به گزارش ایرنا، ۳۰ بهمن ماه سال ۹۸ بود که همه‌گیری یک بیماری تنفسی تحت عنوان کووید۱۹ توسط نظام سلامت در ایران تایید شد.
یک بیماری دنیاگیر با عاملی به نام کروناویروس‌ها که دسامبر ۲۰۱۹ در ووهان چین شایع شد و در کوتاه‌مدت توانست به یک بحران بین‌المللی تبدیل شده و سرتاسر جهان را نگران کند.
ویروس نوپدید با جهش‌های مداوم، اقتصاد، سیاست، فرهنگ، محیط زیست، ارتباطات اجتماعی، مناسبات خانوادگی و به طور کل تک‌تک جنبه‌های زندگی بشری را تحت‌تاثیر قرار داد و با تعطیلی مراکز آموزشی، کسب وکارها، کارگاه‌های تولیدی و صنعتی و تجاری، وضعیت معیشت را هم در تمامی دنیا دگرگون و فقر را تشدید کرد.
فرصت آموزش حضوری را از دانش‌آموزان سلب کرد و به ویژه برای برخی از کودکان که حضور آنان در مدارس مصادف با پیدایی این بیماری بود، موجب سلب تجربه محیط واقعی آموزش و افت تحصیلی‌شان شد.
ویروسی ناشناخته که جان هزاران نفر از ساکنین کره زمین گرفت و حتی اجازه سوگواری را از بازماندگان قربانیان کرونا سلب کرد، به دلیل ارتباط با اصول و ضوابط بهداشتی برخی از اختلالات روانی همانند وسواس و اضطراب را در جوامع تشدید کرد و با اجبار خانواده‌ها به رعایت قرنطینه خانگی، حتی اختلافات زناشویی زوجین را نیز افزایش داد و به اعتقاد روانشناسان برخی از آثار و نتایج آن در درازمدت متجلی خواهد شد.
دکتری انسان‌شناسی و عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری درباره تاثیرات روانی و اجتماعی این بحران در جامعه به خبرنگار ایرنا گفت: به منظور بررسی آثار و نتایج این واقعه باید سه سطح بحران (کرونا)، مدیریت بحران و بحران‌های اقتصادی و اجتماعی پدیده را در کشور مورد بررسی قرار داد.
جبار رحمانی افزود: با شیوع این بیماری، جامعه در یک موقعیت پاندمی قرار گرفت؛ ارتباطات اجتماعی به تعلیق درآمد و جامعه در یک شوک ناگهانی قرار گرفت.
وی ادامه داد: مراقبت‌های این دوران حساس بود و برخی اقشار جامعه به تلخی با مرگ عزیزان روبه‌رو و مجال سوگواری در شرایط همه‌گیری را هم نیافتند. برخی مسائل همچون مدیریت واکسن و نحوه تزریق به شهروندان نیز بر این موضوع دامن زد و شمار قابل‌توجهی از هموطنان جان‌باختند.
پاندمی کرونا و ارتباطات اجتماعی در قالب فضای مجازی
رحمانی خاطرنشان کرد: یکی از مهمترین تبعات این پاندمی، توسعه ارتباطات اجتماعی در قالب فضای مجازی بود. با شیوع کرونا و تداوم قرنطینه خانگی ناشی از این بیماری و تعطیلی بسیاری از کسب وکارها و مراکز علمی و آموزشی، نسبت جامعه با فضای مجازی افزایش یافته و این امر یکی از تجربیات نسبتا ماندگار این پدیده بود.
وی اضافه کرد: در این دوران بشر به ویژه کودکان و نوجوانان به طرز گسترده‌ای وارد فضای مجازی شده و امروز در دوران پساکرونا هم این روند می‌تواند ادامه داشته باشد. در واقع، شیوع کرونا به انسان آموخت، تعاملات اجتماعی، جلسات هم‌اندیشی و تعلیم و آموزش می‌تواند در این فضا نیز شکل بگیرد.
جامعه آمادگی مواجهه با شرایط بحران را نداشت
این تحلیلگر با بیان اینکه جامعه آمادگی مواجهه با شرایط بحران را نداشت، افزود: با رخداد این واقعه، جامعه به شدت دچار اضطراب و استرس شده و برخی اختلالات روحی - روانی تشدید شد. مدیریت جامعه دچار پراکندگی شده و ساماندهی در برخی بخش‌ها مختل شد.
عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گفت: در واقع مهارت‌های فردی کافی برای مواجهه با موقعیت بحران وجود نداشته و مطالعات نیز نشان داد، سطح سواد سلامت کشور پایین و جامعه برای موقعیت‌های پاندمی آماده نیست.
این استاد انسان‌شناسی افزود: امروز بحران کرونا پایان یافته است، اما برنامه‌های آموزشی موثری برای تقویت سازوکارهای لازم به منظور آمادگی با شرایط مشابه وجود ندارد. در واقع بحران به پایان رسیده است، اما مساله اصلی روز یعنی مدیریت بحران‌زده جامعه، موقعیتی بغرنج‌تر است.
رحمانی تاکید کرد: در حال حاضر باید به سازوکارهای اجتماعی و مدیریت اجتماعی فکر کرد و سازوکارهای جدیدی جهت آمادگی با موقعیت‌های مشابه (با بحران کرونا) طراحی و تدبیر کرد. گاه یک جامعه بیش از بحران، از نحوه مدیریت بحران صدمه می‌بیند.
وی توضیح داد: به عنوان مثال، امروز باید گزارشی در زمینه شرکت‌های واکسن‌سازی ارائه و مشخص شود که بودجه مصرفی که به سمت شرکت‌های واکسن‌سازی سوق داده شد، چه نتایجی را در پی داشته است.
ضرورت کنترل دشواری‌های اقتصادی ناشی از کرونا
وی تصریح کرد: تورم و دشواری‌های اقتصادی ناشی از کرونا هم باید مدیریت شود. در دوران شیوع بیماری، به دلیل تعطیلی کسب و کارها و ضرورت تداوم قرنطینه خانگی، فقر و تنگدستی افزایش یافت و بخشی از تنش و آشفتگی ماندگار ناشی از پدیده کرونا به دلیل دشواری‌های اقتصادی است.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: اغلب رفتارهای اجتماعی جامعه ایران نظیر رفتارهای مصرفی با شیوع این بیماری تحت‌تاثیر قرار نگرفت، روابط اجتماعی نیز با تجربه جدیدی از فضای مجازی ادامه یافت و بشر آموخت که برخی از مناسبات خانوادگی و اجتماعی را می‌توان برای یک برهه زمانی قطع کرد و یا از طریق تلفن و شبکه‌های اجتماعی ادامه داد، اما تعیین میزان دقیق تاثیرات این پاندمی بر اعتقادات مردم، رفتارهای اجتماعی، فرهنگ و... نیازمند داده است و در حال حاضر داده‌های دقیقی از این موضوع در کشور وجود ندارد.
عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گفت: اختلال‌های ناشی از این پدیده نیز همچون بروز و تشدید برخی از وسواس‌ها مربوط به دوران بحران بود. سیستم تربیتی جامعه اعم از خانواده، دستگاه‌های فرهنگی و نظام آموزشی کشور باید نیروهای توانمندی تربیت کنند که در عمل (در موقعیت بحران) توانمند باشند.
وی افزود: در ایام کرونا، رفتارهای فداکارانه به تدریج کاهش یافت و منافع فردی در اولویت قرار گرفت. برای نمونه، برخی از پزشکان با دریافت هزینه‌های هنگفت از بیماران در منزل مراقبت می‌کردند. بنابراین باید گفت، مردم در دوران بحران کرونا متحمل آسیب شده و دشواری‌های اقتصادی متعددی را تجربه کردند و از منظر مادی، روانی و جسمانی متاثر از بحران شدند، اما یکی از دلایل اصلی این مساله فقدان آمادگی برای مواجهه با واقعه بود.
راهکار چیست؟
به گفته این کارشناس، در صورت تکرار واقعه مشابه (با بحران کرونا) رفتارهای حمایتی عمومی کاهش یافته و بشر تنهایی را تجربه خواهد کرد و این آسیب جز با تقویت برخی از سازوکارها جهت تشدید رفتارهای خیرخواهانه، کنترل نمی‌شود.
رحمانی ادامه داد: امروز شرایط جامعه به حالت عادی بازگشته است، اما کشور باید توانمند شود. قابلیت‌های کافی برای رشد توانمندی‌ها درنظر گرفته شده و توانایی‌های شناختی و رفتاری شهروندان (که برای موقعیت بحران سازگار نشده است) تقویت شود.
وی توضیح داد: هموطنان باید بدانند که در وضعیت بحران چگونه اضطراب و استرس ناشی از واقعه را کنترل کرده و یکدیگر را حمایت کنند. از کدام ساختارها دریافت اطلاعات کرده و به همنوعان خود کمک کنند.
رحمانی تاکید کرد: بخش عمده خطاهای جامعه ناشی از ناآگاهی است؛ انسان نمی‌داند که شرایط بحران چگونه عمل کند و این مساله خود زمینه‌ساز خطاها و آسیب‌های گسترده بعدی خواهد بود.
وی افزود: امروز مراکز پژوهشی کشور پدیده کرونا را از اولویت خارج کرده و از مساله عبور کرده‌اند، اما دستگاه‌های سیاست‌گذار باید در مورد این موضوع تفکر کرده و بررسی کنند که حوزه سلامت کشور، اقتصاد، اجتماع و فرهنگ، مذهب و سلامت روان جامعه از کدام چالش‌ها عبور کرده است و از امروز انسان‌ها را برای موقعیت مشابه آماده کند.