به گزارش ایرنا، گل محمدی از قدیمی‌ترین و مهمترین انواع گل‌های خانواده رز است کـه در بیشتر نقاط ایران بـه منظور تولید عطر، گلاب و بـه عنوان گیاه تزئینی مـورد توجه بسیار قرار داشته و کشت می‌شود.
استخراج گلاب از گل محمدی یکی از تولیدات مهم اقتصادی کشور است بطوریکه هرسال گلاب تولید شده و اسانس حاصل از آن علاوه بر مصرف داخلی به خارج از کشور نیز صادر می‌شود.
سابقه ایران در صنعت گلاب‌گیری از این گل به ۲۵۰۰ سال می‌رسد، محصول عمده گل محمدی، گلاب و اسانس گلبرگ خشک آن است که از آنها در صنایع دارویی، عطرسازی، فرآورده‌های بهداشتی، آرایشی و صنایع غذایی استفاده می‌شود.
گل محمدی برترین گونه دارای اسانس رز است و هدف اصلی از کشت آن در ایران تولید گلاب است در حالی که در اغلب کشورهایی که اقدام به کشت گل محمدی می‌کنند، تولید گلاب یک محصول فرعی است.
ایران بیشترین سطح زیر کشت گل محمدی در جهان را دارد اما سهمی تقریبا معادل صفر از بازار جهانی را داراست در حالی که فرآورده‌های گل محمدی شامل اسانس تام، ابسلوت، کانکریت، عطر، ادکلن و خوشبوکننده‌ها، مکمل‌ها و دارو است اما این زنجیره در ایران در همان حلقه اول یعنی تولید گلاب متمرکز و متوقف شده است.
خراسان رضوی در میان استانهای کشور گرچه با رتبه‌دار بودن در عرصه تولید زعفران به عنوان گل سر سبد گیاهان دارویی در تولید این محصول پیشتاز است و بیش از ۹۰ درصد زعفران کشور را تولید می‌کند، اما در زمینه کشت و تولید دیگر گیاهان دارویی نیز جایگاه برتر را در کشور دارد.
خطه زرخیز خراسان رضوی ۳۵۰ گونه از مجموع حدود سه هزار گیاه دارویی شناخته شده در کشور را به صورت خودرو یا دست کاشت دارا می‌باشد. این نکته در کشت گیاهان دارویی حایز اهمیت است که پرورش این گونه‌ها به دلیل نگهداری آسان و مصرف اندک آب و ارزش اقتصادی بسیار مورد اقبال کشاورزان است. در این میان خراسان رضوی درحوزه کشت گل محمدی نیز جایگاه قابل قبول دارد.
سابقه کشت گل محمدی در این خطه زرخیز بسیار طولانی است و در این سابقه طولانی عطر دلنشین و آرامبخش گل محمدی در ذهن مردمان این خطه به خوبی باقی مانده است.
روستای فَرُّخَد، گل سرسبد خراسان رضوی
در این میان روستای فَرُّخَد یا همان قمصر خراسان رضوی که در کیلومتر ۹ جاده کلات نادری واقع است، نگین کشت، برداشت و تولید گل و گلاب در این استان به شمار می‌رود.
کشف سنگ قبرهایی در اعماق ۲ متری زمین‌های روستای فرخد مربوط به ۳۰۰ سال گذشته، گواهی بر عمر ۳۰۰ ساله این روستاست. طول عمر روستا تقریبا هم اندازه روستای پاژ یعنی روستای زادگاه فردوسی است.
روستای فرخد از نظر قدمت و بناهای تاریخی آن‌چنان ارزشمند است که همراه ۲ روستای دیگر به نام فاز و فارمد لقب مثلث تاریخی را به خود گرفته است. منطقه فرخد شامل دو روستا به نام روح‌آباد (روق) و فرخد بالاست. در سالهای دور قلعه‌ای قدیمی و تاریخی به نام قلعه بالا مابین فرخد و روح‌آباد ساخته شد که تعداد بسیاری از اهالی این دو منطقه را در خود جای داد. اما اکنون فقط دیوارهای این اثر تاریخی باقی مانده است.
از زمانهای دور که گلابشویی مقبره امامزاده‌ها در شهرهای ایران انجام میشد، دشت فرخد جزو تامین کننده‌های گلاب مورد نیاز برای شستشوی حرم مطهر رضوی بود اما در گذر زمان به دلیل دست‌اندازی دلالان و سودجویان رفته رفته بهره کشاورزان از این ظرفیت عظیم کمتر و کمتر شده و حتی سودآنها با هزینه‌هایشان سر به سر شد.
طی چند سال اخیر اتفاقات خوشی در روستای فرخد رقم خورده که از آن جمله می‌توان به برگزاری جشنواره گل محمدی، راه اندازی کارگاههای گلاب‌گیری توسط کشاورزان و معرفی هرچند اندک این روستا به گردشگران اشاره کرد.
گل محمدی برند روستای فرخد
شهرستان مشهد با جمعیت افزون بر ۳میلیون و۳۷۲هزارو۶۵۸ نفر درحد ود ۱ هزارو ۱۰۳ حلقه چاه ۳۲۶ رشته قنات و ۳۳۸ چشمه داردکه بیش از ۳۳هزارو ۳۳۳ میلیون مترمکعب آب استحصال وبه مصرف کشاورزی می‌رسد.
این شهرستان در عرصه کشاورزی و دامداری موفقیتها و جایگاههای فراوانی دارد اما در عرصه گل محمدی نامدار و روستای فرخد پیشانی این نامداری است.
معاون رییس سازمان و مدیر جهاد کشاورزی سابق مشهد که هفته اخیر تودیع شد در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت : سطح گلستانهای گل محمدی شهرستان مشهد ۱۹۵ هکتار می‌باشد که در صورت عادی بودن شرایط آب و هوایی، پیش‌بینی داریم امسال افزون بر ۶۳۳ تن گل محمدی در شهرستان مشهد برداشت شود.
سعید خوشقامت با اشاره به اینکه میانگین تولید در این محصول ۳ هزار و ۲۵۰ کیلوگرم گل محمدی در هر هکتار است، بیان کرد: در هر هکتار سطح زیر کشت گل محمدی، اشتغال دائم برای ۳ نفر و اشتغال موقت برای ۱۵۰نفر ایجاد می‌شود.
وی با اشاره به ۲ ویژگی بی‌نظیر گل محمدی شهرستان مشهد گفت: این ویژگی‌ها شامل تنوع اقلیم و اختلاف ارتفاع از سطح دریا است که در افزایش زمان برداشت گل محمدی و میزان اسانس تاثیر گذار می‌باشد و از هر ۳ تن گل تر نزدیک به یک کیلوگرم اسانس تولید می‌شود.
خوشقامت گفت: قرار گرفتن محصول گل محمدی در الگوی کشت، بهره‌وری و صرفه‌جویی در آب با نیاز پایین آبی این محصول را از ویژگی‌های دیگر این محصول برشمرد.
به گفته وی، ۸۳هزارو۲۷۵ هکتار سطح زیر کشت کشاورزی ( آبی و دیم ) در شهرستان مشهد وجود دارد که ۱۸ هزارو ۷۹ هکتارآن باغ‌ها است و میزان تولید محصولات باغی ۱۱هزارو۴۳۲ تن می‌باشد.
پس از ۲ سال تعطیلی جشنواره گل محمدی میزبان گردشگران
رییس شورای اسلامی روستای فرخد در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: امسال سطح زیرکشت گل محمدی در این روستا ۱۰۰ هکتار است که در سالهای گذشته تا۴۰۰ هکتار هم بود که به دلیل خشکسالی ، سرما و کاهش رغبت کشاورزان به کاشت هر سال کمتر می‌شود.
محمدامیرخانی با بیان اینکه امسال پنجمین جشنواره گل محمدی روستای فرخد پس از ۲ سال توقف به دلیل شیوع ویروس کرونا برگزار می‌شود، افزود: برگزاری این جشنواره در معرفی روستا و ظرفیتهای گردشگری آن به گردشگران داخلی و خارجی نقش بسزایی داشت.
وی ادامه داد: حتی برگزاری جشنواره در بهبود قیمت گل تاثیر خوبی داشت و در حالی که در ۸ سال پیش پرداخت وجود گلکاران به رغم خرید در برج ۲ در برج ۱۲ پرداخت میشد، هم اکنون پرداختهای کارخانجات به روز است.
وی بیان کرد:در جریان برگزاری جشنواره تعداد گلابگیران به ۴۰ نفر رسیده است که این شمار هر سال بیشتر و بیشتر هم می‌شود و این افزایش به نفع کشاورزان و موجب افزایش بهره آنان از زحماتشان است.
دبیرجشنواره گل محمدی روستای فرخد اظهار کرد: شمار فراوانی هم از گردشگران هستند که گل و غنچه خام می‌برند که این مدل خرید نیز برای کشاورز منفعت دارد که این روند از جمله تاثیراث برگزاری جشنواره است.
وی با بیان اینکه دو سال پیش قیمت هر کیلوگرم گل تازه ۶ هزار تومان بود و نیم لیتر گلاب ۱۶ هزار تومان قیمت می‌خورد و قیمت غنچه سه برابر گل، ادامه داد: این رقم بسیار کم بود و بازهم موجب دلسردی کشاورزان شد.
امیرخانی ادامه داد:امسال هنوز قیمت گل، که از طریق عرضه و تقاضا تعیین می‌شود ، مشخص نشده اما از ۳۰ هزار تومان که در سال گذشته قیمت خورد،قیمت امسال بیشتر خواهد بود .
وی گفت: قیمت گل محمدی را خود بازاریان مانند انگور و زعفران در بازار قیمتگذاری می‌کنند و همین امر موجب شده تاثیر عرضه و تقاضا بر قیمت بسیار تعیین‌کننده باشد.
گرجستان و ترکیه رقبای سرسخت
امیرخانی گفت: مشکلات متعدد در زمینه خرید گل و جبران نشدن زحمات کشاورزن موجب شد روز به روز رغبت کشاورزان به کاشت گل کمتر و کمتر شود در حالی که گل و بخصوص گلاب مشتریان فراوان داخلی و خارجی دارد.
وی با بیان اینکه ایران بزرگترین تولید کننده گل محمدی دنیاست ، گفت: عدم حمایت لازم از گلکاران و عدم تعیین قیمت از سوی مراجع موجب شده کشورهایی مانند گرجستان و ترکیه در زمینه تولید گل و گلاب از ما پیش گرفته و دیر یا زود با ادامه این روند جای ایران را در بازارهای جهانی بگیرند.
وی تصریح کرد: متاسفانه در این میان کارخانجات نیز به شدت منفعت طلب هستند و حمایت از کشاورز را جدی نمیگیرند در حالی که اگر گل کشت و برداشت نشود دیگر وجود کارخانه معنایی ندارد و اشتغال و فعالیت کارخانه هم در معرض تهدید قرار میگیرد.
پیش‌بینی برداشت ۶ تن گل محمدی
وی با بیان اینکه امسال خوشبختانه شرایط آب و هوایی بسیار همراهی و همیاری با ما داشته است، گفت: پیش بینی میکنیم از سطح ۱۰۰ هکتار زیرکشت گل محمدی در این روستا حدود ۶ تن گل در صورت عدم وقوع سرما برداشت کنیم.
وی اظهار کرد: خرده مالکی در روستا زیاد است اما خوشبختانه با کاشت محصولات متنوع و کشتهای فصلی از جمله انگور ، زهعفران ، گل محمدی، گندم و جو کشاورزان در طول سال اشتغال دارند و هیچ وقت بیکار نیستند.
وی با بیان اینکه تا ۲۰ سال پیش محصولاتی مانند خربزه ، خیار و طالبی هم در روستا کاشته میشد اما با آغاز فعالیت کارخانه آسفالت و توسعه آن طی سالهای اخیر دیگر کشت این محصولات بنا به دلایل نامعلوم امکان پذیر نیست و شاهد خشک شدن گیاه در آغاز جوانه زنی هستیم، ادامه داد: متاسفانه کارخانجات فعال در محدوده روستا به دلیل خارج از مدار کردن فیترها در شب موجب ایجاد گرد و غبار در فاصله ۴ تا۵ کیلومتری از محل کارخانه می‌شوند که این آلودگی هوا برای مردم روستا بسیار ناراحت کننده است.
رییس شورای اسلامی روستای فرخد این روستا را دارای هزار و ۹۰۰ خانوار اعلام کرد و گفت: ۷۰۰ خانوار از این شمار کشاورز هستند که بیش از ۲۰۰ خانوار در کشت گل فعالیت و از این محل ارتزاق می‌کنند.
باغ ویلاها تهدید خاموش اما جدی اشتغال
امیرخانی با بیان اینکه مهمترین مشکل و چالش این روستا ، اشتغال و کشاورزی آن شیوع بی‌رویه باغ ویلاسازی و تغییر کاربری اراضی کشاورزی است.
این مسوول گفت: اگرچه تلاشهایی برای مقابله و برخورد با ویلاسازی‌های غیرمجاز در این روستا و حومه آن شده است اما همچنان نیازمند شدت عمل در این زمینه هستیم.
وی ادامه داد: اگرچه گل محمدی محصول کم‌آب طلبی است اما برداشت غیرمجاز آب و موتورچاههای فراوان علاوه بر خشکسالی طبیعی تبعات ناشی از آن برای کشاورزان منطقه و اشتغال و امرار معاش خانواده‌ها تهدیدی خاموش اما جدی است.
امیرخانی آمار ویلاسازی‌های غیرمجاز منطقه را بسیار بالا اعلام کرد و گفت: در یک بازدید میدانی از این منطقه کاملا روشن می‌شود که تا چه میزان این معضل رو به گسترش و در چه وضعیت خطرناکی قرار دارد.
وی گفت: استاندارد برداشت گل محمدی از هرهکتار بین ۵تا ۶ تن است اما کم آبی و هشکسالی این میزان را به ۴ تن کاهش داده که ساخت ویلاها و برداشت‌های غیرمجاز آب در این وضعیت بی تقصیر و تاثیر نیست.
برخورد جدی با تغییر کاربری غیرمجاز
خوش قامت با بیان اینکه با تغییر کاربری اراضی کشاورزی و ویلاسازی غیرمجاز در این روستا و محدوده نیز به شدت برخورد می‌شود، ادامه داد: اراضی تغییر کاربری داده شده در روستای فرخد و کلاکوب به صورت کامل آزاد شده است.
وی ادامه داد: در اراضی باقی مانده نیز در گشت مشترک با کمیته صیانت در پهنه ۱۵ هکتاری اخطاریه نویسی و مراحل اجرای تبصره ۲ ماده ۱۰ در دست اقدام است.
وی گفت: با نظارت و رصد و پایش اراضی زراعی و باغی مشهد توسط اکیپ‌های گشتی و یا گزارش‌های مردمی از طریق تماس با سامانه ۱۳۱ هرگونه تغییر کاربری غیرمجاز در مراحل اولیه شناسایی خواهد گردید و در بسیاری از موارد در مراحل اولیه تخریب بیشتر اراضی زراعی و باغی صورت گرفته است.
او ضمن یاد آوری اینکه حفاظت از زمین‌های کشاورزی یک مسوولیت اجتماعی برای تک تک افراد است، افزود: تغییر کاربری اراضی زراعی و باغی به معنی مرگ تدریجی کشاورزی می‌باشد از این رو قانون گذار وفق مادتین ۳ و ۱۰ قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها هر گونه برداشت شن، ماسه، حصار و دیوارکشی و یا هرگونه ساخت و ساز که بدون اخذ مجوزهای قانونی انجام پذیرد را غیرمجاز اعلام کرده است.
معاون رییس سازمان و مدیر جهاد کشاورزی مشهد ادامه داد: انجام هر گونه تغییر در اراضی زراعی و باغی تحت تملک اشخاص وفق مادتین ۱۰ و ماده ۳ قانون موصوف تخلف بوده و متخلفین محکوم به قلع و قمع مستحدثات احداثی و اعاده زمین به وضع اولیه خواهند شد. همچنین محکومیت به پرداخت جزای نقدی تا سه برابر بهای اراضی مورد تعرض و تخریب از مواردی است که قانون گذار آن را در متن قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها لحاظ و قضات دستگاه قضایی به منظور تادیب تعدی گران به زمین آن زا اعمال می‌کنند.
خوش قامت با اشاره به اینکه تغییر کاربری غیر مجاز اراضی کشاورزی منجر به کاهش تولید، کاهش درآمد، مهاجرت، تهدید امنیت غذایی و فقر غذایی نسل‌های آینده می‌شود، بیان کرد: با تغییر کاربری غیر مجاز در هر هکتار زمین کشاورزی امنیت غذای ۲۰ نفر به خطر می‌افتد.
آتش خشکسالی به دامان گل محمدی
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: سطح زیر کشت این محصول در سال زراعی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ در استان هزار و ۷۰۰ هکتار بود که متاسفانه به دلیل تشدید خشکسالی سطح زیرکشت این گل در سال زراعی جاری هشت درصد کاهش یافته و به هزار و ۵۶۰ هکتار رسیده است.
محمد میری با بیان اینکه عملیات برداشت در سال جاری به دلیل مساعد بودن شرایط آب و هوایی زودتر در استان آغاز شده است و پیش بینی می‌شود تا خرداد ماه ادامه داشته باشد، گفت:پیش بینی می‌شود امسال بیش از سه هزار و ۵۰۰ تُن محصول گل از مزارع استان برداشت شود که شهرستانهای تایباد، مشهد و زاوه به ترتیب دارای بیشترین سطح زیرکشت گل محمدی در استان خراسان رضوی هستند.
وی با اشاره به این که میانگین تولید این محصول ۲ هزار و ۲۴۰ کیلوگرم گل تَر در هر هکتار است افزود: عملیات برداشت این محصول در طول دوره برداشت برای بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ نفر اشتغالزایی ثابت در بر دارد.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی به کشاورزان توصیه کرد که اگر در فروش گل محمدی با مشکلی مواجه شدند، غنچه و گلبرگ‌های محصول را خشک کنند تا در فرصت مناسب و با قیمت بهتر به فروش برسانند.
وی ادامه داد: یکی از سیاستهای مهم جهاد کشاورزی به منظور حمایت از صنعت گیاهان دارویی، پرداخت تسهیلات ارزان قیمت با بازپرداخت پنج ساله، توسعه کشت قراردادی به منظور حذف واسطه‌ها، معرفی متقاضیان صنایع تبدیلی فراوری گیاهان دارویی از جمله گل محمدی برای اخذ تسهیلات و توسعه کشت در اراضی شیب‌دار مستعد به صورت دیم به منظور احیای پوشش گیاهی، ایجاد و تثبیت اشتغال، رونق اقتصادی مناطق و پیشگیری از فرسایش خاک است.
وی با بیان اینکه خراسان رضوی یکی از استانهای برتر و پیشرو در زمینه تولید گل محمدی است، ادامه داد:شهرستانهای تایباد ،مشهد، زاوه به ترتیب دارای بالاترین سطح زیرکشت گل محمدی در استان خراسان رضوی هستند.
کاهش کیفیت، نتیجه نبود صنایع تبدیلی
مدیرامور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه بهره‌وری و صرفه‌جویی در آب با نیاز اندک به آب از ویژگی‌های گل محمدی و علت قرار گرفتن آن در الگوی کشت است، ادامه داد:کشت این گل می‌تواند در ایجاد اشتغال و تامین اقتصادی خانوارهای روستایی نقش مهمی داشته باشد اما نبود یا کمرنگ بودن صنایع تبدیلی موجب پیامدهای ناخواسته برای این محصول و محصولات فرآوری شده آن گشته است.
میری ادامه داد: به دلیل اینکه صنایع تبدیلی در برخی شهرستانهای استان وجود ندارند و در استان هم از توان محدودی در این زمینه برخوردار هستیم بخش عمده‌ای از محصول تولیدی برای فراوری به سایر استانهای کشور ارسال می‌شود.
مدیرامور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: در مسیر انتقال، هم مسافت طولانی و هم گرمای هوا باعث کاهش کیفیت گل برداشت شده می‌شود که از دیگر مشکلات و عامل کاهش درآمد روستائیان است.
وی افزود: به همین دلیل به کشاورزان توصیه می‌شود، غنچه و گلبرگ‌های محصول را خشک کنند تا در فرصت مناسب و با قیمت بهتر آن را به فروش برسانند اما باید توجه داشت در این زمینه نیز تکنولوژی می‌تواند کارآمد باشد.
وی بیان کرد:: ۷۰ درصد محصول تولیدی گل محمدی در استان برای تهیه گلاب و اسانس، حدود ۱۰ درصد به صورت غنچه خشک برای صادرات و بقیه به صورت گلبرگ خشک برای تهیه مربا و سایر مصارف خوراکی استفاده می‌شود.
میری با بیان اینکه برداشت این گیاه نیروی کار بسیار نیاز دارد گفت: یکی از مشکلات در این زمینه این است که در فصل برداشت این گل، نیروی کار بسیار کم است و به خصوص با شیوع ویروس کرونا نیز تعداد کارگران کاهش پیدا کرده است.
توسعه و ترویج کشت گل محمدی به عنوان یک محصول کم‌آب طلب در برنامه کشتهای جایگزین در سرزمین خراسان رضوی به دلیل شیوع خشکسالی و تبعات ناشی از آن و البته حمایت از کشاورز و تامین معیشتش جزو برنامه‌های جدی طی چند سال گذشته است اما همچنان حمایت از آن به منظور ترویج و توسعه اقدامی لازم و البته معرفی هرچه بیشتر و بهتر این ظرفیت گردشگری از ضرورتهای موجود است.