به گزارش خبرنگار تئاتر ایرنا، تئاتر به‌عنوان هنری وارداتی هر چند سابقه‌ای کمی بیش از ۱۵۰ سال در کشور دارد اما در نقطه مقابل، آیین‌ها و خرده روایت‌های نمایشی با سابقه چندین هزارساله در ایران رخ نمایی می‌کنند.
همزمان با پذیرش دین هدایتگر و مبین اسلام شاهد گشودن آغوش آیین‌های کهن نمایشی در همراهی و همدلی با فرایض دینی و رخدادها و رویدادهای مذهبی در کشور بودیم و بعد از ورود هنر تئاتر نیز هنرمندان این عرصه تلاش کردند تا همان راه موفق و پاسخ داده آیین‌های نمایشی در الگوبرداری از رخدادها، رویدادها و بازتاب زیست شخصیت‌ها و اسوه‌های تاریخ صدر اسلام و ائمه اطهار(ع) را این‌بار با زبانِ روایتی متفاوت در صحنه نمایش به مخاطبان ارائه دهند.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و با رشد تئاتر مذهبی و شکل‌گیری این گونه هنری، شاهد ارتقای کمی و کیفی در تولید چنین آثاری بوده‌ایم و قطعاً در همین راستا با توجه به جایگاه والای ارادت شیعیان به حضرت امام حسین(ع)، نهضت و مکتب حسینی و شهدای دشت کربلا هنر تئاتر و هنرمندان آن در همراهی و همدلی با مخاطبان تلاش کرده‌اند بخش مهمی از روایت‌های تاریخی عاشورای ۶۱ هجری قمری را با زبان صحنه و شهادت آن با مخاطبان به اشتراک بگذارند. این مهم به ویژه در خلال تولید آثار مختلف و متعدد در عرصه تئاتر حسینی که از آن به‌عنوان تئاتر سرخ نیز یاد می‌کنند، بروز یافته است.
طی قریب به بیش از چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی شاهد خلق آثار ماندگار و جریان‌ساز در عرصه تئاتر دینی کشور بودیم که به فراخور این ایام به معرفی آنها و جریان‌سازی‌شان بر روند تعالی تئاتر دینی کشور خواهیم پرداخت.
در هفتمین گزارش از سلسه گزارش‌های این عرصه به مرور و روایت «اپرای عروسکی عاشورا» به نویسندگی و کارگردانی بهروز غریب‌پور و از مجموعه تولیدات گروه تئاتر عروسکی آران می‌پردازیم.
نمایش مذهبی و تحقق شعار «تئاتر برای همه»
مرور و رصد سیر تحول و تطور تاریخ غنی ایران به عنوان یکی از کشورهای تمدن ساز، نشان می‌دهد رفتار اجتماعی در تمام مناسبات زندگی با مناسک مذهبی و معنوی عجین بوده و به همین سبب بود که برای فراگیری مفهومی به عنوان تئاتر و تحقق شعار «تئاتر برای همه»، هنرمندان در عرصه تولیدات تئاترهای مذهبی و دینی پای به عرصه گذاشتند تا تماشاخانه‌های کشورمان را که تا پیش از این بیشتر در اختیار قشر و طبقه خاصی از مردم بود با تولیدات آثار تئاتر دینی و محتوای مذهبی که بیشترین قرابت را در زندگی فرهنگی مردمان ایران زمین داشت با عموم مخاطبان آشتی دهند.
بن‌مایه‌های مذهبی مهمترین عامل رشد اپرای ملی
در این میان هنر موسیقی که آن نیز میان حافظه فرهنگی و تاریخی ایرانیان دارای پیشینه و سابقه فراوانی بود از محیط‌های عرضه تولیدات هنری خود یعنی سالن‌های کنسرت و برنامه‌های خاص اجرای موسیقی در تلفیق با هنر تئاتر قرار گرفت. این بار گروهی از متخصصان و آگاهان بر دو حوزه موسیقی و تئاتر برای احیای اپرای ملی ایران گام به میدان گذاشتند.
برای مواجهه مخاطب ایرانی و آشنایی سازی او با مفهومی به عنوان اپرای ملی که ثبت و سامان چندان درخشانی در کشورمان نداشت؛ این متخصصان بار دیگر مفاهیم دینی و مذهبی را بر پیشانی نوشت فعالیت خود قرار دادند
گروه «تئاتر عروسکی آران» به سرپرستی، هدایت و کارگردانی بهروز غریب‌پور در سال ۱۳۸۷ برای نخستین بار «اپرای عاشورا» را برای احیای فرهنگ اپرای ملی ایران تولید کرد. نمایشی که حتی هنرمندان و منتقدان نیز نسبت به اقبال و استقبال فراوان مخاطبان از این گونه تازه و بدیع در شیوه آثار تئاتری به حیرت درآمدند.
موسیقی دستگاهی تعزیه؛ برگ برنده اپرای عروسکی آران
برگ برنده گروه تئاتر عروسکی آران و بهروز غریب‌پور در استقبال گسترده مردم از تولید جدیدشان، بهره‌بردن گروه موسیقی حرفه‌ای به سرپرستی بهزاد عبدی و روایت نُت‌های آشنا برای عموم مخاطبان یعنی نُت‌های موجود در موسیقی سنتی ایران بود.
تولید آوا و فضای موزیکالی که بسیاری از نُت‌هایش در موسیقی ردیفی و دستگاه‌های سنتی در نمایش‌های آیینی - مذهبی و به ویژه تعزیه کاربرد داشت، به عنوان برگ برنده تثبیت مفهوم موسیقی در قالب اپرای ملی به کار گرفته شد.
در حقیقت بهزاد عبدی برای روایت موسیقایی اپرای عاشورا به سمت نُت‌نویسی و فرهنگ موسیقایی اپرا که برگرفته شده از فرهنگ غربی بود حرکت نکرد. وی بهترین بستر و بزنگاه را برای استقبال مخاطبان از این گونه جدید هنری (اپرا) بر پایه آشناترین فرهنگ موسیقی همراه با نمایش ایرانی یعنی تعزیه بنا نهاد.
جهانی شدن اپرای مذهبی ایران با داشته‌های عمیق آئینی و فرهنگی
اپرای ملی ایرانی با مفهوم روایت داستانی حقیقی چون حماسه کربلا نه تنها در سراسر ایران که تمام جهان را به تسخیر قدرت هنر ایرانی در تلفیق با مفاهیم آیینی و مذهبی درآوردپر بیراه نیست که طی قریب به دو دهه اخیر از زمان تولید نخستین اپرای ملی ایران با محوریت مفهوم قیام اباعبدالله الحسین(ع) و روایت کربلا در قامت شیوه نوین نمایشی کشورمان به عنوان اپرای عاشورا این اثر نه تنها در کشورمان که در اجراهای بین‌المللی در بسیاری از کشورهای جهان مانند فرانسه، لهستان، ایتالیا، آلمان و کانادا مورد تحسین و تقدیر مخاطبان، هنرمندان و منتقدان جهانی قرار گرفت.
افرادی که آشنایی بسیار بیشتری نسبت به مخاطبان ایرانی با مفهوم اپرا داشتند اما در مواجهه با اپرای ملی ایران زبان به تحسین و حیرت گشودند. چرا که آنها اپرا را با نُت‌نویسی و موسیقی غربی می‌شناختند در حالی که اپرای ملی ایران با بهره‌مندی از موسیقی ملی ردیفی - دستگاهی و هارمونی نوینی که بهزاد عبدی به عنوان سرپرست و آهنگساز این گروه با بهره بردن از صداهای درخشان و مسلط بر موسیقی سنتی ایران مانند محمد معتمدی و دیگر آوازخوانان این اثر توانست شیوه اپرای ملی ایرانی را با مفهوم روایت داستانی عینی و حقیقی چون حماسه ماندگار تاریخ اسلام یعنی واقعه کربلا نه تنها در سراسر ایران که تمام جهان را به تسخیر قدرت هنر ایرانی در تلفیق با مفاهیم آیینی و مذهبی درآورد.
برداشتن گام صحیح در مسیر معرفی اپرای ملی
بهروز غریب‌پور در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا درباره گروه تئاتر عروسکی آران و احیای اپرای ملی ایران در سایه خلق اپرای عاشورا گفت: در نخستین گام، آنچنان که همزمان با اولین اجرای اپرای عاشورا گفته بودم، هدف گروه نمایش آران حرکت به سمت نمایش موزیکال در شاخه اپرا برای تحقق مفهومی به‌عنوان اپرای ملی ایران بود.
در این میان چه نکته‌ای مهم تر از آنکه در ساخت، پرداخت و ارائه اپرا با مفهوم ملی برای مخاطبان ایرانی از آشناترین مفاهیم فرهنگی خودمان یعنی مبانی دینی و مذهبی و معنوی برای ارائه و تولید اثر به مخاطب بهره ببریم
گام صحیح عبارت است از اتکا به بزرگترین حماسه تاریخ اسلام که همانا مفهوم عاشورا و قیام حضرت امام حسین(ع) در تولید اثری فاخر و هم شان جایگاه هنر آیینی ایران بود
وی ادامه داد: اگر امروز گروه تئاتر عروسکی آران بیش از ۱۰ اپرا را با اتکا به داشته‌های فرهنگ غنی ایرانی مانند اپرای مولوی، اپرای خیام، اپرای حافظ و نظایر آن توانسته است ارائه کند، مهمترین دلیل این توفیق را باید در برداشتن گام صحیح در مسیر معرفی این هنر برای مخاطبانی که کمتر با آن آشنایی داشتند مرور کنیم. آن گام صحیح عبارت است از اتکا به شناخته شده‌ترین، مهمترین و بزرگترین حماسه تاریخ اسلام که همانا مفهوم عاشورا و قیام حضرت امام حسین(ع) در تولید اثری فاخر و هم شان جایگاه هنر آیینی ایران بود.
کارگردان اپرای عاشورا در خصوص استفاده کردن از فضای موسیقی ردیفی - دستگاهی ایران در روند آهنگسازی و جریان‌بخشی به فضای موزیکال اپرای عاشورا گفت: شکی وجود ندارد که وقتی قرار است مفهوم اپرا به عنوان هنری غربی، این بار با مفهوم ملی به مخاطبان ارائه شود؛ باید تمام وجوه آن وامدار بن‌مایه‌های ملی و داشته‌های فرهنگ ایرانی باشد.
وی خاطرنشان کرد: وقتی ایران از قدمت و سابقه‌ای کهن در گونه موسیقی ردیفی - دستگاهی و موسیقی سنتی و کلاسیک بهره مند است بر آن شدیم تا از هنری مانند تعزیه با قدمتی بیش از سه قرن در کشورمان که مهمترین عنصر مکمل آن هنر موسیقی به ویژه موسیقی سنتی ایرانی بود؛ برای احیای مفهوم اپرای ملی و شکل گیری اپرای عاشورا بهره ببریم.
تعزیه مهمترین الگو در تولید اپرای عروسکی عاشورا است
هنر تعزیه که امروز از آن به عنوان بزرگترین گونه نمایش‌های آیینی ایران در شاخه هنر ملی، آیینی و سنتی کشورمان یاد می‌کنیم؛ مهمترین الگو در تولید اپرای عاشورا به شمار می‌رود
به گفته غریب‌پور، هنر تعزیه که امروز از آن به عنوان بزرگترین گونه نمایش‌های آیینی ایران در شاخه هنر ملی، آیینی و سنتی کشورمان یاد می‌کنیم؛ مهمترین الگو در تولید اپرای عاشورا و ارائه آن به مخاطب به شمار می‌رود. چرا که مفهومی به عنوان عاشورا و روایت حماسه کربلا و قیام امام حسین(ع) مفهومی است که در نگاه روایت و قصه گویی برای مخاطب بسیار آشناست.
سرپرست گروه تئاتر آران تصریح کرد: پس ما باید از مولفه‌های آشنای دیگری چون موسیقی در شاخه ردیفی - دستگاهی و هنر ملی کشورمان در شاخه هنرهای نمایشی یعنی تعزیه بهره می‌بردیم و در تلفیق سه مفهوم اپرا؛ موسیقی ایرانی و نمایش ملی گامی مهم و متقن را برای تولید اپرای ملی بر می داشتیم. این اقدامات صورت گرفت تا نتیجه آن نخستین تجربه گروه نمایشی آران با اپرای عروسکی عاشورا رقم بخورد.
نظر شما