به گزارش خبرنگار تئاتر ایرنا، هنر تئاتر به‌عنوان هنری وارداتی هر چند سابقه‌ای کمی بیش از ۱۵۰ سال در کشور دارد اما در نقطه مقابل، آیین‌ها و خرده روایت‌های نمایشی با سابقه چندین هزارساله در ایران رخ نمایی می‌کنند.
هم‌زمان با پذیرش دین هدایتگر و مبین اسلام شاهد گشودن آغوش آیین‌های کهن نمایشی در همراهی و همدلی با فرایض دینی و رخدادها و رویدادهای مذهبی در کشور بودیم و بعد از ورود هنر تئاتر نیز هنرمندان این عرصه تلاش کردند تا همان راه موفق و پاسخ داده آیین‌های نمایشی در الگوبرداری از رخدادها، رویدادها و بازتاب زیست شخصیت‌ها و اسوه‌های تاریخ صدر اسلام و ائمه اطهار(ع) را اینبار با زبانِ روایتی متفاوت در صحنه نمایش به مخاطبان ارائه دهند.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و با رشد تئاتر مذهبی و شکل‌گیری این گونه هنری، شاهد ارتقای کمی و کیفی در تولید چنین آثاری بوده‌ایم و قطعاً در همین راستا با توجه به جایگاه والای ارادت شیعیان به حضرت امام حسین(ع)، نهضت و مکتب حسینی و شهدای دشت کربلا هنر تئاتر و هنرمندان آن در همراهی و همدلی با مخاطبان تلاش کرده‌اند بخش مهمی از روایت‌های تاریخی عاشورای ۶۱ هجری قمری را با زبان صحنه و شهادت آن با مخاطبان به اشتراک بگذارند. این مهم به ویژه در خلال تولید آثار مختلف و متعدد در عرصه تئاتر حسینی که از آن به‌عنوان تئاتر سرخ نیز یاد می‌کنند، بروز یافته است.
طی قریب به بیش از چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی شاهد خلق آثار ماندگار و جریان‌ساز در عرصه تئاتر دینی کشور بودیم که به فراخور این ایام به معرفی آنها و جریان‌سازی‌شان بر روند تعالی تئاتر دینی کشور خواهیم پرداخت.
در چهارمین گزارش از سلسه گزارش‌های این عرصه به مرور و روایت تئاتر «مسافران کوفه» به نویسندگی سیدحسین فدایی‌حسین و کارگردانی کوروش زارعی می‌پردازیم.
«مسافران کوفه»؛ از طلایه‌داران اقتباس تاریخی در نمایش مذهبی
هنرمندان تئاتر برای بازتاب روایت‌های تئاتری خود که برگرفته از داستان‌ها، اتفاق‌ها و روایات مذهبی هستند چه در اقتباس ادبی و چه در اقتباس تاریخی، همواره همه تلاش خود را به کار بسته‌اند تا کاملاً وفادارانه اتفاقات و حوادث تاریخ اسلام را این بار فارغ از نگاه نمایشی در قامت چارچوب‌ها و قوانین تئاتری به مخاطب ارائه دهند.
به واسطه همین نکته اولین اصل در تولید آثار تئاتر اقتباسی با اتکا به اتفاقات و حوادث تاریخ اسلام؛ اصل اتکا بر مفهوم و میدان‌داری مقوله پژوهش و تحقیق از جایگاه بسیار بالایی در تولید آن آثار برخوردار است
در تاریخ تئاتر معاصر کشور در ارتباط تولید آثار تئاتری در نگاه اقتباسی که توانسته میان عموم مخاطبان و همچنین در مواجهه با جامعه منتقدان و پژوهشگران کارنامه موفقی از خود به یادگار بگذارد و در نهایت به اصل و فصلی جریان‌ساز در تولید آثار تئاتری در گونه اقتباسی بدل شود به نمایش «مسافران کوفه» به عنوان یکی از جریان‌سازترین آثار تئاتری با نگاه اقتباسی از حوادث تاریخ اسلام به ویژه واقعه عاشورا می‌توان اشاره کرد.
سیدحسین فدایی حسین با نگارش نمایشنامه مسافران کوفه و کوروش زارعی در قامت کارگردان، این اثر را بین سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۱ با روایت بخشی از تاریخ عاشورا که این بار بازتاب دهنده زندگی طفلان مسلم (محمد و ابراهیم فرزندان مسلم بن عقیل) سفیر حضرت امام حسین(ع) به کوفه برای تایید همراهی کوفیان در حمایت از قیام حسینی بود را به عنوان یکی از درخشان‌ترین آثار اقتباس وفادارانه از تاریخ حماسه عاشورا در تاریخ تئاتر معاصر ایران به خود اختصاص داده است.
«مسافران کوفه» از چه می‌گوید
مسافران کوفه در بطن خود بازتاب دهنده دو اتفاق موازی سفر کاروان اسرای حادثه کربلا به سمت شام و اتفاقاتی است که در کوفه برای فرزندان مسلم می‌افتد. این تئاتر با اقتباس از این دو خط موازی هم عصر، اثری دراماتیک را به مخاطب عرضه می کند.
مطابق روایات تاریخی که بخش مهمی از آن در مقاتل به شکل مستند ثبت شده است: پس از شهادت امام حسین(ع) در سال ۶۱ هجری قمری، محمد و ابراهیم فرزندان مسلم بن عقیل اسیر شدند. آنها به دستور عبیدالله بن زیاد در کوفه زندانی می‌شوند. این دو نوجوان بعد از یک سال زندان با کمک «مشکور»، پیرمرد زندانبان که هوادار اهل بیت(ع) بود، شبانه از زندان می گریزند.
آن دو شب را به خانه زنی پناه بردند که شوهرش در سپاه ابن زیاد بود. صاحب‌خانه وقتی متوجه آنان شد، آن دو را کنار فرات برد و سر از تن‌شان جدا کرد و پیکرشان را در فرات افکند و سرهای آن دو را برای دریافت جایزه، نزد ابن زیاد برد.
نگرش‌های بدیع و خلاقانه در وفادارای به اصل روایت حماسه حسینی
علاوه بر نگاهِ اقتباس وفادارانه به فصل مهمی از تاریخ حماسه کربلا، این بار مخاطبان را با زاویه دیدی متفاوت در مواجهه با اغلب آثار تولید شده تئاتری با محوریت حادثه عاشورا قرار می دهد
سیدحسین فدایی‌حسین به عنوان نمایشنامه‌نویس مسافران کوفه، با محوریت قراردادن داستان طفلان مسلم در حقیقت بخشی از روایت تاریخ عاشورا را مدنظر نگاه هنرمندانه خود برای تولید اثر تئاتری قرار می‌دهد که علاوه بر نگاهِ اقتباس وفادارانه به فصل مهمی از تاریخ حماسه کربلا، این بار مخاطبان را با زاویه دیدی متفاوت در مواجهه با اغلب آثار تولید شده تئاتری با محوریت حادثه عاشورا قرار می دهد.
در حقیقت تا پیش از نمایش مسافران کوفه اغلب آثار تئاتری تولید شده به شکل مستقیم راوی زندگی حضرت امام حسین(ع) و حماسه او طی دهه نخست ماه محرم تا شهادت ایشان را با زاویه دید امام سوم شیعیان به تصویر می‌کشید؛ اما این بار نگاه هوشمندانه فدایی حسین در انتخاب داستان و قهرمانی متفاوت برای روایت داستان عاشورا، منظر و زاویه دیدی دیگرگون را از دریچه روایت محمد و ابراهیم به عنوان فرزندان مسلم ابن عقیل پسر عموی امام حسین(ع) برای روایت واقعه کربلا و همچنین بازتاب نهضت حسینی در تاریخ ۶۱ هجری پیشاروی مخاطبان تصویر و ترسیم می کند.
تلخی حقیقت تاریخ در بوته تفکر مخاطب
به شکلی مستند و با زاویه دید دو قهرمان به تامل و تعمق در باب چرایی سست عنصری مردمان کوفه از یک‌سو و اهتمام بیشتر حضرت امام حسین(ع) برای ادامه نهضت خود از سوی دیگر بپردازند
کوروش زارعی پیشتر به خبرنگار تئاتر ایرنا درباره تجربه نمایش مسافران کوفه گفته بود: یکی از اصلی‌ترین مباحثی که گروه هنری مسافران کوفه - گروه تئاتر آیین - را برای تولید این اثر استوار کرد زاویه دید متفاوت در روایت فصل مهمی از واقعه عاشورا در دو ساحت حرکت مسیر بازماندگان خاندان و یاران حضرت امام حسین(ع) در قامت اسرای عاشورا به سمت شام و زاویه ای دیگر نگاه و روایتی است که دو فرزند مسلم که در کوفه گرفتار می‌شوند را به شکل توامان در اختیار مخاطب قرار می داد.
وی ادامه داد: در طول تاریخ و در روایات و مقتل‌ها از حماسه حسینی درباره بی وفایی کوفیان فراوان گفته و شنیده شده؛ اما این بار وقتی از دو زاویه مستند و با اتکا به مبانی تاریخ یعنی فرزندان مسلم درباره چرایی و سببیت پشت کردن کوفیان به امام حسین(ع) و یاران او به واسطه حضور عبیدالله بن زیاد به عنوان حاکم کوفه و استفاده کردن او از مثلث زر و زور و تزویر می‌شویم که باعث رو شدن نیت و نگاه باطل کوفیان می‌شود، اینبار می‌توانستیم تصویری متفاوت را به مخاطب ارائه دهیم تا آنها به شکلی مستند و با زاویه دید دو قهرمان به تامل و تعمق در باب چرایی سست عنصری مردمان کوفه از یک‌سو و اهتمام بیشتر حضرت امام حسین(ع) برای ادامه نهضت خود از سوی دیگر بپردازند.
زارعی تاکید کرد: هدف ما در تولید تئاتر مسافران کوفه بازتاب قیامی است که آرمانش زنده نگهداشتن اسلام از دست افرادی است که به واسطه نگرش‌های دنیوی خود درصدد تغییر و تحریف مبانی انسان‌ساز اسلام که بر سینه حضرت محمد(ص) و قرآن کتاب آسمانی جاری شده بود را برای همیشه در تاریخ ماندگار کند.