، همبستگی و همدلی است و در کنار آن رسیدگی به خانواده‌های بی‌بضاعت و نیز فراموش کردن بدی‌ها و دلخوری‌ها یکسال گذشته نیز می تواند از دیگر جلوه‌های زیبای نوروز باشد.
استان کردستان با یک میلیون و ۶۰۳ هزار نفر جمعیت ، ۱۰ شهرستان، ۳۲ شهر، ۳۱ بخش، ۸۶ دهستان و یک هزار و ۶۷۷ روستا دارد.