به گزارش حوزه سیاست خارجی ایرنا، با گذشت بیش از نیم قرن از تلاش‌های دانشمندان جهان و با توجه به مزایای بسیار چشمگیر انرژی هسته‌ای، امروزه لزوم دستیابی به فناوری هسته‌ای صلح آمیز در تامین امنیت و پیشرفت کشورها موضوعی انکارناپذیر است.
یکی از سوالاتی که ممکن است مطرح شود این است که لزوم دستیابی به انرژی هسته‌ای چیست و آیا با وجود هزینه‌های فراوان و فشارهای خارجی، پافشاری برای دستیابی به این فناوری توجیه عقلانی دارد یا خیر؟
با توجه به بحران انرژی جهانی ناشی از افزایش بهای انرژی و بی ثباتی در بازار نفت و گاز، افزایش بی‌سابقه تقاضا برای انرژی باعث شده است که کشورها برای حفظ امنیت و منابع خود رقابت گسترده ای برای تامین انرژی مورد نیاز خود داشته باشند. همچنین از آنجا که سوخت فسیلی رو به اتمام است، باید به دنبال جایگزینی برای آن بود. در اختیار داشتن دانش فنی هسته ای علاوه بر خودکفایی در زمنیه تامین انرژی از طریق سوخت هسته ای، سبب پیشرفت در سایر دانش ها و تکنولوژی ها خواهد شد و جایگاه ایران را در بازار انرژی و امنیتی آینده بالاتر خواهد برد.
«رافائل گروسی» مدیر کل آژانس بین المللی اتمی نیز سال گذشته (2021) در آستانه اجلاس گلاسکو با برجسته کردن اهمیت انرژی هسته‌ای در اقتصاد و حل بحران انرژی در آینده، بر تضمین امنیت و ثبات جهانی برای بهره‌گیری از این پدیده شگرف تاکید کرده بود. وی درخصوص تضمین امنیت جهانی خاطرنشان کرد: با گذشت یک دهه از فاجعه فوکوشیما، تلاش های بسیاری در سطح جهان برای ایجاد امنیت صورت گرفته است اما مسئله ما مراکز هسته ای نیستند، بلکه عدم پایبندی به قوانین است که می تواند مشکل ساز شود.
فاجعه فوکوشیما مجموعه حوادثی است که از تاریخ ۱۱ مارس ۲۰۱۱، در پی زلزلهٔ ۹ ریشتری و سونامی و بر اثر اختلال در نیروگاه هسته ای و ماشین‌آلات و نشت مواد رادیواکتیودر ژاپن به وقوع پیوست. متخصصان این حادثه را بعد از حادثه چرنوبیل بزرگ‌ترین فاجعهٔ اتمی می‌دانند و از نظر پیچیدگی آن را در مقام نخست فجایع اتمی جهان قرار می‌دهند چرا که تمام رآکتورهای نیروگاه فوکوشیما در نتیجهٔ این رویداد یکی پس از دیگری منفجر شده و خسارت های عظیمی به بار آورد. حادثه چرنوبیل نیز در جریان یک آزمایش ایمنی در یک نیروگاه هسته ای واقع در شمال اوکراین که در آن زمان متعلق به جماهیر شوروی بود، رخ داد.
انرژی هسته ای؛ قابل اتکا و پاک
از منظر زیست محیطی نیز افزایش غلظت گازهای گلخانه ای بر اثر فعالیت های بشری و استفاده از سوخت های فسیلی نگرانی های فزاینده ای درباره افزایش دمای جو زمین به وجود آورده است و کارشناسان درباره خطرات پدیده گرمایش زمین به طور مداوم هشدار می دهند.
گرمایش جهانی یا گرم شدن زمین نام پدیده‌ای است که منجر به افزایش میانگین دمای زمین و سطح اقیانوس‌ها شده‌است. گزارش‌ها حاکی از آن است که ۱۰ مورد از گرم‌ترین سال‌های جهان تنها از سال ۱۹۹۰ تا سال ۲۰۰۷ به ثبت رسیده‌است که این میزان در ۱۵۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده‌است. از جمله دلایل این پدیده، تئوری تاثیر گازهای گلخانه‌ای موجود در جو زمین مطرح است. که شامل بخار آب، کربن دی‌اکسید، متان، دی نیتروژن مونوکسید و اوزون می شود. به نظر می‌رسد فعّالیّت‌های صنعتی در ایجاد این مشکل بسیار مؤثّر بوده‌اند و به گرم‌شدن کرهٔ زمین کمک می‌کنند. بدون گازهای گلخانه ای میانگین دمای زمین در حدود منفی ۱۸ در جه سانتیگراد خواهد بود.
«رافائل ماریانو گروسی»، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، درمصاحبه با رسانه آرژانتینی لاناسیون گفت: با توجه به اینکه در بحبوحه تغییرات اقلیمی به سر می‌بریم، براساس توافق پاریس، همه کشورها ناگزیر هستند تا برای کاهش دمای زمین تا ۱,۵ یا ۲ درجه ایده‌آل، یعنی دمای قبل از صنعتی شدن، تلاش کنند و این امر، بدون انرژی هسته‌ای امکانپذیر نیست. زیرا باعث کاهش اثرات گازهای گلخانه‌ای در حد صفر می‌شود.
گروسی به نقل از کارشناسان نهاد بین المللی تغییرات اقلیمی خاطرنشان کرد که برای دستیابی به این هدف در سال ۲۰۵۰، نمی توانیم انرژی هسته ای را که انرژی پاک است، از معادلات خود حذف کنیم. حتی بسیاری از کارشناسان محیط زیست نیز اذعان دارند که انرژی اتمی راه حلی موثر برای تغییرات آب و هوایی محسوب می شود.
در آمریکا، وجود ۱۰۰ رآکتور، ۲۰% برق این کشور را تامین می کند. ۳۰ کشور در جهان دارای انرژی اتمی هستند و ۴۴۰ رآکتور در سطح جهان وجود دارد. این نوع انرژی به طور فزاینده ای در حال گسترش است. در آرژانتین نیز از ۶۰ سال گذشته، سه رآکتور موجود است که حدود ۱۰% برق این کشور را تامین می کند.
معضلات انرژی های تجدیدپذیر
در سال های اخیر، برای مقابله با گرمایش زمین، استفاده از انرژی های پاک یا تجدیدپذیر مورد توجه دولت ها و رسانه‌ها قرار گرفته است؛ برق زمین‌گرمایی، خورشیدی، بادی، جزر و مد و انرژی امواج ازجمله انواع انرژی های پاک به‌عنوان جایگزینی برای سوخت فسیلی مطرح‌شده‌اند.
با این وجود، این منابع انرژی در همه جای جهان قابل بهره برداری نبوده و به دلیل وابستگی شدید به عوامل جوی، قابل اتکا نیستند؛ اگر به هر دلیلی میزان تابش نور آفتاب کاهش یابد نمی‌توان برق کافی را تامین کرد. یا اگر باد کمتری بوزد، میزان برق تولیدشده کاهش خواهد یافت.
علاوه بر ناپایداری انرژی های تجدیدپذیر، در عمل مشاهده می شود که فرآیندهای تامین انرژی از طریق انرژی های اصطلاحا پاک، دی اکسید کربن بیشتری را نسبت به زمانی که از طریق انرژی هسته ای به دست می آیند تولید می کند. موضوعی که پاک بودن آنها را زیر سوال می برد. فرآیند تولید پنل‌های خورشیدی و توربین‌های بادی مقادیر زیادی دی‌اکسید کربن آزاد می‌کنند که در نهایت نسبت تولید دی‌اکسید کربن در این نیروگاه‌ها را نسبت به نیروگاه هسته‌ای بسیار بیشتر می‌کند.
انرژی هسته‌ای برخلاف آنچه جنبش‌های ضد هسته‌ای در جهان مطرح کرده‌اند، به‌مراتب انرژی پاک‌تری نسبت به سایر انرژی‌ها محسوب می شود.
اگرچه تولید انرژی هسته‌ای نیز مانند سایر گونه های انرژی، زباله تولید می‌کند اما زباله‌های هسته‌ای کنترل‌شده هستند. برخلاف نیروگاه‌های سوخت فسیلی که دود ناشی از سوزاندن سوخت‌ها را در جو منتشر می‌کنند، وقتی سوخت یک نیروگاه هسته‌ای تمام شود، زباله هسته‌ای آن طی عملیاتی از راکتور خارج و جایی ذخیره می شود. در این فرآیند هیچ ماده رادیواکتیوی وارد طبیعت نمی‌شود.
به‌بیان‌دیگر در حال حاضر انرژی هسته‌ای پاک‌ترین منبعی است که می‌شناسیم؛ اما به علت نگرانی‌های ناشی از فجایع هسته‌ای، سال‌ها است که تلاش شده این انرژی کنار گذاشته شود؛ اما شاید وقت آن است که بشر نگاهی دوباره به انرژی هسته‌ای داشته باشد.
مزایا و کاربردهای انرژی هسته ای
در طول نیم قرن گذشته و در سایه تلاش های دانشمندان سراسر جهان، این فناوری نقش مهمی را در توسعه صنعت، کشاورزی، پزشکی و دیگر زمینه ها ایفا کرده است.
علاوه بر تامین انرژی پاک، فناوری هسته ای کمک می کند تشخیص پزشکی، بهبود پیدا کند. بیماری های بشری درمان شود، تغذیه بشر افزایش یابد، از سلامت حیوانات اهلی مراقبت شود، منابع آبی توسعه یابند، حیوانات خطرناک نابود شوند، بهره وری کشاورزی بهبود یابد، کنترل کیفیت صنعتی تقویت شود، علم شناخت محیط زیست پیشرفت کند و در یک کلام، رفاه و خوشبختی برای زندگی بشری به ارمغان آورده است.
کاربردهای انرژی هسته ای از تولید برق، درمان انواع بیماری مانند سرطان و تولید رادیوداروها، دسترسی به منابع آب شیرین، پیشبرد کشاورزی و ... بسیار فراتر می رود و حوزه های علمی صنعتی بسیاری را در برمی گیرد.
علاوه بر مزایای بسیار چشمگیر اقتصادی، تامین انرژی، پزشکی، علمی، فواید زیست محیطی و ... که استفاده از انرژی هسته‌ای به همراه دارد، فناوری هسته‌ای حتی در مقیاس صلح آمیز آن از نظر امنیتی در سطح نظام بین المللی کنونی نقشی انکارناپذیر ایفا می‌کند.
به عقیده کارشناسان در رویکرد راهبردی کشورها اصطلاحی تحت عنوان «تکنوپلیتیک» درخصوص امنیت‌زایی انرژی هسته‌ای مطرح است که بر اساس آن کشورها به اندازه بهره مندیشان از ابعاد مختلف انرژی هسته ای، به سادگی در معرض تهدید بیرونی قرار نمی گیرند و امنیت بیشتری خواهند داشت.
فناوری صلح آمیز هسته ای ایران
برنامه صلح آمیز هسته ای ایران که از سال ۱۳۲۹ آغاز شده بود، با پیوستن ایران به آژانس بین المللی انرژی هسته ای در سال ۱۳۳۷ و امضای قرارداد منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT) در ۱۳۴۷، شکل جدی به خود گرفت. اما انتشار اخبار ضدو نقیض مغرضانه درباره فعالیت هسته ای ایران، دستاویزی شد برای اعمال تحریم‌های وسیع علیه ایران از طرف آمریکا و اتحادیه اروپا که با وجود همکاری های همه جانبه ایران با نهادهای بین المللی ازجمله آژانس انرژی هسته ای و با وجود توافق طولانی مدت برجام، این تحریم ها همچنان با ادعای بی اساس نگرانی از ساخت سلاح هسته ای، پابرجاست.
این در حالی است که ایران همواره بر صلح آمیز بودن برنامه هسته ای خود در جهت تولید برق و پیشرفت های پزشکی و ... تاکید داشته است.
آیت الله خامنه ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران بارها به طور مکرر از حرام بودن (ممنوعیت دینی) دستیابی و استفاده از سلاح هسته ای سخن به میان آورده اند که آخرین مورد آن، به سخنرانی ۴ اسفند 1399 ایشان در جمع نمایندگان مجلس خبرگان باز میگردد. ایشان تأکید کردند: "آنچه مانع جمهوری اسلامی برای ساخت سلاح هسته‌ای است، فکر و مبانی اسلامی است که ساخت هر سلاحی اعم از هسته‌ای یا شیمیایی را که موجب کشتار مردم عادی می‌شود، ممنوع می‌داند."
شنبه 20 فروردین در شانزدهمین سالروز ملی فناوری هسته‌ای که با حضور حجت الاسلام سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور در سالن اجلاس سران برگزار شد، از 9 دستاورد جدید هسته ای رونمایی شد. رئیس‌جمهور در جریان این بازدید ضمن تصریح به حق استفاده از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای، دانش و فناوری ایران در حوزه هسته‌ای را غیرقابل بازگشت دانست.
۳ دستاورد در حوزه رادیو دارو، ۲ دستاورد در حوزه پلاسما و ۴ دستاورد حوزه‌های صنعتی، لیزر، سیستم‌های کنترلی و عکسبرداری دستاوردهای رونمایی شده در این نمایشگاه است.
سازمان انرژی اتمی همچنین در جریان این نمایشگاه از ۳ برنامه راهبردی خود برای تولید ۱۰ هزار مگاوات برق هسته‌ای، توسعه کاربرد پرتوها و ساخت نیروگاه تمام بومی ۳۶۰ هزار مگاواتی در دارخوین خبر داده است.
با بررسی این موارد می توان نتیجه گرفت که صرف‌نظر از فواید گسترده فناوری هسته‌ای اعم از تولید برق، تامین منابع آبی، کاربردهای پزشکی، دارویی و صنعت کشاورزی، چشم‌پوشی از این انرژی، خطایی راهبردی برای کشورها به حساب می‌آید و کشورها را در آینده به سوی وابستگی انرژی سوق خواهد داد.