ستاد امر به معروف و نهی از منکر، نهادی است که در راستای توسعه نظام مند فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر، ترغیب آحاد جامعه به اجرای این فریضه با تأکید بر تذکر لسانی و تقویت نظارت عمومی در تمامی شئون و تعاملات اجتماعی به امر سیاست گذاری و انجام فعالیت‌های ترویجی، نظارتی و حمایتی و همچنین هماهنگی‌های ستادی و بین دستگاهی مبادرت می‌ورزد.
این نهاد به عنوان ستاد احیاء امر به معروف و نهی از منکر از سال ۱۳۷۲ تأسیس گردید. با تصویب قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر و دستورالعمل اجرایی آن در سال ۱۳۹۴ این ستاد با تغییر نام و با عنوان ستاد امر به معروف و نهی از منکر در سه سطح مرکز، استان و شهرستان ادامه فعالیت داده‌است.
حدود یک سال است که سید محمد صالح هاشمی گلپایگانی به عنوان قائم مقام و دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر منصوب شده ولی در همین مدت، اقدامات و برنامه هایی را برای نهادینه کردن فرهنگ امر به معروف اعلام کرده است.
خبرنگار قرآن و معارف ایرنا با حجت الاسلام مسعود تاتلاری سرپرست اداره کل رسانه این ستاد به گفت و گو نشسته است. تات لاری در این گفت و گو گزارشی از عملکرد یک ساله ستاد ارائه کرد، توضیحاتی درباره تشکیل تشکل های مردم نهاد، داد و گفت که در معاونت اجتماعی و مطالبه گری، موضوع شوراهای محلات و مساجد، شوراهای اصناف و اقشار و همچنین بقاع متبرکه مطرح است ولی به این نکته اساسی هم اشاره کرد که بهبود وضعیت ادارات و نهادها نیازمند یک کار جدی و طولانی است و نباید از ستاد امر به معروف انتظار معجزه داشت. متن این گفت و گو را بخوانید:
عملکرد یک ساله ستاد چگونه بوده و چه برنامه های ابتکاری و جدید ارائه داده اید؟
در این یک سال ستاد در چند محور فعالیت کرده است که یکی از این محورها مسائل علمی است. ما طرح ملی امر به معروف را در قالب ۱۸ جلسه یک ساعت و نیمه برگزار کردیم، به گونه ای که در حدود ۲۳ هزار نفر در این طرح شرکت کردند. البته داوطلبان با حضور در امتحان پایان دوره، گواهی دریافت کردند و بعد از گذراندن دوره پایه، یک دوره نیز با هماهنگی قوه قضاییه به عنوان دوره مهارتی ایجاد شد تا مهارت های امر به معروف و نهی از منکر را فراگیرند؛ به گونه ای که کمترین چالش و بیشترین بازدهی را داشته باشند و در قسمتی نیز به موارد حقوقی امر به معروف پرداخته شد که ستاد چه جایگاهی از نظر حقوقی در امر به معروف دارد و خود امر به معروف در قانون چه جایگاهی دارد.
طبق تفاهمی هم که با قوه قضاییه داشتیم، قرار بر این شد کسانی که این دوره را طی می کنند، یک گواهی پایان دوره ضابطین بنا بر صلاحدید قوه قضاییه به آنان داده شود. البته چهار جلسه آخر از این ۱۸ جلسه به موضوع طرح عفاف و حجاب اختصاص دارد که یک طرح جامع و کاملی است، به گونه ای که سال ها روی آن کار شده تا به وضع عفاف و حجاب سر و سامانی داده شود و این طرح به دستگاه ها و نهادها نیز ابلاغ شده است.
همچنین برگزاری دوره بینش مطهر را از ۲۱ اردیبهشت خواهیم داشت که در این دوره سیری در کتاب های استاد شهید مرتضی مطهری با نگاه امر به معروف و نهی از منکر ارائه می شود.
آیا آموزش ۲۳ هزار نفر با توجه به تاکید رهبر معظم انقلاب مبنی بر امر به معروف از سوی همه مردم یک نگاه حداقلی محسوب نمی شود؟
اینگونه نیست. چون پاسخ این ۲۳ هزار نفر به فراخوانی است که از سوی ستاد امر به معروف اعلام شده و طبق آیه ۱۰۴ سوره آل عمران گروهی از امت، کارشان امر به معروف و نهی از منکر است و زمانی که این گروه در زمینه امر به معروف متخصص شوند، طبیعی است که این کار فراگیر خواهد شد.
گاهی افراد از روی دلسوزی امر به معروف می کنند ولی چون مهارت ها را نمی دانند، به مشکل برخورد می کنند و رسانه های بیگانه در چنین مواردی اصل امر به معروف و نهی از منکر را زیر سوال می برند.
گاهی افراد از روی دلسوزی امر به معروف می کنند ولی چون مهارت ها را نمی دانند، به مشکل برخورد می کنند
اگر قرار بود امر به معروف اینگونه فراگیر شود، با برگزاری صدها دوره و کلاس تاکنون باید فراگیر می شد. چون برگزاری این دوره ها نیز آفاتی دارد. مثلا بعضی برای گرفتن گواهی یا کارت ضابط در این کلاس ها شرکت می کنند.
چنین مسائلی باید به صورت جامع بررسی شود. ما نمی توانیم یک فضای امر به معروف را بدون آموزش راه اندازی کنیم؛ آن هم در چنین زمانی که یک اشتباه کوچک باعث تخریب این فریضه می شود. گاهی افراد از روی دلسوزی امر به معروف می کنند ولی چون مهارت ها را نمی دانند، به مشکل برخورد می کنند و رسانه های بیگانه در چنین مواردی اصل امر به معروف و نهی از منکر را زیر سوال می برند. در کنار بحث آموزش، هسته های مردمی را فعال کردیم. در معاونت اجتماعی تشکل های مردم نهاد راه اندازی شده تا هر کسی بتواند تشکلی را تشکیل دهد و طی فراخوانی که اعلام شده، افراد می توانند در ستاد ثبت نام کرده و آموزش ببینند.
هشت هزار تشکل مردمی در زمینه امر به معروف فعالیت می کنند
آقای هاشمی گلپایگانی سال گذشته اعلام کرد تا پایان سال ۱۴۰۱ حدود ۱۱۰ هزار تشکل مردمی به صورت منسجم، سازمان یافته و قابل نظارت برای عمل به اصل هشتم قانون اساسی شکل بگیرد. تاکنون چند تشکل ایجاد شده و آیا تا پایان سال این تعداد تشکل محقق خواهد شد؟
تاکنون در حدود هشت هزار تشکل مردمی ایجاد شده که در این تشکل ها حداقل هفت نفر و حداکثر ۱۳ نفر فعالیت می کنند و امیدواریم تا پایان سال ۱۱۰ هزار نفر در این تشکل ها فعالیت کنند.
چگونه ممکن است طی یک سال این همه تشکل ایجاد شود؟
برخی کارها نیازمند زیرساخت هایی است. چون زیرساخت ها درست نیست، در شش یا ۹ ماه تعدادی خاص از این تشکل ها راه اندازی می شود ولی وقتی زیرساخت ایجاد شود، می توان دو یا سه برابر این تعداد از تشکل ها را ایجاد کرد. البته باید توجه داشته باشیم یک جامعه زمانی درست می شود که کف جامعه یعنی محله، جریان ساز شود. لذا در کنار تشکل های مردمی شوراهای امر به معروف مساجد و محلات را ایجاد کردیم که طرحنامه آن تصویب و به ستادهای استانی نیز ابلاغ شده است و اکنون ستادهای استانی مشغول هستند تا در کنار تشکل های مردمی که کار اجرایی امر به معروف را به عهده دارد، شوراهای محلات و مساجد را ایجاد کنند تا نظام مسائل و مشکلات توسط این شوارها شناسایی و از سوی بازوهای اجرایی یعنی تشکل ها حل و فصل شود.
با توجه به این که بسیاری از این نوع شوراها حالت تشریفاتی و صوری دارند، آیا فکر می کنید این تشکل ها بتوانند کار مثبتی انجام دهند؟
ما زمانی می توانیم امر به معروف را نهادینه کنیم که جریانی به راه بیافتد و این شوراها و تشکل ها حداقل جریانی است که می توان در محلات راه اندازی کرد . چون امام جماعت و هیات امنای مساجد مشخص هستند و به عنوان بازوهای اجرایی ستاد هستند.
هر صنفی یک شورای امر به معروف خواهد داشت
وظیفه این تشکل ها چیست؟
مهمترین وظیفه این تشکل ها، شناسایی نظام مسائل است. یعنی در ۱۸ عرصه ای که در ستاد امر به معروف تعیین کردیم، مساله یابی کرده و برای مسائلی که در محل خودشان است، راهکار ارائه می کنند. محله می تواند یک کوچه باشد یا یک مجتمع ۷۰ واحدی که یک فرد متدین به همراه چند نفر از دلسوزان نظام مسائل را شناسایی کرده و برنامه و ایده برای رفع آن می دهند. هر صنفی باید یک شورای امر به معروف داشته باشد و این شوراها بر اساس همان تعریف و جریان سازی، امر به معروف و نهی از منکر می کنند.
شورای امر به معروف اصناف تا کنون چه عملکردی داشته است؟
قرار است شوراهای اصناف نیز ایجاد شود. ابلاغیه های اصناف هنوز صورت نگرفته است و قرار است شیوه نامه به آنها ابلاغ شود. هر صنفی برای خود یک شورای امر به معروف راه اندازی می کند که آن شورا چون از خود صنف است به راحتی می تواند امر به معروف کند و ستاد نیز بهتر می تواند با یک شورا ارتباط برقرار کند تا این که با ریزصنف های مختلف در ارتباط باشد. هر یک از دستگاه های حاکمیتی و سازمان ها نیز باید شورای امر به معروف داشته باشند. این کار در حال پیگیری است و هر هفته سه یا چهار دبیر این شوراها به ستاد معرفی می شوند تا برنامه های خود را ارائه دهند و رای اعتماد را از شورای تایید کننده ستاد می گیرند و در نهایت شورای امر به معروف آن دستگاه را ایجاد می کنند که با سرعت خوبی پیش می رود.
هاشمی گلپایگانی یک روحیه بسیار مطالبه گر از معاونان و مدیران خود دارد و این مطالبه را پیوسته از آنان دارد که در جامعه و ادارات اتفاقی بیافتد که مشخص باشد.
باید بتوانیم روحیه بی تفاوتی را از بین ببریم
فکر نمی کنید روال اداری و موازی کاری برخی مراکز فرهنگی باعث تضعیف این شوراها شود؟
حتی آن دبیرهایی که از قبل فعالیت می کردند، باید برنامه های خود را به ستاد ارائه دهند و بسیاری از دبیران این مشکل را داشتند. یعنی به جای امر به معروف فکر می کردند باید معروف را جا بیاندازند و منکر را از بین ببرند در حالی که چنین کاری یک کار فرهنگی است که متعلق به نهادهایی مانند سازمان تبلیغات است. ستاد می گوید باید امر به معروف جا بیافتد؛ یعنی روحیه بی تفاوتی باید از بین برود که بسیاری از دبیران با گفت وگوهای رفت و برگشتی توجیه این مطلب شده اند که مسیر طی شده، موردنظر ستاد نبوده و ستاد امر به معروف می خواسته روحیه بی تفاوتی از بین برود و در اعضای آن دستگاه حاکمیتی این موضوع نهادینه شود که این بحث توسط ستاد پیگیری می شود.
درحدود یک سال است که پیگیر این کار هستیم. در ماه های اول موضوع طرح نامه و ابلاغ مطرح بود و در اواخر سال گذشته با دبیران شوراها گفت و گو شده است تا شوراها را تشکیل دهند و ستاد هم به آنان حکم دبیری شورای امر به معروف را می دهد.
اگر قرار بود کاری انجام شود، تا کنون باید انجام می شد، نه این که بعد از ۴۳ سال از پیروزی انقلاب بخواهیم چنین کارهایی را انجام دهیم!
اگر بخواهیم برخی اتفاق ها در ادارات بهبود یابد، نیاز به یک کار جدی و طولانی مدت است. چون مدتی به روش های مختلف عمل کردند و ستاد امر به معروف هم نمی تواند معجزه کند. لذا باید همین روند را به مرور زمان با توجیه افراد مومن و متدین در هر دستگاه ادامه یابد و مختصات ذهنی افراد را تغیییر دهیم و کار را به جایی برسانیم که کارمند آن دستگاه بداند که هر تخلفی، هزینه دارد.
تجربه نشان داده که با تغییر مدیران ستاد، سیاست های آن نیز تغییر می کند و هر مدیری روش خود را اعمال می کند.
تاکنون رویکردهای متفاوتی اجرا شده ولی در این چند وقت یک رویکرد بسیار جدی را درپیش گرفته ایم؛ به گونه ای که هاشمی گلپایگانی یک روحیه بسیار مطالبه گر از معاونان و مدیران خود دارد و این مطالبه را پیوسته از آنان دارد که در جامعه و ادارات اتفاقی بیافتد که مشخص باشد.
دبیر ستاد امر به معروف به معاونان و مدیران کل ابلاغ کرده تا به همه اعلام کنند که ستاد می خواهد گشت ارشاد مسولان در زمینه عفاف و حجاب ادارات را ایجاد کند. یعنی مسئولان باید به اینجا برسند که بحث عفاف و حجاب را در اداره خود حل کنند و شاخصه عفاف و حجاب از سوی ستاد اعلام شده و قرار است پیگیری شود و در ماه های آینده ستاد امر به معروف و نهی از منکر این بحث را در دستگاه های دولتی و حاکمیتی سر و سامان خواهد داد. معنا ندارد قوه ای که بی حجابی و بدحجابی را جرم می داند، در مجموعه زیرنظر خودش افراد بدحجاب وجود داشته باشد یا پلیسی که با بدحجابی برخورد می کند، معنا ندارد در مچموعه او بدحجابی ببینیم. حجاب زمانی در جامعه ما درست می شود که مسئول هر سازمان و اداره ای، زیرمجموعه خود را از نظر عفاف و حجاب سر و سامان دهد.
یعنی گشت ارشاد مسئولان به بحث عفاف و حجاب خلاصه می شود؟
خیر. این یکی از موضوعات است.
معنا ندارد قوه ای که بی حجابی و بدحجابی را جرم می داند، در مجموعه زیرنظر خودش افراد بدحجاب وجود داشته باشدمبارزه با مفسدان از اولویت های ستاد امر به معروف است
دغدغه امروز مردم، مسائل اقتصادی است و شما می خواهید گشت ارشاد مدیران را در حوزه عفاف و حجاب دنبال کنید؟
ما در بحث های اقتصادی نیز ورود کرده ایم. مثلا در مقابله با دانه درشت ها بیانیه دادیم و یکی از بزرگترین اولویت های ستاد امر به معروف، اولویت مبارزه با مفسدان اقتصادی است و بیانیه هایی نیز صادر شده است ولی امروز بحث عفاف و حجاب در کف جامعه دیده می شود و از بحث آزادی زن خارج شده و رفته رفته به نافرمانی تبدیل می شود و نیاز به ورود یک مجموعه ای دارد که ستاد می تواند این کار را بر عهده گیرد؛ برعکس مجموعه هایی که می ترسند ورود کنند و حاضر نیستند در این زمینه هزینه کنند و در واقع عفاف و حجاب را بدون صاحب رها کرده اند در حالی که برنامه های ستاد مرحله به مرحله و بدون هیچ چالشی است و در صورتی که سایر قوا کمک کنند و اختیار تام دهند، می توان مساله عفاف و حجاب را حل کرد.
به نظر می رسد خواست کف جامعه، بیشتر مسائل اقتصادی است نه حجاب!
قرار نیست مشکلات دیگر کنار گذاشته شود. هر بار که مجموعه ای می خواهد درباره عفاف و حجاب ورود کند، با این حرف مواجه می شویم که اولویت امروز، مساله عفاف و حجاب نیست یا مردم ظرفیت آن را ندارند در حالی که ۴۰ سال است می بینیم وضعیت حجاب روز به روز بدتر می شود و در یک نقطه ای باید یک نفر ورود کند و همان مقدار که مسائل اقتصادی مهم است، فکر نمی کنم اهمیت مساله عفاف و حجاب کمتر از مسائل اقتصادی باشد. خواست بسیاری از افراد جامعه این مساله است. در ستاد مراجعات بسیاری داریم. بسیاری از خانواده های شهدا از وضعیت حجاب ناراحت هستند.
طبق قانون ۲۳ دستگاه در زمینه عفاف و حجاب مسئولیت دارند. تکلیف این نهادها چه می شود؟
ما با تمام دستگاه ها جلسه می گذاریم و قرار است با رئیس جمهور نیز جلسه ای داشته باشیم و همچنین قرار است طرحی به آقای رئیسی ارائه دهیم و حتی حاضر به مناظره هستیم.
ستاد در سال گذشته نمایندگان را به یک جلسه دعوت کرد که فقط چهار نماینده به این دعوت، پاسخ مثبت دادند.پشتوانه ستاد امر به معروف قوانینی است که مجلس تصویب می کند
مدتی پیش یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی اعلام کرد عملکردی از ستاد امر به معروف ندیده است. این سخن را چگونه تحلیل می کنید؟
همین مجلسی که می گوید عملکردی از ستاد ندیدیم یک فراکسیون امر به معروف و نهی از منکر دارد و ستاد در سال گذشته نمایندگان را به یک جلسه دعوت کرد که فقط چهار نماینده به این دعوت، پاسخ مثبت دادند. مجلسی که کف کار این ستاد را ندیده و سخنگوی آن به خودش اجازه می دهد که به این مساله ورود کند، به نظرم نباید اظهارنظر کند. چون کسی می تواند نظر دهد که کارهای ستاد را دیده و حرف ستاد را گوش کرده باشد. ما به برخی قوانین اجرایی نیازمندیم و مجلس این قوانین را تصویب نمی کند، در حالی که مجلس در این زمینه کم کاری می کند و از ضرب المثل بهترین دفاع حمله است، استفاده می کند. پشتوانه ستاد امر به معروف همان قانون هایی است که مجلس تصویب می کند. اگر مجلس می گوید کار ستاد دیده نمی شود، مجلس بگوید در زمینه امر به معروف چه کرده است و به مردم توضیح دهد.
سوال من این است که کدام یک از نمایندگان مجلس پای کار امر به معروف و نهی از منکر بوده اند. وقتی هم امر به معروف می شوند، چکشی برخورد می کنند. نیروهای ستاد امر به معروف به صورت جهادی کار می کنند و به خاطر کم کاری های مجلس است که این کارها دیده نمی شود. اگر مجلس، مصوبات درخواستی ستاد را تصویب کند، کار ستاد به خوبی دیده می شود.
مروری بر مقررات امر به معروف و نهی از منکر
قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر در ۲۴ ماده و ۱۹ تبصره در جلسه علنی ۲۳ فروردین سال ۹۴ در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و در دوم اردیبهشت به تایید شورای نگهبان رسید و رییس مجلس نیز در نهم اردیبهشت سال ۹۵ گذشته این قانون را به دولت ابلاغ کرد.
طبق ماده یک این قانون، معروف و منکر عبارتند از هرگونه فعل، قول و یا ترک فعل و قولی که به عنوان احکام اولی و یا ثانوی در شرع مقدس و یا قوانین، مورد امر قرار گرفته و یا منع شده باشد.
ماده سوم این قانون تصریح می کند که امر به معروف و نهی از منکر در این قانون ناظر به رفتاری است که علنی بوده و بدون تجسس مشخص باشد و در ماده چهارم نیز آمده است: مراتب امر به معروف و نهی از منکر، قلبی، زبانی، نوشتاری و عملی است که مراتب زبانی و نوشتاری آن وظیفه آحاد مردم و دولت است و مرتبه عملی آن در موارد و حدودی که قوانین مقرر کرده تنها وظیفه دولت است.
طبق ماده پنجم کسی نمی تواند متعرض حیثیت، جان، مال، مسکن، شغل و حریم خصوصی و حقوق اشخاص شود، مگر در مواردی که قانون تجویز کند و اماکنی که بدون تجسس در معرض دید عموم قرار می گیرند، مانند قسمت های مشترک آپارتمان ها،هتل ها، بیمارستان ها و نیز وسایل نقلیه مشمول حریم خصوصی نیست.
دستگاه های اجرائی موضوع این قانون موظفند گزارش عملکرد خود را در مورد چگونگی اجرای این قانون حداقل شش ماه یک بار به ستاد ارائه دهند.
ماده دهم این قانون نیز وزارتخانه های آموزش و پرورش، علوم، تحقیقات و فناوری، فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان های صدا و سیما، تبلیغات اسلامی، بسیج مستضعفین و همچنین شهرداری ها و سایر نهادها و دستگاه های فرهنگی را مکلف می کند تا شرایط اقامه امر به معروف و نهی از منکر و بالابردن سطح آگاهی های عمومی در این خصوص را از طریق آموزش و اطلاع رسانی فراهم کنند.
وزارت امور خارجه، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و سایر دستـگاه های ذی ربط موظفند اتباع خارجی را قبل و حین ورود به کشور نسبت به قوانین و مقررات و رعایت شئون اسلامی آگاه کنند.
طبق ماده ۲۱ این قانون نیز دستگاه های اجرائی موضوع این قانون موظفند گزارش عملکرد خود را در مورد چگونگی اجرای این قانون حداقل شش ماه یک بار به ستاد ارائه دهند.
این قانون پیش بینی تشکیل ستادی به نام امر به معروف و نهی از منکر را کرده که عهده دار وظایفی همچون تعیین سیاست ها و خط مشی های اساسی در زمینه ترویج و اجرای امر به معروف و نهی از منکر، آسیب شناسی و ریشه یابی علل ترک معروف و ارتکاب منکر، تعیین الگوهای رفتاری و زمینه سازی جهت مشارکت همه جانبه آحاد مردم و دستگاه های اداری و رسانه های عمومی در امور مربوط به فریضه امر به معروف و نهی از منکر است.
رصد اقدامات انجام شده در اجرای این قانون و انعکاس آن به مراجع ذیربط، تدوین راهبردهای آموزشی برای سطوح مختلف جامعه، آموزش و پژوهش و تحقیق در زمینه امر به معروف و نهی از منکر و ترویج گسترش فرهنگ آن، شناسایی ظرفیت ها و کمک به تشکیل جمعیت ها و تشکل های مردمی فعال و حمایت همه جانبه از اقدامات قانونی آمران به معروف و ناهیان از منکر از دیگر وظایف این ستاد است. این ستاد موظف است ضمن پیگیری مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی در ارتباط با تکالیف ستاد درخصوص راهکارهای اجرائی فرهنگ عفاف و حجاب هر سال گزارشی را برای مقام معظم رهبری، قوای سه گانه و مردم ارسال کند.
اعضای ستاد امر به معروف و نهی از منکر را وزرای کشور، اطلاعات، فرهنگ و ارشاد اسلامی ، آموزش و پروش، علوم، تحقیقات و فناوری و صنعت، معدن و تجارت و یکی از ائمه جمعه موقت تهران، دو نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و نماینده تام الاختیار رئیس قوه قضائیه تشکیل می دهند.
رییس سازمان صدا و سیما، رییس سازمان تبلیغات اسلامی، فرمانده نیروی انتظامی، رئیس سازمان بسیج، دبیر ستاد ائمه جمعه، دو نفر مجتهد به انتخاب شورای عالی حوزه های علمیه، یک نفر مجتهده به انتخاب شورای عالی حوزه های علمیه خواهران و دبیر ستاد به انتخاب رئیس ستاد از دیگر اعضای این ستاد هستند و ستادهای استانی و شهرستانی نیز وظایف محوله را در چارچوب این قانون و زیرنظر ستاد انجام می دهند.
یک دستور العمل اجرایی نیز طبق ماده ۲۴ این قانون صادر شد و بر اساس این دستورالعمل روسای دستگاه های مسئول ترویج و اجرای امر به معروف و نهی از منکر وظیفه دارند تا ضمن تشکیل شوراهای امر به معروف، ساز و کار اجرایی مناسب را طراحی و ایجاد کرده و نتایج اقدامات را در هر فصل به ستاد ارائه کنند.