به گزارش ایرنا، جنگل‌های هیرکانی که برخی دانشمندان قدمت آن را ۴۰ میلیون سال برآورد کرده‌اند نمادی از فسیل‌های زنده‌ای محسوب می‌شود که از این عرصه‌های جنگلی منحصر به فرد واقع در ساحل جنوبی خزر، سهم استان مازندران ۵۳ درصد، گیلان ۲۶ درصد و گلستان ۲۱ درصد است.
این جنگل‌های با ارزش که ۱۴ تیرماه سال ۹۸ به عنوان دومین اثر بزرگ طبیعی ایران بعد از کویر لوت در چهل و سومین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در باکو آذربایجان در فهرست جهانی قرار گرفت، از آستارا در گیلان تا گلیداغ در شرق گلستان به طول ۷۰۰ کیلومتر و با عرض ۱۰ تا ۷۰ کیلومتر گسترده است.
طبق اعلام کارشناسان، جنگل‌های هیرکانی ۱۵۰ گونه درخت و بوته دارد که در دسته جنگل‌های سبز تابستانی یا پهن‌برگ خزان‌کننده قرار می‌گیرند و نوع درختان هم در منطقه کم ارتفاع، با درخت‌های دامنه‌ها و نواحی خیلی بلند متفاوت است.
راش، بلوط، افرا، نارون، توسکا، زبان گنجشک، ممرز، بارانک، سرخدار، نمدار، انجیلی، لرگ، لیلکی، خرمندی، انجیر و شمشاد از جمله گونه‌های رویشی در جنگل‌های هیرکانی هستند و گونه درختچه‌ای متعددی هم در این جنگل‌ها مشاهده می‌شود که می‌توان به زغال‌اخته، انار، ازگیل، زالزالک، کوله خاس، آلوچه وحشی، سیب وحشی و خاس اشاره کرد.
در دهه ۳۰ خورشیدی که ۱۸ میلیون هکتار جنگل در کشور وجود داشت , مجموع رویشگاه‌های جنگل‌های هیرکانی ۳.۵ میلیون هکتار اعلام شده بود اما امروز جنگل‌های هیرکانی به حدود ۱.۶ تا ۱.۸۵ میلیون هکتار کاهش یافته یعنی نیمی از این جنگل‌ها از بین رفتند و در مجموع اکنون فقط ۱۲ میلیون هکتار جنگل در کشور وجود دارد یعنی ۶ میلیون هکتار جنگل در طول ۶ دهه اخیر تخریب شده است.
کارشناسان تغییرکاربری اراضی، جاده کشی‌های غیر اصولی، خطوط انتقال نفت، آب و برق غیراصولی، تبدیل چوب به ذغال و برداشت‌های غیرقانونی برای تامین نیازهای چوبی کشور، فقر معیشتی جوامع محلی اطراف رویشگاه‌های جنگلی، فشار بیش از حد دام، هجوم آفات مانند لورانتوس و یا سوسک چوبخوار، ریزگردها که فرآیند فتوسنتز (تبدیل انرژی نور خورشید به انرژی شیمیایی از طریق بافت‌های زنده) را مختل کرده، آتش سوزی و تغییرات اقلیمی را اصلی‌ترین دلایلی می‌دانند که رویشگاه‌های جنگلی ایران را به این روز نشانده است.
افزایش آگاهی مردم نسبت به اهمیت عرصه‌های جنگلی در تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و تقویت آبخوان‌ها که باعث افزایش آبدهی قنوات و چشمه‌ها و رونق کشاورزی می‌شود، جلوگیری از جاری شدن سیلاب، کمک به کاهش آلودگی صوتی و ایجاد محیطی زیبا برای گذران ساعاتی مفرح از مهمترین راهکارهای مقابله با تخریب این منابع خدادادی محسوب می‌شود که باید توسط نهادهای مرتبط از سنین پایین در افراد فرهنگ‌سازی شود.
دخالت‌های انسانی مهمترین عامل تخریب
اسداله کریمی‌دوست محقق حوزه جنگل‌کاری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان کرد: جنگل‌های مخروبه به مناطق جنگلی گفته می‌شود که به علل مختلف همه یا بخشی از توانایی‌ها و کارکردهای زیستی خود را از دست داده‌اند و نیاز جدی به مراقبت و مدیریت دارند تا در دراز مدت بتوان این جنگل‌ها را احیا و عملکرد مطلوب زیستی یک جنگل نرمال را از آنها انتظار داشت.
وی دادن فرصت به این جنگل‌ها برای خود احیایی و همچنین دخالت‌های مدیریتی به لحاظ جنبه‌های زیست محیطی از جمله حفاظت، بالا بردن موجودی درختان و درختچه‌ها با بذرکاری و نهالکاری از گونه‌های بومی همان منطقه را از شاخص‌ترین راهکارهای احیای این عرصه‌های طبیعی برشمرد.
این محقق حوزه جنگل‌کاری مهمترین علل تخریب جنگل‌ها را دخالت‌های انسانی اعلام کرد و گفت: تجاوز به عرصه‌های جنگلی در قالب قطع غیرمجاز درختان، چرای دام از نهال‌های نورسته، تبدیل اراضی جنگلی به مرتع و زمین کشاورزی و دیگر کاربری‌ها و اراده ضعیف نهادهای حاکمیتی در برخورد و مجازات متناسب و بازدارنده مجرمان باعث تخریب جنگل‌ها شده است.
کریمی دوست با اشاره به توان بالای جنگل‌ها در ذخیره آب، اظهارداشت: کاهش توان جنگل در کنترل چرخه آب و ذخیره نزولات و درنتیجه افزایش رواناب سطحی و بروز سیل، کاهش تنوع گیاهی و جانوری و در نتیجه کم شدن تنوع زیستی و از بین رفتن ذخایر ارزشمند ژنتیکی این سرزمین از شاخص‌ترین چالش‌های ناشی از تخریب جنگل‌ها محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: راه برون رفت از این معضل فقط جلوگیری از تخریب بیشتر و احیای عرصه‌های جنگلی مخروبه و استفاده از کارشناسان متخصص جنگل به کمک برنامه‌های جامع احیایی است.
این محقق تصریح کرد: تاکنون در احیای جنگل‌ها گام‌های ارزشمند و موثری در کشور برداشته شده اگرچه نسبت به شدت و سطح تخریب، این فعالیت‌ها خیلی کم قلمداد می‌شود و کمبود و حتی نبود اعتبارات لازم باعث تعطیلی یا کاهش تولید نهالستان‌ها در کشور و کاهش توان حفاظت موثر از عرصه‌های جنگلی شده است.
کریمی دوست اضافه کرد: سطح احیایی و جنگل کاری در ۲۰ سال گذشته روز به‌روز کاهش یافته اما در این مدت پروژه‌های تحقیقاتی فراوانی توسط دانشگاه‌ها و موسسه تحقیقات جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری برای احیای عرصه‌های جنگلی مخروبه انجام شده است که می‌توان از نتایج آنها در برنامه‌های احیایی استفاده کرد.
وی تاکید کرد: لازم است هرچه سریع تر و قبل از رسیدن طبیعت به نقطه غیرقابل بازگشت، برنامه‌های احیایی شروع و عملیاتی شوند و اعتبارات لازم تخصیص یابد چرا که تعلل در این امر، هزینه‌های بسیار بیشتری در خارج از عرصه‌های جنگلی روی دست متولیان امر خواهد گذاشت.
تبدیل حفاظت از منابع طبیعی به یک فرهنگ عمومی
علی جان احمدی دیگر کارشناس حوزه جنگل‌کاری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، تبدیل رویکرد حفاظت از منابع طبیعی به یک فرهنگ عمومی را مهمترین راهکار برای مقابله با تخریب پوشش گیاهی جنگل‌ها و کمک به احیا و بازسازی جنگل‌های مخروبه دانست و گفت: مردم باید به این امر واقف باشند که وجود جنگل لازمه حیات انسان‌هاست و برای نگهداری و حفاظت از آن بیشتر کوشا باشند.
وی افزود: طول نوار جنگل‌های هیرکانی از گلیداغ در شرقی ترین نقطه استان گلستان تا آستارا در استان گیلان ۷۰۰ کیلومتر و عرض این نوار ۱۰ تا ۷۰ کیلومتر است و که مردم با به‌دست آوردن هر فرصتی برای دوری از زندگی شهری و رسیدن به آرامش ساعاتی از وقت خود را در آن می‌گذراند اما خیلی از آنان مهمترین وظیفه‌شان که حفاظت است در مقابل این هدیه خداوند انجام نمی‌دهند.
این کارشناس اظهار داشت: ورود خودرو به عرصه‌های جنگلی، چادر زدن، انداختن زیرانداز و روشن کردن آتش در مکان نامناسب توسط برخی از مردم باعث عدم زادآوری جنگل در این مناطق می‌شود و در نتیجه آن جنگل حالت توالی (سیر تکاملی) خود را از دست می‌دهد و به سمت مخروبه شدن بیش خواهد رفت.
احمدی افزود: همچنین عده از مردم با حضور در طبیعت به طور عمدی و یا سهوی شاخه‌های درختان را می‌شکنند که لذا لازم است فرهنگ‌سازی حفاظت از منابع طبیعی از همان پایه اول ابتدایی و در مقاطع بعدی تحصیلی و دانشگاه مورد توجه قرار گیرد.
وی ادامه داد: برخی افراد ساکن در حاشیه جنگل‌ها که زمین کشاورزی دارند به صورت میلی‌متری به حریم جنگل نفوذ کرده و باعث کاهش سطح جنگل‌ها می‌شوند و علاوه بر آن عده‌ای از روستاییان دام‌های خود را برای چرا به داخل عرصه جنگلی می‌آورند که نتیجه آن تخریب پوشش گیاهی خواهد بود.
این کارشناس با اشاره به گرم شدن کره زمین، گفت: این گرم شدن باعث به وجود آمدن آفت و بیماری‌های متعدد در گونه‌های جنگلی می‌شود به عنوان مثال آفت شب پره و بیماری بلایت خیلی از شمشادهای کشور را نابود کرد که با ورود به موقع کارشناسان حدود ۱۰۰ هکتار از عرصه‌های شمشاد جنگل‌های هیرکانی گلستان نجات یافت.
وجود ۱۰ هزار هکتار جنگل مخروبه در گلستان
وی اظهارداشت: از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون حدود ۷۵ تا ۸۰ هزار هکتار از عرصه‌های جنگلی گلستان بسته به نوع شرایط آب و هوایی و خاک هر منطقه در انتخاب نوع گونه‌های قابل کشت با ۲ روش نهالکاری و بذرپاشی جنگل‌کاری شده است.
به گفته معاون امور جنگل اداره‌کل منابع طبیعی و امور آبخیزداری گلستان، از مجموع ۴۵۲ هزار هکتار عرصه‌های جنگلی استان ۱۰ هزار هکتار به دلایل متعددی مانند قرارگیری در حاشیه مزارع و در معرض حضور دام، کشاورزان و جنگل‌نشینان مخروبه است.
داوود مقدسی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: لازم است با حمایت دستگاه‌های قضایی برخورد قاطع با متخلفان انجام و سپس برای احیا و بازسازی این جنگل‌ها برنامه ریزی صورت گیرد چرا که در صورت رفع نکردن دلایل تخریب، این جنگل‌ها بعد از احیا دوباره تخریب و نابود می‌شوند.
وی افزود: احیای جنگل‌های مخروبه نیازمند حفاظت، بازسازی و اجرای عملیات غنی‌سازی با کاشت نهال‌های مناسب با طبیعت هر منطقه است.
جنگل‌کاری ۷۵ هزار هکتار از عرصه‌های جنگلی گلستان
مقدسی ادامه داد: تاکنون بیش از ۷۵ هزار هکتار از عرصه‌های جنگلی گلستان با روش‌های نهالکاری و بذرپاشی با گونه‌های پهن برگ و یا تلفیقی جنگل‌کاری شده که ۳۰ هزار هکتار آن مربوط به جنگل‌های مخروبه به طور عمده در حوزه رامیان، گرگان و بندرگز و ۴۵ هزار هکتار هم مربوط به توسعه جنگل در عرصه‌های شمالی و حوزه‌های کلاله و مراوه‌تپه و حد مرز مراتع ییلاقی و جنگل‌های هیرکانی است.
طبق اعلام مدیرکل منابع طییعی و آبخیزداری گلستان، توجه بیشتر دولت و نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای تخصیص اعتبار موردنیاز با هدف احیای جنگل های این استان ضروری است چرا که از لحاظ کمی، عرصه جنگلی را در این استان از دست نمی‌دهیم اما با وجود خشکسالی و از بین رفتن نهال جوان پای درختان، با کاهش کیفیت عرصه جنگلی در منطقه مواجه هستیم.
عبدالرحیم لطفی بیان کرد: وجود ۴۵۰ هزار هکتار از جنگل‌های هیرکانی در این استان، ارزش تخصیص اعتبار برای حفاظت از این عرصه‌های با ارزش را دارد زیرا کاهش اعتبارات در حوزه احیای جنگل استان در سال‌های اخیر سبب کاهش نهالکاری شده است.
گلستان با مساحتی در حدود ۲ میلیون و ۱۹۲ هزار و ۱۳۰ هکتار از شمال با ترکمنستان، از شرق با خراسان شمالی، از غرب با مازندران و جنوب با سمنان همسایه است.
این استان مرزی دارای تنوع اقلیمی از نیمه مرطوب معتدل تا نیمه خشک و گرم است و منابع طبیعی متنوعی شامل کوهستان های مرتفع، دشت هموار، مناطق پست، شوره زار و دریا دارد.
اراضی زیر پوشش اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان افزون بر یک میلیون و ۳۹۷ هزار و ۲۴۴ هکتار بوده که شامل ۴۵۲ هزار هکتار جنگل، ۸۶۲ هزار هکتار مرتع (شمال استان)، ۲۰ هزار هکتار اراضی ساحلی و اراضی مستثنیات و ۶۲ هزار و ۴۲۰ هکتار اراضی موات است.
در گلستان یک میلیون و۹۰۰ در ۳۴ نقطه شهری و هزار و ۷۵ روستا سکونت دارند که از طریق کشاورزی و دامپروری تامین معاش می‌کنند.