ایران نیز در رشد شرکتهای دانش‌بنیان در حوزه علوم و فناوری‌های سلولهای بنیادی و پزشکی بازساختی اکنون به مرحله‌ای از رشد و شکوفایی رسیده است که جایگاه سیزدهم را در جهان داراست و می‌تواند به مرور وارد عرصه صادرات فناوری و محصول شود. هر چند که تعداد مقالات و پژوهش‌های ما در حوزه کارآزمایی‌های بالینی رتبه قابل قبولی ندارد.
از سوی دیگر در کشورمان موسسات پیشرویی نیز در زمینه پژوهش‌های سلولی مانند پژوهشگاه رویان وجود دارد اما به موسسات بیشتری در این زمینه نیاز است و بر همین اساس طی چند سال اخیر برای ژن درمانی بیش از ۲۰۰ مرکز فعال در این زمینه در کشور به وجود آمده است و هم‌اکنون مرکز جامع سلولهای بنیادی و پزشکی بازساختی مورد تایید وزارت بهداشت و درمان کشور قرار دارد.
بر اساس این رویکرد سومین سمپوزیوم بین‌المللی سلولهای بنیادی و پزشکی بازساختی با تمرکز بر وزیکول‌های خارج سلولی در مشهد با حضور دانشمندانی از ۱۵ کشور جهان به صورت مجازی و حضوری برگزار شده است تا آخرین دستاوردهای خود را در این خصوص به اشتراک گذارند.
در سمپوزیوم توجه ویژه‌ای به برند "مشهد"د ر حوزه علم و فناوری شده که این موضوع از این جهت مورد توجه است تا تحقیق و پژوهش در حوزه سلولهای بنیادی که اکنون در مراکزی همچون سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی، دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه علوم پزشکی مشهد در حال انجام است از موازی کاری خارج شده و فعالیت‌ها، منجربه هم‌افزایی بیشتر شود.
مهندسی بافت و برنامه‌نویسی ژن از مشاغل آینده
اکنون برخی از مراکز علمی سعی در پیش بینی نیازهای آینده جهان و تربیت نیروی متخصص بر اساس آنها هستند تا ضمن پیشرفت سریع و گام برداشتن برای رسیدن به آینده ای بهتر، بتوانند نسبت به سایر کشورهای جهان پیشگام باشند. بر همین اساس در برخی از مجلات تخصصی علمی به معرفی برخی از محبوبترین شغل های آینده پرداخت شده و مهندسی بافت و برنامه‌نویسی ژن یکی از پنج شغل برتر در آینده عنوان شده است و این در حالی است که طی کمتر از سه سال آینده تخصص در پرینت سه‌بعدی و مهندسی ژنتیک در بین ۳۰ حرفه برتر دنیا قرار خواهد گرفت.
به گزارش خبرنگار ایرنا دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلولهای بنیادی با اشاره به این موضوع در این همایش گفت: بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های بازار جهانی اکنون در حوزه پزشکی بازساختی رشد بسیار داشته است و شرکتهای بسیاری در این حوزه افزایش پیدا کرده اند به گونه‌ای که در آمریکای شمالی و آسیای شرقی شاهد رشد بی سابقه ای در این موضوع هستیم.
دکتر امیرعلی حمیدیه با اشاره به فرایند بالینی کردن درمان و ارائه روش و درمان در این زمینه که گاهی به ۱۰ سال زمان برای بازبینی و تایید آن نیاز دارد افزود: کشورهای بسیاری مانند ژاپن از این رویه پیروی نکردند و با سرعت بیشتری در کمتر از سه سال سعی در ارائه محصول ژنتیک سلولی و بافت کرده اند.
وی ادامه داد: اگر فقط ۲۰ درصد از کارآزمایی های بالینی ما به مرحله سوم برسد، بیش از ۵۰ روش ژن درمانی برای ۲ سال آینده وجود خواهد داشت.
دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلولهای بنیادی گفت:بیش از۲ هزار کارآزمایی بالینی در این سه سال انجام شده است و این دستاوردها در زمینه محصولات این حوزه قرار دارد اما نکته مهم اینجاست که در این مسیر باید با سرعت حرکت کرد و زمان را از دست نداد.
حمیدیه افزود: تصمیمات ساختارهای معرفی و نظارت بر مقررات برای وارد بازار کردن محصولات در کشورهای مختلف متفاوت است. ما می‌توانیم قوانین خودمان را داشته باشیم مانند ژاپن و اروپا که قوانین خود را دارند و از قوانین آمریکا تبعیت نمی‌کنند همچنین کره جنوبی پس از آمریکا دومین رتبه را در زمینه پزشکی بازساختی داراست و بیش از ۱۰ هزار بیمار از آمریکا به کره جنوبی مسافرت می‌کنند تا درمان دریافت کنند.
۶ محصول بازساختی در ایران
دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلولهای بنیادی گفت: ایران در این بین تعداد ۶ محصول پزشکی بازساختی تایید شده را داراست که رتبه پنجم از نظر ارائه محصولات مبتنی بر سلول در دنیاست. قیمت محصولات تایید شده مهندسی بافت و پزشکی بازساختی بیش از ۲ میلیون دلار آمریکاست که هزینه بسیار بالایی است و هزینه داروها بیش از ۲ میلیون دلار برای هر بیمار است.
حمیدیه افزود: این در حالی است که با توجه به فعالیت‌های مختلفی که در ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلولهای بنیادی انجام شده است باید به فکر تدوین مقرارت این حوزه را نیز در نظر داشت زیرا قانون «بد» بهتر از نداشتن قانون است و در حال حاضر قوانینی وجود دارد ولی تلاش ما بر این است که بتوانیم قوانین بهتری را تنظیم و اجرایی کنیم.
راه اندازی ۱۱ مرکز جامع سلولهای بنیادی در کشور
دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری سلولهای بنیادی کشور گفت: ۱۱ مرکز جامع سلولهای بنیادی در کشور راه‌اندازی می‌شود که از این تعداد، هشت مرکز در حوزه زیر پوشش وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی فعالیت می‌کنند و سایر مراکز نیز زیر نظر پژوهشگاه رویان و وزارت علوم قرار دارند.
حمیدیه افزود: ۱۸۰ شرکت دانش بنیان نیز با ایجاد زمینه ۱۰ هزار فرصت شغلی برای افراد دانش آموخته در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در این حوزه فعالیت می کنند و ایجاد مرکز جامع سلولهای بنیادی مشهد نیز با پیشرفت مناسبی در حال ساخت است و امیدواریم تا پایان امسال به طور کامل مورد بهره‌برداری قرار گیرد تا امکان تاثیرگذاری در پیشرفت علم سلول درمانی و ژن درمانی صورت گیرد.
او با بیان این که توسعه شرکتهای دانش بنیان در حوزه سلول های بنیادی موجب جلوگیری از فرار مغزها و همچنین زمینه بازگشت بسیاری از دانش آموختگان و دانشمندان خارج از کشور شده است گفت: شورای استانی سلول های بنیادی در تمامی استان ها به ریاست دانشگاه های علوم پزشکی کشور راه اندازی و موجب ایجاد هماهنگی های بیشتر میان تمامی دانشگاه ها و ایجاد زمینه تولیدات و اشتغال جوانان شده است.
دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری سلولهای بنیادی کشور ضمن اشاره به این که استان خراسان رضوی داری سرمایه های انسانی با استعدادی است که هدایت و هماهنگی میان آنها نقش موثری در توسعه اقدامات فناورانه در حوزه سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی دارد اظهار کرد: در حال حاضر در مشهد، پنج شرکت دانش بنیان تولید کننده محصولات پزشکی در پارک علم و فناوری فعال است که لازم است که در حوزه دانشگاه علوم پزشکی مشهد به فعالیت خود ادامه دهند.
حمیدیه با بیان این که راه‌اندازی کامل مرکز جامع سلولهای بنیادی در مشهد زمینه گسترش فعالیت شرکتهای دانش‌بنیان و اشتغال را نیز ایجاد می‌کند ادامه داد: دانشگاه علوم پزشکی مشهد در ردیف دانشگاه‌های برتر کشور در حوزه سلولهای بنیادی محسوب می‌شود و با توجه به ظرفیت‌های موجود در این دانشگاه امکان انتقال تولیدات فناورانه و دانش این حوزه به خارج از کشور نیز وجود دارد.
وی با بیان این که موضوع علوم و فنون هسته ای، سلول های بنیادی و نانوفناوری همواره مورد تاکید مقام معظم رهبری به ویژه در پنج سال اخیر بوده است و در نشست با نخبگان و دانشمندان کشور به طور مستمر به آن تاکید دارند اظهار کرد: تمامی اسناد بالادستی و مسوولان ارشد کشور بر موضوع سلول های بنیادی تاکید جدی دارند و ستاد سلولهای بنیادی نیز نقش هماهنگی میان سازمان های فعال در این حوزه را دارد تا بتوان بهترین نوع خدمت را به مردم ارائه داد.
او با بیان این که در حوزه سلولهای بنیادی تلاش می شود کشورمان همراه پیشرفتهای جهان حرکت کند تصریح کرد: پیش بینی می شود تا سال ۲۰۳۰ حوزه پزشکی باز ساختی، سلول درمانی، مهندس بافت و ژن درمانی به یکی از موضوعات مهم جهان تبدیل شود.
احتمال قرار گرفتن ایران به عنوان یکی از کشورهای دارنده محصول در زمینه وزیکول
زمانی زیست شناسان تصور می‌کردند که سلول‌ها برای ارتباط با یکدیگر از ملکول استفاده می‌کنند و ملکول‌ها در سلولهای گیرنده قرارگرفته و پاسخ مناسب را به محیط و سلول می‌دهند اما در سال‌های اخیر زیست شناسان متوجه شده اند سلول‌ها علاوه بر ملکول‌ها، می‌توانند پیام‌های خود را در قالب یک سری بسته‌هایی ارسال کنند که آنها را ”وزیکول‌های برون سلولی“ می‌نامند که در خارج از سلول رها می‌شوند و در مایع‌های مختلف همچون خون، اشک چشم، شیر، بزاق و ادرار و یا بافت‌های جامد بدن وجود دارند. به همین دلیل وزیکول‌ها هم در تشخیص و هم در درمان وارد شده اند.
دبیرعلمی سومین سمپوزیوم بین المللی سلولهای بنیادی و پزشکی بازساختی در این خصوص گفت:وقتی در مورد سلول صحبت می‌کنیم در خصوص چیزی حرف می‌زنیم که زنده است و تکثیر می‌شود و می‌توان آن را کُشت ولی وزیکول‌ها زنده نیستند و قابلیت تکثیر ندارند و نمی‌توان آنها را کُشت. بنابراین ما نگران این نیستیم که وزیکول‌های برون سلولی تکثیر شوند و سرطان ایجاد کنند. به همین علت برای استفاده از وزیکول‌ها ملاحظات اخلاقی کمتری نسبت به سلول در نظر گرفته می‌شود.
فائزه شکری افزود: زمانی که هر سلولی وارد مرحله بیماری می‌شود برای ارتباط برقرار کردن با محیط از وزیکول‌ها استفاده می‌کند بنابراین در تشخیص بیماری می‌توان از آنها بهره برد به عنوان مثال یک سلول سرطانی برای این که بخواهد جایگاه ثانویه‌ای برای خودش ایجاد کند اول وزیکول‌های برون سلولی را ارسال می‌کند و به همین دلیل وزیکول‌ها امکان تشخیص سریعتر بیماری‌ها را فراهم می‌کنند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان، پایداری را از دیگر مزایایی وزیکول‌ها برشمرد و افزود: این موضوع باعث شده است تا بتوان به صورت راحت‌تری از وزیکول در محیط آزمایشگاه استفاده کرد و به نظر می رسد راحت‌تر بودن و انجام پذیر بودن کار با وزیکول‌ها باعث شده است سریعتر از آن چیزی که فکر می‌شود به تشخیص و درمان مبتنی بر وزیکول‌ها دست یافت.
شکری افزود:طی سال‌های گذشته با توجه به بحث کرونا و همچنین تحریم‌ها برای دستگاه‌های مورد نیاز مشکلاتی داشتیم ولی با توجه به سابقه خوبی که از گذشته روی این موضوع وجود داشت فعالیت‌های خوبی در زمینه وزیکول‌ها در کشورمان انجام شد و اگر به همین روش فعالیت کنیم ممکن است جزء اولین کشورهایی باشیم که محصولاتی در این زمینه دارند به شرطی که قواعد بین المللی را در این زمینه رعایت کنیم.
وی به فعالیت انجمن جهانی وزیکول‌ها اشاره و بیان کرد: انجمن جهانی وزیکول یکی از انجمن‌های فعال در دنیاست و از همه کشورها و ملیت‌ها در آن عضو هستند و روی تک تک مواردی که می‌خواهند در آن تصمیم بگیرند از تمام اعضای آن مشورت می‌گیرند. در این انجمن یک سری کارگروه‌هایی تشکیل شده است و روی موضوع‌های مرتبط با این وزیکول‌ها تحقیق می‌کنند و به دلیل مزایای قابل استفاده از وزیکول‌ها به طور انفجاری همه دنیا بر روی این موضوع فعالیت می‌کنند و ممکن است روزانه اطلاعات جدیدی از وزیکول‌ها منتشر شود.
عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان با تاکید بر این که علم استفاده از این وزیکول ها به روز است و قوانین بین المللی خاصی در این خصوص در حال تدوین است ادامه داد: استفاده از تجربیات دیگران در زمینه وزیکول‌ها باعث می‌شود به بیراهه نرویم و با اشتباهات کمتری مسیر را طی کنیم.
شکری با انتقاد از فروش سلولهای بنیادی در بازارهای اینترنتی یادآور شد: عدم نظارت دقیق باعث می‌شود تا افراد بدون مجوز اقدام به فروش سلول و محصولات سلولی از جمله وزیکول‌های برون سلولی کنند به طوری که مشاهده می‌کنیم محصولات سلولی در آرایشگاه‌های ما بدون مجوز تزریق می‌شود.