جذب و پذیرش دانشجوی خارجی چه دانشجویان نخبه که با بورس تحصیل می‌کنند چه آنها که شهریه می‌پردازند، امروزه یکی از عوامل موفقیت دانشگاه‌ها به شمار می‌آید و در برخی رتبه‌بندی های دانشگاه‌ها نیز به عنوان مولفه‌ای مهم در نظر گرفته می‌شود. طبیعی است که جذب این دانشجویان برای دانشگاه های ایران و دو وزارتخانه متولی آموزش عالی یعنی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مهم است. بر اساس قانون ششم توسعه جمعیت کل دانشجویان خارجی تا پایان زمان این برنامه؛ یعنی سال ۱۴۰۰ باید به ۱.۸ درصد از کل دانشجویان برسد که با توجه به آمار حدود سه میلیون و ۵۰۰ هزار نفری دانشجویان این درصد حدود ۷۰ هزار نفر خواهد بود. اهمیت جذب دانشجویان خارجی باعث شد سازمان امور دانشجویان اخیرا فراخوانی را برای تاسیس موسسات جذب دانشجویان خارجی منتشر کند.
بر اساس اطلاعات موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی در سال تحصیلی ۹۶-۱۳۹۵، جمعیت دانشجویان خارجی در ایران بیش از ۲۰ هزار نفر از مجموع جمعیت چهار میلیون و ۷۸ هزار و ۸۲۷ دانشجویی بوده است. آمار بعدی در مورد این دانشجویان از مدیرکل امور دانشجویان غیرایرانی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است که این مسئول سازمان امور دانشجویان گفته بود: در سال‌های گذشته آمار مختلفی از تعداد دانشجویان غیرایرانی وجود داشت، اما بر اساس پایش امسال عدد حقیقی به دست آمد.
حمیدرضا علیزده در این مورد گفته است: ۲۸ هزار دانشجوی خارجی در دانشگاه‌های تحت پوشش وزارت علوم تحصیل می‌کنند، هشت هزار دانشجوی خارجی در دانشگاه‌های تحت پوشش دانشگاه آزاد و سه هزار دانشجوی خارجی تحت پوشش وزارت بهداشت هستند.
آمار بعدی نیز توسط سرپرست اداره کل امور دانشجویان غیرایرانی سازمان امور دانشجویان فروردین گذشته ارائه شد و افشین آخوندزاده در این مورد گفت: تعداد دانشجویان خارجی در ایران در سال ۱۳۹۹ به ۵۷ هزار و ۶۷۵ دانشجو افزایش یافت؛ از این تعداد حدود ۳۰ هزار و ۶۰۰ دانشجو در دانشگاه‌های تحت پوشش وزارت علوم (حدود چهار هزار بورسیه، ۱۶ هزار و ۶۰۰ غیربورسیه و ۱۰ هزار دانشجوی پذیرفته شده از طریق آزمون سراسری)، ۲۵ هزار دانشجو در دانشگاه آزاد اسلامی و حدود ۲ هزار دانشجو در دانشگاه‌های تحت پوشش وزارت بهداشت مشغول به تحصیل هستند.
اما اخیرا رییس سازمان امور دانشجویان آمار جدیدتری ارائه داد که از افزایش زیاد تعداد این دانشجویان حکایت داشت. هاشم داداش پور در این مورد گفت: بیش از ۹۰ هزار دانشجوی خارجی در ۵۰ دانشگاه کشور تحصیل می‌کنند.
با وجود این آمار متفاوت، اهمیت جذب دانشجوی خارجی به ویژه با توجه به نتایج فرهنگی و اجتماعی که تحصیل این دانشجویان برای کشور دربردارد، موضوع مهمی است که اخیرا وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی خواست طی مطالعه‌ای به جوانب مختلف آن بپردازد.
مهتاب پورآتشی مسئول مطالعه ای تحت عنوان «بایدها، نبایدها و پیامدهای جذب دانشجوی خارجی» در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، اظهار داشت: در این مطالعه به دنبال سیاست ها، برنامه ها و اقدامات ملی و دانشگاهی در خصوص جذب و پذیرش دانشجوی خارجی، وضعیت کنونی پذیرش دانشجوی خارجی و افق های آینده جذب و پذیرش دانشجوی خارجی بودیم و از مطالعات و پژوهش های پیشین، اسناد و مدارک و آیین نامه ها و دستورالعمل های مصوب، بررسی سایت های معتبر نهادهای بین المللی، تجربیات کشورها و دانشگاه های خارجی، تحلیل داده های آماری و مصاحبه با خبرگان و صاحبنظران بهره گرفتیم.
وی ادامه داد: بخشی از مطالعه به شیوه مطالعه اسنادی به مسائل مربوط به آموزش عالی ایران، بین المللی شدن، جذب و پذیرش دانشجوی خارجی پرداخته است. تاملی بر اسناد بالادستی کشور، سندهای برنامه اول و ششم توسعه کشور از منظر بین المللی شدن و جذب دانشجوی خارجی صورت گرفت و آیین نامه های مرتبط ابلاغی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تحلیل شد.
در گام دیگر بر اساس آمار و داده های موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی از دانشجویان خارجی، روند پذیرش دانشجوی خارجی طی برنامه ششم توسعه به تفکیک زیرنظام های آموزش عالی، مقطع تحصیلی و ملیت تحلیل شد. مقایسه وضع موجود پذیرش دانشجوی خارجی و شاخص هدف درصد دانشجویان خارجی طی برنامه ششم توسعه نشان داد شاخص های هدف در برنامه ششم توسعه محقق نشده است.
عضو هیات علمی گروه مطالعات تطبیقی و نوآوری در آموزش عالی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی خاطرنشان کرد: بر اساس تحلیل داده ها، این سوال مطرح شد که چرا شاخص های هدف در برنامه ششم توسعه (میزان دانشجویان خارجی ۱.۸ کل دانشجویان کشور تا پایان سال ۱۴۰۰) محقق نشده است. برای پاسخ به این سوال، با تعدادی از معاونان بین الملل دانشگاه ها، خبرگان و صاحبنظران آموزش عالی دارای تجربه علمی و اجرایی در حوزه بین المللی شدن آموزش، گفت‌وگو شد.
وی تصریح کرد: این افراد به عوامل مختلفی علاوه بر شرایط تحریم های ضد ایران اشاره کردند. عوامل میانی مربوط به سطح ملی و کلان آموزش عالی و عوامل خرد مربوط به سطح دانشگاهی بود که باعث شد ما نتوانیم در جذب و پذیرش دانشجوی خارجی به نقطه هدف برسیم.
پورآتشی گفت: در بخش دیگر مطالعه سیاست کشورهای منتخب جهت بین المللی شدن آموزش عالی، جذب و پذیرش دانشجوی خارجی بررسی و شرایط پذیرش دانشجویان در دانشگاه های کشورهای مطالعه شد. در نتیجه مشخص شد که در رویکرد راهبردی کشورها برای جذب و پذیرش دانشجوی خارجی تفاوت هایی وجود دارد.
عضو هیات علمی گروه مطالعات تطبیقی و نوآوری در آموزش عالی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی با تاکید بر این که نباید جذب و پذیرش دانشجوی خارجی را به عنوان یک نقطه هدف درنظر گرفت، اظهار داشت: این دو موضوع گام هایی از یک فرآیند ارزشمند و منتج به نتیجه است که با جذب دانشجوی خارجی شروع شده و پذیرش، حفظ و ادامه تحصیل، پرورش دانش آموختگانی ماهر و رضایت‌مند را به دنبال دارد.
باید به حفظ دانشجویان، فرآیندهای با کیفیت آموزشی و حمایت و پشتیبانی، دانش آموختگی موفق، تعامل پویا و بهره گیری از تجارب دانشجویان خارجی در مسیر رضایتمندی بیشتر این دانشجویان نیز توجه کرد که خود آثار و پیامدهای بسیاری بر جذب بیشتر دانشجوی خارجی در میان مدت و بلندمدت دارد.
وی بیان کرد: پیش از پرداختن به بایدهای پذیرش دانشجوی خارجی لازم است بایدهای جذب دانشجوی خارجی مورد توجه قرار بگیرد و این دو لازم و ملزوم یکدیگر هستند. تا جذب صورت نگیرد، پذیرش بی معنا خواهد بود و چنانچه بایدها و الزامات جذب دانشجوی خارجی به خوبی مدنظر قرار گیرد و تعداد متقاضیان تحصیل در دانشگاه های ایران افزایش یابد، می توان بهترین و نخبه ترین افراد را از میان متقاضیان برگزید و پذیرش کرد و دستاوردهای مثبت بیشتری را در راستای بین المللی شدن آموزش عالی فراهم آورد.
پیشنهادی برای جذب بهتر و هدفمندتر دانشجوی خارجی
پورآتشی گفت: همچنین بحث بایدهای پذیرش دانشجویان خارجی را در مصاحبه با صاحبنظران و نخبگان مطرح کردیم. این افراد به نکاتی مختلف اشاره کردند و یکی از موارد ایجاد اجماع نظر بین کنشگران بین المللی شدن آموزش عالی در خصوص هدف و آینده بین المللی شدن و شرایط جذب و پذیرش دانشجوی خارجی است.
سیاستگذاران، تصمیم گیرندگان، برنامه ریزان و مجریان با دید آینده نگارانه و آینده پژوهانه باید چشم انداز و آینده مطلوب را در نظر بگیرند و در مسیر دستیابی به هدف برنامه ریزی های مناسب و متناسب صورت دهند. این اجماع نظر باید در قانون برنامه هفتم توسعه لحاظ شود تا با واقع نگری این برنامه را در مورد دانشجویان خارجی تدوین کنیم.
پورآتشی گفت: برای جذب و پذیرش دانشجوی خارجی پیامدهای مثبت زیاد علمی و آموزشی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بیان می شود. در کنار پیامدهای مثبت بی‌شماری که می توان برشمرد، نباید از پیامدهای منفی غافل شد. بی توجهی به استانداردها و پروتکل های جذب، پذیرش و حفظ دانشجوی خارجی می تواند نارضایتی دانشجویان خارجی را به همراه داشته باشد که نتیجه ای جز گسترش بی اعتمادی به دانشگاه های ایران و مخدوش شدن وجهه علمی دانشگاه های ایران در میان متقاضیان خارجی تحصیل در ایران نخواهد داشت.
عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، با بیان اینکه نتیجه این مطالعه را به صورت پیشنهادی به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ارائه داده ایم، اظهار داشت: پیشنهاد ما این است که کمیته ای در وزارت عتف با حضور نماینده دانشگاه ها تشکیل و تجارب موفق و ناموفق دانشگاه ها شناسایی و مستندسازی شود زیرا همه این تجربه ها برای دانشگاه ها می تواند درس آموز و در ریل گذاری مسیر جذب و پذیرش دانشجوی خارجی کمک کننده باشد. همچنین، ارزیابی آیین نامه های مصوب پذیرش دانشجوی خارجی، با هدف شناسایی و رفع خلاء‌های موجود و بهره مندی از خلاقیت و نوآوری در برنامه ها و شیوه های پذیرش دانشجوی خارجی از دیگر پیشنهادهای این مطالعه بود.
وی در مورد اقدام اخیر معاونت بورس و امور دانشجویان بین‌الملل سازمان امور دانشجویان برای تاسیس موسسات جذب دانشجوی خارجی نیز اظهار داشت: اگر این موسسات به گونه ای درست و اصولی تشکیل شوند و نظارت قوی روی فعالیت آنها باشد، می توانند مفید واقع شوند.