به اعتقاد کارشناسان، تغییر اقلیم، خشکسالی در سراسر جهان، تغییر پوشش زمین و پدیده بیابان زایی، قرار گرفتن ایران در کمربند خشک و نیمه خشک جهان، کمبود بارش سالیانه و همچنین همسایگی با بیابان های کشورهای همجوار مانند عراق، سوریه و عربستان موجب وقوع و همچنین افزایش پدیده گرد و خاک در نواحی هم مرز با عراق از جمله استان کردستان شده است.
اگرچه پدیده گرد و خاک در کردستان موضوع جدیدی نیست و دستکم ۲ دهه سابقه دارد اما افزایش تعداد روزهای آلوده به گرد و خاک و همچنین افزایش غلظت آن باعث افزایش نگرانی عمومی شده است به طوری که طبق گفته مسئولان محیط زیست کردستان تعداد روزهای آلوده در ۲ ماهه اول سال جاری در استان نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲ برابر شده است، موضوعی که بیانگر ضرورت یافتن راهی برای مقابله با این پدیده ناخوشایند است.
تحقیقات نشان می دهد تعداد روزهای همراه با گرد و خاک در کردستان روند افزایشی داشته و بیشترین میزان گرد و غبار در شهر سنندج اتفاق افتاده است در بین ماه های سال هم خرداد ماه بیشترین فراوانی روزهای همراه با گرد و غبار را ثبت کرده است.
بر اساس آمار در حالی که سال گذشته در سنندج ۳۰ روز، سقز ۲۹ روز، قروه ۳۹ روز، بیجار ۱۵ روز، مریوان ۳۳ روز، زرینه ۳۴ روز، بانه ۳۷ روز و کامیاران ۳۴ روز پدیده ریزگرد ثبت شده است این آمار از اول امسال تا پنجم خرداد در مریوان ۱۱ روز، بانه ۱۲ روز و در کامیاران و سنندج ۱۰ روز، قروه و دیواندره هشت روز،سقز هفت روز و بیجار پنج روز بوده است.
پدیده ریزگردها تنها به کردستان و حتی استان های غربی و جنوبی کشور خلاصه نمی شود و به یک مساله ملی تبدیل شده است و حتی تهران به عنوان پایتخت کشور نیز از این مساله متاثر شده است به طوری که این کلانشهر نیز روزهای دوشنبه و سه شنبه هفته جاری به دلیل شدت گرد و غبار تعطیل بود.
کارشناسان می گویند آمارها و شرایط فوق به روشنی ضرورت اتخاذ تدابیر لازم برای مقابله و مبارزه با این پدیده خطرناک را که در حال افزایش است نشان می دهد و در این راه نیاز است از همه امکانات و ظرفیت های داخلی و بین المللی کشور استفاده شود.
دیپلماسی خارجی
یکی از راهکارهای اصلی جلوگیری از ورود گرد و خاک به کشور یا لااقل کاهش آن، بکارگیری دیپلماسی بین المللی با کشورهایی است که از آنها به عنوان منبع و منشا یا عامل این گرد و غبار نام برده می شود.
عراق، سوریه، اردن، ترکیه و عربستان چند کشوری هستند که در فضای رسانه ای کشور از آنها همواره به عنوان عوامل اصلی گرد و غبار یاد می شود، حسین امیر عبداللهیان وزیر امورخارجه کشورمان در راستای دیپلماسی بین المللی، چهارشنبه شب با همتایان خود در کشورهای دارای منشأ ریزگرد و مبتلا به بحران زیست محیطی حاصل از انتشار گسترده گرد و غبار در منطقه، رایزنی و نامه‌نگاری کرد.
عبداللهیان در نامه خود به این کشورها یادآوری کرده بود که جمهوری اسلامی ایران علاوه بر همکاری های فنی دوجانبه برای مهار ریزگردها، خواستار انعقاد یک کنوانسیون منطقه‌ای با مشارکت سازمان ملل متحد و سازمان های تخصصی آن به ویژه برنامه محیط زیست ملل متحد و سازمان بهداشت جهانی است.
لازم است ذیل این کنوانسیون یک صندوق ایجاد شود که کمکهای بین المللی و منطقه ای به آن واریز شده و هر چه سریعتر از محل این صندوق مبارزه با پدیده ریزگردها و بیابان زایی هماهنگ تر و سریعتر انجام شود.
مقامات ایرانی معتقدند پدیده های زیست‌محیطی مرز نمی شناسد و به سلامت همه مردم منطقه مرتبط است. لذا ضرورت دارد تمام دولت‌های منطقه فارغ از مسائل سیاسی در مقابله با بحران گرد و غبار به صورت جدی و موثر مشارکت کنند.
بهره گیری از تجارب کشورهای خارجی
پدیده گرد و خاک مختص ایران و حتی کشورهای همسایه نیست بلکه این پدیده در بسیاری از مناطق جهان از جمله در افریقا، اروپا و منطقه آسیا اقیانوسیه هم وجود داشته است و کشورهای درگیر در این مناطق با استفاده از روش هایی توانسته اند تا حدود زیادی این مشکل را کاهش دهند.
برای مثال سازمان محیط زیست چین که قسمت بزرگی از شمال این کشور بیابان است توانست در قالب برنامه مرمت جنگل ها از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۳ خطر طوفان های شن و گرد و غبار را تا حد زیادی کاهش داد. این کشور همچنین در زمینه کاهش الودگی های کربنی در کلانشهرها از جمله پکن هم کارنامه درخشانی دارد.
دولت کره جنوبی نیز که در چند سال گذشته با موضوع ریزگردها دست و پنجه نرم کرده است قانون ویژه کاهش و مدیریت گرد و غبار را در سال ۲۰۱۸ تصویب کرد که مبتنی بر تحقیق و توسعه، بکارگیری تکنولوژی های نوین به ویژه در حوزه پیشبینی و مشارکت مردم بود.
کنترل آلودگی هوا از مبدا
کارشناسان می گویند آلودگی هوا مانند گرد و خاک را باید از منبع اصلی کنترل و با آن مقابله کرد زیرا وقتی که این ریزگردها وارد هوا شد دیگر نمی توان با آن مقابله کرد، بنابراین باید کانون های اصلی ریزگردها را شناسایی و کنترل کنیم. کانون های گرد و غباری که استان های غربی کشور از جمله کردستان را در بر می گیرند در خارج از کشور هستند و بر خلاف گرد و غبار استان های جنوبی مانند خوزستان منشا داخلی ندارند.
تثبیت خاک از طریق مالچ پاشی از جمله روش های قدیمی مطرح شده برای جلوگیری از انتشار و انتقال ذرات گرد و غبار به هوا است، این اقدام اگرچه تا حدودی موجب تثبیت شن‌های روان و جلوگیری از ایجاد گرد و خاک می‌شود، ولی از این جهت که عوارض زیادی از جمله نابودی کامل پوشش گیاهی و در مواردی اکوسیستم طبیعی را در پی دارد، مورد استقبال نیست.
جنگل کاری مصنوعی و ایجاد کمربندهای سبز
امروزه بسیاری از کشورهای جهان به منظور تکثیر گونه‌های جانوری و جلوگیری از فرسایش خاک، طرح جنگلکاری مصنوعی را در برنامه‌های خود قرار داده اند برای مثال «امارات متحده عربی» برای در امان ماندن از گردو غبار در فکر ساخت جنگل مصنوعی در بیابان‌های دوبی است اما به نظر می رسد با توجه به اینکه گرد و غبار حاکم بر کشور منشا و مبدا خارجی دارد این اقدام باید در کشورهای مبدا گرد و غبار انجام شود.
شکی نیست که یکی از مهمترین اقدامات برای مقابله با طوفان‌های گرد و خاک، ایجاد پوشش گیاهی و افزایش موانع اکولوژیکی نظیر کمربندهای جنگلی در مناطق بیابانی است تا مانع پیشرفت بیابان شود.
آگاهی مردم از اثرات ریزگردها
آمارها حاکی است در کنار مشکلات زیادی که گرد و خاک برای ساکنان مناطق درگیر در بخش بهداشت، کشاورزی و آب ایجاد کرده است با افزایش آلودگی ناشی از گرد و غبار، میزان بستری شدن و مرگ افراد مبتلا به بیماری‌های قبلی و تنفسی نیز بیشتر شده است، لذا ضروری است که مردم نسبت به اثرات منفی این ریزگردها و حتی زمان انتشار انها اطلاعات بیشتری داشته باشند تا بتوانند در کنار مسئولان برای کاهش مضرات این پدیده و حفظ سلامتی خود تلاش کنند.
پیش بینی های دقیق و درست هواشناسی از جمله عوامل موثر در کاهش اثرات این پدیده آب و هوایی است، اطلاع مردم از زمان و کیفیت آلودگی ها می تواند باعث بکارگیری تدابیر مختلفی از سوی انها با هدف کاهش خسارت مالی و حتی جانی باشد.
از سوی دیگر اطلاع مردم از چگونگی شکل‌گیری کانون های آلودگی باعث جلوگیری از انتشار شایعات در این زمینه می شود، در تازه ترین شایعه که با موج اخیر گرد و خاک همزمان شده بود برخی سایت ها و کانال های زرد، عراقی ها را عامل تولید گرد و خاک عمدی معرفی می کردند برخی دیگر هم ادعا می کردند که دستگاه های تولید ریزگرد با همکاری چین برای فراری دادن مردم جنوب و غرب کشور به کار گرفته شده است که هر دوی انها واقعیت ندارد.
در نهایت اگرچه سونامی گرد و خاک به مشکلات و معضلات استان کردستان افزوده است اما آنچه که تا حدودی توانسته است از اثرات زیانبار آن حداقل از نظر بهداشتی بکاهد تدبیر درست مسوولان برای تعطیلی استان بود که بیانگر اهمیت سلامت مردم برای مقامات دولت است.