چیدن گل محمدی توسط کشاورزان هرسال با شکفتن این گلها از صبح زود آغاز می‌شود، روستاییانی که انگشتانشان با خارهای گل کنار آمده، گلهای شکفته را با لذت لمس نموده و می‌چینند اما سهم آنان با ورود تکنولوژی‌های نوین و دانش فنی جدید از این کشت و کار عطرآگین می‌تواند چندین برابر باشد.
حمایت از گیاهان دارویی و تبدیل این ثروت و ظرفیت عظیم به داروهای ساخت داخل، فرآوری و افزایش مدت مصرف، کاهش هزینه‌ها و هدررفت محصولات و ایجاد اشتغال پایدار، در گرو توسعه و گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی در این حوزه است.
صنایع تبدیلی از میزان بیکاری‌های دائمی و فصلی در مناطق روستایی کاسته و زمینه مناسب برای توسعه بخش کشاورزی فراهم می‌کند و به افزایش تولیدات، بهره‌وری، ایجاد فرصت های شغلی، تامین نیازهای اساسی، پیوند با دیگر بخش های اقتصادی و کاهش نابرابری های منطقه‌ای منجر می‌شود.
به همین دلیل صنایع تبدیلی را پیش نیاز راهبرد صنعتی شدن و تامین کننده امنیت غذایی در کشور می‌دانند و این صنایع می‌تواند در تامین مواد غذایی و امنیت غذایی نقش موثر داشته باشد.
بسیاری از محصولات کشاورزی دارای زمان تولید و مصرف محدود هستند و تولید یا برداشت محصولات این بخش اغلب در زمان مشخص و کوتاه صورت می‌گیرد ولی مصرف آن در زمان طولانی‌تر انجام می‌شود لذا صنایع تبدیلی می‌توانند در این محصولات به گونه‌ای تغییر و تبدیل ایجاد نمایند که امکان مصرف آنها در طول سال میسر باشد.
در این میان گیاهان دارویی با توجه به ارزش افزوده بسیار و کاربرد چهارگانه در حوزه‌های درمانی، بهداشتی، غذایی و صنعتی دارای دو شاخص سودآوری و ارزآوری برای کشور هستند و به عنوان فعالیت مورد توجه اقتصاد امروز محسوب می‌شوند بطوریکه با بکارگیری صنایع تبدیلی و تکمیلی در این حوزه می‌توان تحول عظیم در بخش اقتصاد ایجاد کرد.
تجارت بین‌المللی گیاهان دارویی سالانه بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود اما ایران به رغم قدمت هفت هزار ساله در طب سنتی و برخورداری از هزاران نوع گیاه دارویی، سهم چندانی در این زمینه نداشته است.
در میان انواع گیاهان دارویی، گل محمدی به دلیل پایداری در شرایط نامساعد محیطی و توجیه اقتصادی آن باعث شده به‌عنوان گیاهی راهبردی مورد توجه قرار گیرد اما ضعف در صنایع تبدیلی و ضرورت انتقال محصول به دیگر استانها جهت فرآوری و اسانس گیری موجب کاهش کیفیت گل شده است.
عطر گل محمدی ماندگار در ذهن
گل محمدی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین انواع گلهای خانواده رز است کـه در بیشتر نقاط ایران بـه منظور تولید عطر، گلاب و بـه عنوان گیاه تزئینی مـورد توجه بسیار قرار داشته و کشت می‌شود. استخراج گلاب از گل محمدی یکی از تولیدات مهم اقتصادی کشور است بطوریکه هرسال گلاب تولید شده و اسانس حاصل از آن علاوه بر مصرف داخلی به خارج از کشور نیز صادر می‌شود.
سابقه ایران در صنعت گلاب‌گیری از این گل به ۲۵۰۰ سال پیش باز می‌گردد. محصول عمده گل محمدی، گلاب و اسانس گلبرگ خشک آن است که از آنها در صنایع دارویی، عطرسازی، فرآورده‌های بهداشتی، آرایشی و صنایع غذایی استفاده می‌شود.
گل محمدی برترین گونه دارای اسانس رز است و هدف اصلی از کشت آن در ایران تولید گلاب است در حالی که در اغلب کشورهایی که اقدام به کشت گل محمدی می‌کنند، تولید گلاب یک محصول فرعی است.
ایران بیشترین سطح زیر کشت گل محمدی در جهان را دارد اما سهمی تقریبا معادل صفر از بازار جهانی را داراست در حالی که فرآورده‌های گل محمدی شامل اسانس تام، ابسلوت، کانکریت، عطر، ادکلن و خوشبوکننده‌ها، مکمل‌ها و دارو است اما این زنجیره در ایران در همان حلقه اول یعنی تولید گلاب متمرکز و متوقف شده است.
خراسان رضوی در میان استانهای کشور گرچه با رتبه‌دار بودن در عرصه تولید زعفران به عنوان گل سر سبد گیاهان دارویی در تولید این محصول پیشتاز است و بیش از ۹۰ درصد زعفران کشور را تولید می‌کند، اما در زمینه کشت و تولید دیگر گیاهان دارویی نیز جایگاه برتر را در کشور دارد.
خطه زرخیز خراسان رضوی ۳۵۰ گونه از مجموع حدود سه هزار گیاه دارویی شناخته شده در کشور را به صورت خودرو یا دست کاشت دارا می‌باشد. این نکته در کشت گیاهان دارویی حایز اهمیت است که پرورش این گونه‌ها به دلیل نگهداری آسان و مصرف اندک آب و ارزش اقتصادی بسیار مورد اقبال کشاورزان است. در این میان خراسان رضوی درحوزه کشت گل محمدی نیز جایگاه قابل قبولی دارد.
سابقه کشت گل محمدی در این خطه زرخیز بسیار طولانی است و در این سابقه طولانی عطر دلنشین و آرامبخش گل محمدی در ذهن مردمان این خطه به خوبی باقی مانده است.
کاهش کیفیت، نتیجه نبود صنایع تبدیلی
مدیرامور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: بهره‌وری و صرفه‌جویی در آب با نیاز اندک به آب از ویژگی‌های گل محمدی و علت قرار گرفتن آن در الگوی کشت است.
محمد میری دیسفانی افزود: کشت این گل می‌تواند در ایجاد اشتغال و تامین اقتصادی برای خانوارهای روستایی نقش مهمی داشته باشد اما نبود یا کمرنگ بودن صنایع تبدیلی موجب آثار و پیامدهای ناخواسته برای این محصول و حتی محصولات فرآوری شده آن شده است.
وی ادامه داد: به دلیل اینکه صنایع تبدیلی در برخی شهرستانهای استان وجود ندارد و در استان هم از توان محدودی در این زمینه برخوردار هستیم بخش عمده‌ای از محصول تولیدی برای فراوری به سایر استانهای کشور ارسال می‌شود.
مدیرامور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: در مسیر انتقال، هم مسافت طولانی و هم گرمای هوا باعث کاهش کیفیت گل برداشت شده می‌شود که از مشکلات موجود در این زمینه و عامل کاهش درآمد روستائیان است.
وی افزود: به همین دلیل به کشاورزان توصیه می‌شود اگر در فروش گل محمدی با مشکل مواجه شدند غنچه و گلبرگ‌های محصول را خشک کنند تا در فرصت مناسب و با قیمت بهتر فروش آن انجام شود اما باید توجه داشت که در این زمینه نیز تکنولوژی می‌تواند کارآمد باشد.
برداشت۳۷۰۰ تن گل محمدی در خراسان رضوی
میری با اشاره به آغاز عملیات برداشت گل محمدی در این استان از اواخر فروردین ماه ادامه داد: پیش‌بینی می‌شود امسال سه هزار و ۷۰۰ تن گل محمدی در استان برداشت شود.
وی گفت: این میزان نسبت به برداشت پارسال ۳۰۰ تن افزایش دارد و به این ترتیب ارزش گل محمدی تولیدی امسال استان افزون بر ۶۰۰ میلیارد ریال تخمین زده می‌شود.
مدیرامور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی افزود: این استان با دارا بودن هزار و ۷۰۰ هکتار سطح زیر کشت گل محمدی دارای رتبه پنجم کشور در این زمینه است.
وی ادامه داد: میانگین عملکرد گل محمدی در هر هکتار ۲ کیلو و ۱۷۰ گرم است و کاشت و برداشت آن در استان در طول دوره برای بیش از ۲۵ هزار نفر اشتغال ایجاد می‌کند.
میری گفت: ۷۰ درصد محصول تولیدی گل محمدی در استان برای تهیه گلاب و اسانس، حدود ۱۰ درصد به صورت غنچه خشک برای صادرات و بقیه به صورت گلبرگ خشک برای تهیه مربا و سایر مصارف خوراکی استفاده می‌شود.
وی افزود: شهرستانهای تایباد با ۳۷۰ هکتار، مشهد با ۱۹۵ هکتار و زاوه با ۱۴۰ هکتار به ترتیب دارای بیشترین سطح زیرکشت گل محمدی در استان خراسان رضوی هستند.
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه برداشت این گیاه نیروی کار بسیار نیاز دارد ادامه داد: یکی از مشکلاتی که از گذشته هم وجود داشته و اکنون نیز وجود دارد این است که در فصل برداشت این گل، نیروی کار بسیار کم است و به خصوص با شیوع ویروس کرونا نیز تعداد کارگران کاهش پیدا کرده است.
پیش‌بینی کاهش کشت گیاهان دارویی
وی گفت: خشکسالی در کاهش سطح زیر کشت این محصولات در سال جاری تأثیر خود را به‌جا گذاشته، سالی که به یکی از سال‌های خشک نیم قرن گذشته تبدیل شده است.
میری افزود: در عمده محصولات دارویی دیم شاهد کشت نشدن برخی محصولات در فصل بهار و موعد کاشت هستیم که به فرایند تولید استان لطمه می‌زند و درآمد کشاورزان را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود حدود ۲۵ درصد تولید گیاهان دارویی استان نیز کاهش یابد.
وی ادامه داد: پارسال سطح زیرکشت گیاهان آبی و دیم در این استان ۳۳ هزار و ۷۲۳ هکتار بود که با چهار هزار و ۸۶۴ هکتار افزایش معادل ۱۴.۵ درصد نسبت به سال ۹۸ افزایش داشت.
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: از این میزان ۱۴ هزار و ۱۳۰ هکتار کشت آبی و ۱۹ هزار و ۵۹۰ هکتار کشت دیم گیاهان دارویی استان است. همچنین از ۳۳ هزار و ۷۲۳ هکتار کل محصولات، ۱۰ هزار هکتار آن زیره سبز آبی و ۱۳ هزار هکتار زیره سبز دیم است.
وی افزود: این سطح زیر کشت بدون احتساب زعفران است زیرا در این استان حدود ۹۲ هزار هکتار زیرکشت زعفران قرار دارد که اگر آن را هم به دسته گیاهان دارویی اضافه کنیم، سطح زیر کشت بسیاری را شامل می‌شود.
نظر شما