به گزارش ایرنا، نخل گردانی در ایران پیشینه تاریخی و قدمتی طولانی دارد که حب اهل بیت عصمت و طهارت علیه السلام در قلب ایرانیان امروزه آن را تبدیل به نماد عزاداری محرم‌الحرام کرده است.
این در حالی است که مناسک عزاداری در نخل گردانی همچنان ناب و دست نخورده باقی مانده و کمتر دچار تغییر یا حذف ناشی از گذر تاریخ شده و در شهرهای مختلف کشور با آیینی یکسان برگزار می شود. یکپارچگی مردمی در اقامه عزا به صورت نخل گردانی، عامل شکوه و جذابیت این مراسم است.
در تربت حیدریه واقع در خراسان رضوی همانند بسیاری از شهرهای ایران نه تنها مراسم عزاداری نخل گردانی با شکوه خاصی در ایام محرم و صفر برگزار می شود، بلکه یک حسینیه در این شهر به نام "نخل" مشهور است که خوانش تاریخچه آن از زبان ریش سفیدهای حسینیه خالی از لطف نیست.
برای واکاوی در تاریخچه "حسینیه نخل" یا "حسینیه یزدیهای مقیم تربت‌حیدریه" به جز تاریخچه شفاهی و یک وقفنامه که آنهم در اختیار اداره اوقاف تربت‌حیدریه است، سند دیگری در دست نیست؛ در تاریخچه شفاهی نیز اظهارات تنها بازمانده واقف اصلی حسینیه و واگویه های دیگر بازماندگان از سه نسل پیشین خادمان این حسینیه بزرگ، تنها دستاویزهای موجود برای تاریخ خوانی در این زمینه به شمار می‌روند.
حسینیه نخل تربت حیدریه که به حسینیه "خاتم النبین (ص)" نیز مشهور است، در حوالی میدان باغ سلطانی واقع شده و از زمان بنا تاکنون ۲ بار بازسازی شده است.
تاریخچه ساخت و بنیانگذاری حسینیه به عصر احمدشاه قاجار آخرین پادشاه سلسله قاجاریه بر می گردد، اما از تاریخ دقیق بنیانگذاری آن اطلاعی در دست نیست.
واکاوی و گفتگوهای خبرنگار ایرنا با بازماندگان، بانیان و سازندگان حسینیه نیز محدوده تاریخی تقریبی بنای این حسینیه را به اواخر دوره سلطنت احمدشاه محصور کرد، اما زمان دقیق وقف و بنای آن در گذر تاریخ مدفون مانده است.
وکیل التجار، واقف حسینیه
"محمد ابراهیم مرشد" در گفت وگو با خبرنگار ایرنا گفت: طبق سند وقفنامه موجود پایه‌گذار اصلی حسینیه نخل تربت‌حیدریه، پدربزرگم "محمد مرشد" معروف به "وکیل‌التجار" است که به درستی این مدارک کتبی و شفاهی، اداره اوقاف شهرستان تربت حیدریه نیز گواهی می دهد.
مرشد که اکنون ۶۵ سال سن دارد، گفت: پدربزرگم زمین اولیه را برای امور مذهبی وقف کرد ولی بنا به روایت پدر مرحومم آیین عزاداری حضرت سیدالشهدا علیه السلام ابتدا در داخل یک چادر انجام می‌شد که کم‌کم در زمین موقوفه حسینیه‌ای بنا شد و بعدا به شکل امروزی درآمد.
وی با بیان اینکه در سال ۱۳۵۱ شمسی ساختمان حسینیه بازسازی شده است؛ افزود: سه سال قبل نیز با تخریب و سپس خریدن ۱۸۰ متر از زمین های مجاور حسینیه و الحاق آنها به زمین اصلی، بنای کنونی احداث شد.
وی علت شهرت انتساب حسینیه به یزدی ها را چنین روایت می کند: پدربزرگ من یزدی بود و از آنجا که حسینیه را برای همشهری‌هایش بنا نهاد این حسینیه به "حسینیه یزدیهای مقیم تربت‌حیدریه" نیز معروف شده است.
مرشد با یادآوری اینکه حسینیه تا امروز سه نخل داشته که از سرنوشت نخل نخست اطلاعاتی موجود نیست، افزود: نخل دوم در رژیم گذشته از بین رفت و نخل سوم، همین نخلی است که اکنون همه ساله در محرم سیاه پوش شده و هیات‌های عزادارای آن را طواف کرده و در شب شام غریبان امام حسین (ع) نیز در کنارش شمع روشن می‌کنند.
"مهدی توکلی" فرزند ابوالقاسم و نوه "مهدی بنای یزدی توکلی" که گفته می شود از دیگر بانیان حسینیه نخل تربت حیدریه است نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: از آنجا که پیشه پدر بزرگم بنایی بود، لذا بانی و سازنده حسینیه مرحوم پدر بزرگم است که بر اساس اسناد دخل و خرج ماه محرم، قدمت آن تقریبا به سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۰۷ هجری خورشیدی باز می‌گردد.
وی با بیان اینکه مرحوم "کربلایی علی محمدی‌پور یزدی" نیز از دیگر بانیان حسینیه می‌باشد؛ افزود: اینطور که از مرحوم پدرم نقل شده، نخست حسینیه یک چادر بود که بعدها تبدیل به خیمه پارچه‌ای گنبدی شکل شد که داخل آن مراسم سوگواری برگزار می شد.
توکلی اظهار می‌دارد: بعدها این خیمه گنبدی شکل تبدیل به خیمه ای چوبی و سپس بنای خشت و گلی حسینیه گذاشته شد. سه سال قبل نیز حسینیه کنونی یا همین هیات که به حسینیه "خاتم النبین (ص) تربت حیدریه" نیز نامیده می شود، در زمین همان حسینیه قدیمی ساخته شد.
نخل های حسینیه
درباره نخل های عزاداری، گفته های بازماندگان بانیان؛ به بقای روایت بنای تاریخی حسینیه کمک شایانی می کرد و جمع آوری آنها کنار یکدیگر همچون قطعه های گمشده پازل، زاویه های فراموش شده را زنده نگه می داشت.
نوه وکیل التجار از سه نخل در تاریخ این حسینیه سخن گفت که از سرنوشت نخل نخست اطلاعی در دست نیست اما نخل دوم پیش از انقلاب از بین رفت و نخل سوم، همین نخلی است که اکنون همه ساله در ایام تاسوعا و عاشورا، سیاه پوش شده و هیات‌های عزادارای آن را طواف کرده و در شب شام غریبان امام حسین (ع) نیز در کنارش شمع روشن می‌کنند.
نوه بنای یزدی توکلی نیز در خصوص نامیدن این مجموعه فرهنگی مذهبی به حسینیه نخل نیز گفت: از ابتدای تاسیس تا امروز سه نخل در این هیات آورده شده که عمدتا در روز تاسوعا و عاشورا دور میدان باغسلطانی و بر دوش عزاداران گردانده می‌شد.
توکلی از سرنوشت نخل نخست اظهار بی اطلاعی کرد اما از شکل و شمایل آن برای خبرنگار ایرنا تعریف کرد: "شنیده‌ام بسیار بزرگ بود و هفت متر طول داشته و زمانی هم که اسقاط شد، مردم چوب‌هایش را به عنوان تبرک شکسته و با خود بردند".
یزدی توکلی درباره نخل دوم می گوید تا ۳۸ سال قبل این نخل موجود بود، اما کسبه محل و بخصوص مسوول گود زورخانه جوانان روبروی حسینیه از استقرار نخل کنار خیابان (جنب حسینیه) به شهرداری شکایت کرده و مدعی می شوند مانع کسب و کارشان شده است!
توکلی افزود: ماموران شهربانی و شهرداری برای انتقال نخل وارد عمل شدند که حتی خودروی حمل ابتدا روشن نمی‌شود و ماموران دست و دلشان می‌لرزد، اما سپس گوسفندی ذبح کرده و بالاخره با آن خودرو نخل را به بیرون شهر کنار رودی مقابل بهشت عسگری (آرامستان شهر) منتقل می‌کنند.
وی می‌گوید: بعد از چند روز فردی به نام شریعت که غسال بهشت عسگری بود، مدعی شد شب‌ها در خواب می‌بیند گروهی عزادار نزد نخل آمده و آنرا برداشته و با خود به میدان باغسلطانی می‌برند. او از ما خواست آن را به محل اولیه‌اش منتقل کنیم که ما با کسب مجوز از فرماندار وقت چنین کردیم اما بعد از مدتی این نخل نیز شکست و نهایتا با کسب اجازه از آیت‌الله ربانی واعظ بزرگ تربت‌حیدریه از چوب‌های آن به عنوان کنده دیگ غذای نذری محرم استفاده کردیم.
خبرنگار ایرنا تلاش کرد که با "حسن شریعت" غسال مذکور در این روایت تاریخی نیز گفتگویی داشته باشد که در جستجو از دوایر مختلف شهرداری تربت‌حیدریه مطلع شد آقای شریعت حدود ۱۰ سال پیش، در سن ۸۰ سالگی درگذشته است.
حکایت نخل سوم
یکی از اعضای هیات امنای حسینیه، "ابوالقاسم تفتیان" اهل تربت‌حیدریه و خواهرزاده مرحوم کربلایی علی محمدی‌پور یزدی است.
وی در خصوص نخل حسینیه به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: نخل کنونی سومین نخلی می‌باشد که در کنار حسینیه مستقر شده است.
تفتیان ماجرای ورود نخل سوم به حسینیه را چنین نقل می کند: بعد از سوزاندن چوب‌های شکسته نخل دوم از صنعتگران یزد درخواست ساخت نخل دیگری کردیم اما به دلیل دشواری روند ساخت در یزد و انتقال به تربت‌حیدریه پاسخ منفی بود.
البته صنعتگران یزدی نخل دیگری را برای مراسم تاسوعا و عاشورا آن سال به مشهد فرستاده بودند که در آستان قدس رضوی نگهداری می‌شد و اجازه آوردنش به تربت حیدریه را صادر کردند.
وی افزود: آن نخل به بهای یک میلیون و ۵۰۰ هزار ریال از آستان قدس رضوی در زمان تولیت مرحوم واعظ طبسی خریداری و از حرم مطهر رضوی به تربت‌حیدریه منتقل شد که سومین نخل عزاداری در مراسم تاسوعا و عاشورای حسینی در حسینیه نخل نام گرفت.
بر پایه این گزارش همه ساله و در شب هشتم ماه محرم، آیین آینه‌بندان و سیاهپوش کردن نخل توسط عزاداران هیات یزدیهای مقیم تربت‌حیدریه انجام و برای عزاداری در روزهای تاسوعا و عاشورا آماده می‌شود.
به گفته توکلی آیینه - که رو به صحرای کربلا نصب می‌شود - به مفهوم آن است که امام حسین (ع) با روی باز به صحرای کربلا رفت و سیاهپوش کردن نیز به دلیل به شهادت رسیدن ایشان است.
البته حسینیه نخل تربت حیدریه شاهد برگزاری آیین های مذهبی مشابهی در اربعین و دیگر مناسبت ها نیز هست.
حجت‌الاسلام محمدعلی فاطمیان رییس اداره تبلیغات اسلامی تربت‌حیدریه در خصوص پیشینه تاریخی هیات نخل تربت‌حیدریه به خبرنگار ایرنا گفت: در خصوص سابقه تاریخی هیات، سندی در بایگانی این اداره موجود نیست، اما سابقه فعالیت هیات پربار و بسیار مثبت می‌باشد.
حسینیه نخل که به حسینیه یزدی‌ها و حسینیه "خاتم النبین (ص)" نیز معروف است در میدان باغسلطانی تربت حیدریه واقع است.
شهرستان ۲۲۵ هزار نفری تربت‌حیدریه در فاصله ۱۵۰ کیلومتری جنوب مشهد مقدس و مرکز خراسان رضوی قرار دارد.