به گزارش ایرنا، توسعه محصولات باغبانی یکی از سیاستهای امروز در راستای تامین امنیت غذایی، کشاورزی پایدار، تثبیت اشتغال و نیز جلوگیری از مهاجرت به شهرها، توسعه صادرات و ارزآوری است که در این مسیر توسعه و ترویج کشت گلخانه‌ای با توجه به مهمترین مزیت آن یعنی نیاز کمتر به آب در مقایسه با سایر انواع کشت، به عنوان یکی از راهکارهای مهم به شمار می‌رود.
صرفه‌جویی در مصرف آب، افزایش بهره‌وری، امکان کاشت و برداشت محصول در تمام فصول، امکان پرورش محصولات خارج از فصل و اقلیم، قابلیت مقابله با تهدیدات و خسارات به خاطر امکان کنترل و اقدامات پیشگیرانه، برخی از مزایای کاشت گلخانه‌ای است.
در حالی که اقتصاد مقاومتی مورد تاکید رهبر انقلاب قرار دارد، ضرورت کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی نیز از اهداف موکد در تمامی بخشها و ضرورتی برای افزایش توان اقتصادی کشور است که بخش کشاورزی به عنوان تولیدکننده اصلی غذا و تامین کننده امنیت غذایی با افزایش تولیدات باغی، زراعی و دامی و افزایش درآمدهای ارزی جایگاه مهمی در این زمینه دارد؛ در عین حال بخش کشاورزی به عنوان یکی از مهمترین بخش‌های اقتصادی کشور در کنار بخش صنعت و خدمات، سهم عمده‌ای در اقتصاد مقاومتی دارد.
در این میان در کنار همه شیوه‌های کشت و زرع، کشت گلخانه‌ای دورنمای مطلوب‌تر و آینده روشن‌تری را پیش رو دارد و علت آن نیز افزایش توانمندی کشاورزان در این زمینه و نیز پیشرفت دانش بشری در این عرصه است.
اجرای سیاستهای هوشمندانه و نوین در حوزه کشت و زرع بخش کشاورزی از جمله گرایش به شیوه‌های نوین کشت و مدیریت شیوه‌های سنتی موجب می شود در بحرانی‌ترین شرایط تولید نیز در این بخش دغدغه کمتری وجود داشته باشد.
کشت گلخانه‌ای مملو از مزیت‌های جذاب
کارشناسان حوزه کشاورزی بر این باورند که بهبود بهره وری از منابع آب موجود، مهمترین مزیت گسترش عرصه کشت گلخانه‌ای است که باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: در روش تولید گلخانه‌ای امکان تولید محصول به ازای هر مترمکعب آب از نظر وزنی تا ۱۰ برابر و از نظر درآمدزایی تا بیش از ۵۰ برابر قابل افزایش است.
علی جعفری با بیان اینکه هم اکنون ارزیابی اقتصادی تولید در دنیا به جای عملکرد در واحد سطح به عملکرد به ازای هر مترمکعب آب تغییر یافته است، ادامه داد: با در نظر گرفتن شرایط خشکسالی و بحران تأمین آب در سالهای اخیر، توسعه گلخانه‌ها به منظور بهره‌وری بهینه از منابع آبی بیش از پیش حائز اهمیت است.
وی بهبود بهره وری از منابع خاک را از دیگر مزایای کشت گلخانه‌ای دانست و افزود: با توجه به توسعه روزافزون شهرها و روستاها و کاهش اراضی حاصلخیز کشاورزی در سطح کشور و استان، نیاز به رویکردهای جدید برای استفاده از اراضی موجود ضروری است.
این مسوول گفت: در کشت گلخانه‌ای امکان تولید محصول در نامرغوبترین اراضی، که حتی کشت محصولات زراعی و باغی در خاک آن میسر نیست، وجود دارد، اما با توجه به سرمایه‌گذاری بالا و سطح اشغال کم گلخانه توصیه می‌شود اراضی دارای دسترسی مطلوب به زیرساخت های مورد نیاز از جمله راه مناسب و فاصله کمتر با خطوط انتقال گاز و برق به این کار اختصاص یابد.
جعفری گفت: علاوه بر همه این ویژگی‌ها، ایجاد زمینه اشتغال مولد و پایدار برای افراد در کشت گلخانه‌ای بسیار قوی است به طوری که با احداث هر هکتار گلخانه برای پنج تا ۱۰ دانش‌آموخته کشاورزی و ۱۰ تا ۱۵ نفر نیروی کار ماهر به صورت مستقیم اشتغال و برای بیش از ۲۰ نفر اشتغال غیرمستقیم ایجاد می‌شود.
وی اظهار کرد: هم اکنون در سطح استان خراسان رضوی چندین هزار نفر از دانش آموختگان رشته‌های کشاورزی جویای کار مرتبط با رشته تخصصی خود هستند که این وضعیت، تأمین و تربیت نیروی کار ماهر مورد نیاز در اکثر نقاط را امکانپذیر کرده است.
ظرفیت پنهان بازارهای جهانی برای محصولات سالم گلخانه‌ای
امکان تامین مستمر نیاز کشورهای همجوار به محصولات ارگانیک گلخانه‌ای، به ویژه کشورهای آسیای میانه، روسیه و شیخ نشین های حوزه خلیج فارس، افغانستان و عراق از ظرفیت های بالقوه توسعه کشت گلخانه‌ای محسوب می شود.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: متاسفانه علیرغم وجود قابلیت بالای کشور در این زمینه، سهم ما از تجارت ده ها میلیارد دلاری سالانه محصولات گلخانه ای بسیار ناچیز است.
جعفری افزود: براساس محاسبات انجام شده، درآمد ارزی حاصل به ازای هر متر مکعب آب در برخی محصولات نظیر گل رز هلندی بیش از ۵۰ دلار است و خریداران عمده گل ایران در سال گذشته کشورهای امارات، عراق و ترکمنستان بوده اند.
وی تاکید کرد: خراسان رضوی که در حوزه کشت گلخانه‌ای دارای فعالیتهای گسترده و موثری است می تواند ظرفیت بالایی برای توسعه کشت و سهم خواهی از بازار جهانی در خصوص محصولات تولیدی خود داشته باشد که بدین منظور باید به تشویق تولیدکنندگان و البته تداوم حمایت از آنها همت گماشت.
وی گفت: تولید محصولات کشاورزی از جمله سبزی، صیفی و گیاهان زینتی در گلخانه‌ها در خارج از فصل طبیعی امکانپذیر است و در نتیجه استمرار تولید و نهایتا عدم وجود نوسان شدید قیمتی برای مصرف کنندگان به ویژه در راستای امنیت غذایی جامعه مفید است، که علاوه بر این، کنترل مطلوب خسارت عوامل محیطی در مدل کشت گلخانه‌ای فراهم است و باتوجه به اینکه این استان یکی از مناطق پرحادثه طبیعی از جمله سرما، سیل، تگرگ، توفان و تنش های گرمایی است، خسارت های مربوطه در عرصه های گلخانه‌ای قابل کنترل است.
جعفری همچنین امکان کنترل بهتر خسارت آفات و بیماریها در این نوع کشت را فراهم‌تر دانست و افزود: به رغم مساعد بودن شرایط گلخانه برای تکثیر اکثر انواع آفات و بیماریها، کنترل بیولوژیک و استفاده از شکارگرهای طبیعی در گلخانه‌ها و در نتیجه تولید محصولات سالم و ارگانیک، امکانپذیرتر است.
وی اظهار کرد: چون در تولید محصولات گلخانه‌ای به دلیل استفاده از بذور اصلاح شده، گیاهان در شرایط کنترل شده نور، درجه حرارت، رطوبت و مواد غذایی قرار دارند، محصول تولیدی از یکنواختی و بازارپسندی بالایی برخوردار است.
استفاده از حرارت بازیافتی کارخانجات برای نخستین بار در کشور
بخش بزرگی از انرژی سوخت‌های مورد استفاده در کارخانجات و نیروگاه‌ها به صورت حرارت تلف می‌شود که در صورت بازیافت حرارت برای استفاده در گلخانه‌ها، هزینه های تولید به طور قابل ملاحظه ای کاهش می‌یابد.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: طرح استفاده از پسماند یا هدررفت انرژی کارخانه سیمان برای تولید محصولات گلخانه ای، برای نخستین بار در کشور در این استان به اجرا درآمد.
جعفری ادامه داد: با سرمایه‌گذاری شرکت سیمان شهرستان زاوه و با هدایت و همکاری این سازمان و کارشناسان تخصصی مربوطه یکی از گلخانه های پیشرفته گوجه فرنگی کشور در گستره سه هکتار در این شهرستان اجرا شده که مرحله توسعه آن نیز با مساحت پنج هکتار در حال اجرا است.
وی ادامه داد: همچنین نخستین طرح استفاده از هدررفت انرژی کارخانه فولاد برای تولید محصولات گلخانه‌ای، در مجاورت کارخانه در دست ساخت فولاد خیام نیشابور در عرصه ۲۵ هکتار در حال اجرا است که در نوع خود بی‌نظیر است.
خراسان مملو از ظرفیتهای توسعه گلخانه
داشتن اقلیم، شرایط و موقعیت مناسب و زیرساخت های مطلوب برای کاشت محصولات گلخانه ای و توسعه آن از مواردی است که باید در جهت دهی کشاورزی و رفتن به این سمت و سو مورد توجه باشد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به اینکه این استان ظرفیتهای بی نظیری در تولید محصولات گلخانه‌ای دارد، گفت: وجود شمار زیادی دانش‌آموخته کشاورزی جویای کار، همجواری با کشورهای آسیای میانه و افغانستان به عنوان بازارهای مصرف قابل توجه در زمینه محصولات گلخانه ای، وجود برخی زیرساختهای صادراتی از جمله پروازهای مستقیم خارجی با شرایط حمل تره بار از جمله ظرفیت های مذکور است.
غلامحسین ساربان افزود: لزوم تامین نیاز بازار داخلی استان به ویژه با توجه به تعداد پرشمار زائران سالانه از دیگر این ظرفیت ها است زیرا در حال حاضر بخش زیادی از محصولات مصرفی گلخانه ای استان از دیگر استانها وارد می‌شود.
وی با بیان اینکه شرایط اقلیمی مناسب در بسیاری از مناطق استان از جمله ارتفاع مناسب از سطح دریا و وجود ساعات آفتابی زیاد از دیگر پتانسیل های موجود است، اظهار کرد: با توجه به شرایط اقلیمی سرد و پیشینه گلخانه‌داری در استان، فرصتهای توسعه گلخانه در خراسان رضوی با استان‌های مستعدی چون یزد، کرمان و غیره قابل قیاس نیست.
خراسان رضوی، دارنده رتبه ۱۲ کشت گلخانه ای در ایران
ساربان اظهار کرد: تا پایان سال ۱۴۰۰ سطح گلخانه های استان ۶۷۲ هکتار، شامل ۴۸۵ هکتار گلخانه و ۱۸۷ هکتار سایبان و محیط کنترل ثبت شده است.
وی با اشاره به اینکه تعداد هزار و ۶۵۲ بهره‌بردار در حوزه کشت گلخانه‌ای استان فعالیت دارند، گفت: میزان اشتغال مستقیم این بخش چهار هزار و ۲۵۰ نفر و اشتغال غیرمستقیم و فصلی نیز ۶ هزار و ۷۴۵ نفر به ثبت رسیده است.
ساربان گفت: خراسان رضوی از نظر سطح زیر کشت گلخانه، رتبه ۱۲ و از نظر نوع کشت هیدروپونیک دارنده رتبه دوم کشور است.
وی با بیان اینکه سطح گلخانه های صنعتی استان حدود ۲۸۹ هکتار است، گفت: میزان تولید محصولات گلخانه‌ای شامل سبزی و صیفی، گیاهان دارویی، توت فرنگی و محصولات باغی گلخانه‌ای معادل ۶۸ هزار تن است که این میزان به جز تولید محصولات گل و گیاهان زینتی محاسبه شده است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: از ابتدای سال جاری حدود ۱۱ هکتار توسعه گلخانه‌ها در استان محقق شده است.
وی افزود: سطح ابلاغی توسعه گلخانه‌ها در سال جاری ۱۸۰ هکتار است که در صورت تامین تسهیلات مورد نیاز، برنامه سال جاری اجرایی خواهد شد.
ساربان گفت: از ابتدای امسال ۲۸۳ طرح جدید گلخانه ای با مبلغ تسهیلاتی معادل هزار میلیارد تومان و مساحت حدود ۲۱۰ هکتار به بانکهای عامل معرفی شده که در انتظار تامین تسهیلات است.
این مسوول اظهارکرد: در سال جاری علاوه بر توسعه سطح گلخانه‌ها و به خصوص گلخانه‌های کوچک مقیاس؛ به صورت ویژه احیا و فعالیت مجدد واحدهای غیرفعال و نیز ارتقای سلامت محصولات گلخانه‌ای و تولید محصولات گواهی شده در گلخانه ها در دستور کار سازمان است.
۱۱۵ هکتار کشت گلخانه‌ای در مشهد
مدیر جهاد کشاورزی مشهد گفت: ۱۱۵ هکتار گلخانه در قالب ۲۸۰ واحد گلخانه در این شهرستان فعال است که این شمار گلخانه برای هزار و ۴۰۰ نفر اشتغال مستقیم و برای سه هزار و ۵۰۰ نفر اشتغال غیرمستقیم ایجاد کرده است.
محمد میری دیسفانی ادامه داد: با توجه به کاهش نزولات جوی، حمایت از توسعه کشت های گلخانه ای در دستور کار است و با توجه به اینکه کاشت گل های زینتی در فضای گلخانه ای و صرفه جویی و بازدهی زیاد مصرف آب از مزایای این نوع کشت در مشهد است، تلاش می شود شرایط لازم برای ایجاد گلخانه های کوچک مقیاس بیش از گذشته فراهم شود.
وی با بیان اینکه سالانه ۵۰ میلیون نهال گل و گیاه زینتی و پنج میلیون گلدان آپارتمانی در مشهد تولید می‌شود، گفت: هم اینک ۶۶ هکتار از گلخانه های مشهد در زمینه تولید گل های زینتی فعالیت دارند که ظرفیت تولید بسیار خوبی را در این حوزه فراهم کرده اند.
وی ادامه داد: در این سطح گلخانه‌ای سالانه بیش از ۳۵ میلیون گل شاخه بریده هم تولید می‌شود که آمار بسیار خوبی است.
مدیر جهاد کشاورزی مشهد گفت: علاوه بر این سالانه چهار هزار تن انواع صیفی در گلخانه های شهرستان مشهد تولید می شود.
افزایش کمی و کیفی تولید در سایه حمایت
حمایت از کشت گلخانه ای و اقداماتی نظیر برگزاری کارگاههای آموزشی با هدف بهبود عمکرد تولید در این بخش مورد اهتمام دولت است و افزایش سطح نظارت بر مراحل احداث و بهره برداری از گلخانه‌ها نیز در همین چهارچوب صورت می گیرد.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: عملکرد محصول گلخانه‌های استان در سه سال گذشته به طور متوسط در محصولات سبزی و صیفی ۱۲ درصد، در زمینه گلهای شاخه بریده و زینتی ۱۵ درصد و در خصوص محصول توت فرنگی ۲۰ درصد افزایش یافته است.
جعفری با اشاره به بهبود کیفیت محصولات تولیدی این بخش در استان نیز گفت: طی سالهای اخیر کیفیت محصولات گلخانه ای تولیدی استان به میزان چشمگیری بهبود یافته است به طوری که در سالهای اخیر ۱۳ واحد گلخانه استان گواهی سلامت محصول دریافت کرده‌اند و به لحاظ بازارپسندی قابلیت صادرات محصولات تولیدی صیفی و گل های شاخه بریده استان نیز افزایش قابل توجهی پیدا کرده است.
وی ادامه داد: در زمینه گلهای فصلی نیز قبل از دوره یاد شده گلهای فصلی مورد نیاز شهرداری های استان از دیگر استانها تأمین می شد که با بهبود قابل توجه کیفی تولیدات استان در ۲ سال اخیر بخش عمده نیاز یاد شده از داخل استان خریداری شده است.
این مسوول، بهبود سطح فنی گلخانه‌ها را نیز از نقاط قوت این بخش دانست و گفت: طی سالهای اخیر طرح‌های تیپ بندی و استانداردسازی گلخانه‌ها اجرا شده و به ویژه گلخانه‌های دارای شبکه های کشت بدون خاک، اتوماسیون و پرده های حافظ انرژی و غیره ارتقا یافته است.
جعفری افزود: این ارتقای وضعیت به میزانی است که هم اکنون خراسان رضوی رتبه اول کشوری را در زمینه گلخانه های دارای شبکه پیشرفته هیدروپونیک به خود اختصاص داده است.
وی با اشاره به موفقیتهای کسب شده در حوزه کشت گلخانه ای استان گفت: احداث و بهره برداری نخستین گلخانه جهان با بهره مندی از انرژی پسماند بازیافتی کارخانه سیمان در شهرستان زاوه و وجود بزرگترین و مدرن ترین گلخانه توت فرنگی کشور، پیشرفته ترین واحدهای مکانیزه تولید نشای کشور، افتتاح پیشرفته ترین گلخانه مکانیزه تولید کاکتوس کشور و گلخانه های رز هلندی مطابق گلخانه های پیشرفته کشور از جمله موفقیتهای استان در این عرصه است.
وی با بیان اینکه ارتقای فناوری تولید محصولات گخانه‌ای و هدایت و حمایت سرمایه گذاران بخش خصوصی به منظور احداث الگوهای منطبق با فناوری روز دنیا از جمله ضروریات است، گفت: خراسان رضوی در سالهای اخیر به لحاظ کیفیت گلخانه‌های احداث شده و احراز رتبه‌های کشوری در زمینه تولید محصولات گلخانه‌ای در سطح کشور از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و همه ساله یکی از رتبه‌های اول تا سوم کشوری در زمینه تولید محصولات گلخانه‌ای مختلف به گلخانه داران این استان می رسد.
چالشهای توسعه کشت گلخانه‌ای
جعفری در خصوص چالشهای موجود برای توسعه گلخانه‌ها، با اشاره به برخی تغییر قوانین مرتبط با توسعه گلخانه‌ها گفت: لغو صدور مجوز تبصره ۴ برای تغییر کاربری از کشاورزی فضای باز به گخانه‌ای و جایگزینی تبصره یک که مستلزم وجود سند ۶ دانگ تکبرگ است، از چالش های این حوزه است چرا که اکثر زمین های استان فاقد این شرایط است.
وی کمبود نیروهای متخصص عملیاتی، دانش فنی و نیروهای ماهر مورد نیاز را از دیگر چالش های این عرصه خواند و گفت: سال گذشته ۳۶۵ نفر و در سال جاری نیز ۲۰۰ نفر نیروی مهارتی در این عرصه تربیت شده اند تا این چالش به نوعی مدیریت شود.
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی ادامه داد: نبود برنامه و مقررات مستمر و ثابت برای تأمین تسهیلات، سردرگمی و انصراف بخش عمده ای از متقاضیان واحدهای کوچک و بزرگ در مسیر طولانی اخذ تسهیلات و ایجاد ذهنیت منفی در کلیه متقاضیان آتی از دیگر چالش های موجود است.
وی ادامه داد: بالا بودن نرخ تسهیلات، نبود ثبات لازم در زمینه شرایط و مقررات برای صادرات محصولات تولیدی و ورود کالاهای باکیفیت مورد نیاز از جمله نهاده ها و ماشین آلات و تجهیزات، نبود تشکلها و شرکتهای دارای توان بالا به ویژه در زمینه تولید و صادرات محصولات گلخانه‌ای، رویکرد نامتناسب برخی دستگاهها با توسعه گلخانه ها و موانع ایجاد شده و خسارات وارده از جمله قطع برق و گاز و غیره و افزایش بی رویه هزینه های تولید از دیگر چالش های قابل ذکر در عرصه کشت گلخانه ای است.