این طراحی و عملیات شبانه‌روزی در قالب یک حرکت جهادی برای رفع بحران آب شهرکرد در چهارمحال و بختیاری به صورت ویژه اجرایی شد به گونه‌ای که رییس جمهور در نشست خبری خود در شهریورماه ۱۴۰۱ آن را یادآوری کرد و یک حرکت جهادی خواند.
طرح مساله مشکل آب شرب شهرکرد
به گزارش ایرنا، به سبب وقوع بارش‌های سیل‌آسا در چهارمحال و بختیاری، آب چشمه کوهرنگ که از چشمه‌های مهم و حیاتی این استان به شمار می‌رود از روز یکشنبه ۱۶ مرداد گل‌آلود و از مدار آبرسانی خارج شد و همین موضوع سبب ایجاد تنش آبی در هفت شهر و ۳۴ روستای این استان شد.
با توجه به این وضعیت، وزیر نیرو، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب به همراه تیم‌های تخصصی را به استان اعزام کرد تا اقدام لازم برای رفع این مشکل انجام شود و سپس خود نیز با سفر به استان چهارمحال و بختیاری از نزدیک مشکلات را به صورت میدانی بررسی کرد و راهکارهای لازم را برای رفع هرچه سریع‌تر مشکل در دستور کار قرار داد.
همچنین با فراخوان تانکرهایی از سراسر کشور حدود ۷۰ تانکر به این استان ارسال شد و آبرسانی سیار در محلات شهر انجام گرفت.
اضافه کردن ۱۷ حلقه چاه با اجرای ۲۰ کیلومتر لوله‌گذاری، توزیع آب معدنی در محلات شهرکرد، نصب پکیج کاهش گل‌آلودگی، تعبیه علمک برداشت آب از چاه‌های کشاورزی، اتصال خطوط آبرسانی موقت، کنترل کیفیت آب، آبرسانی شبانه، ایجاد حوضچه ته‌نشینی، فعال‌سازی ایستگاه تعادلی و افزایش ظرفیت برداشت آب از تصفیه‌خانه سامان بخشی از فعالیت‌ها و اقداماتی است که طی روزهای اخیر برای رفع مشکل آب شرب شهرکرد انجام شد.
به عقیده کارشناشان؛ آگاهی از توزیع زمانی و مکانی مولفه‌های منابع آب برای مشخص کردن مناطق بحرانی، به منظور مدیریت و برنامه‌ریزی منابع آب هر منطقه، امری اجتناب ناپذیر است. همچنین برای اعمال مدیریت بهینه در حوزه‌های آبخیز، نیاز به اطلاعات جامع و کامل از روش‌های مدیریتی و اجرایی و توزیع زمانی و مکانی منابع آب است.
آب‌شناسی چهارمحال و بختیاری
چهارمحال و بختیاری تا دهه ۶۰ که سال‌های تَرسالی و پر بارشی کشور بود به عنوان یکی از مناطق تامین آب شیرین در ایران به ویژه در منطقه زاگرس میانی شناخته می‌شد که آب رودهای کارون، زاینده‌رود و بخشی از دز از این استان تامین می‌شد ولی از دهه ۸۰ به بعد و با بروز خشکسالی ، منابع آبی این استان به شدت کاهش یافت به گونه‌ای که حتی از تامین آب شرب برای تعدادی از روستاها و شهرهای خود نیز ناتوان شد و آب‌های سطحی نیز که با فرسایش بالای خاک همراه شد، بدون برداشت از این استان خارج می‌شد.
علاوه‌بر کاهش آبدهی چشمه‌ها، وضعیت آبخوان‌های استان نیز وخیم شد و در تابستان‌های این سال‌ها تعدادی از روستاها و شهرهای استان با تنش آبی روبرو شد.
این استان دارای ۱۰ دشت اصلی است که از این تعداد چهار دشت شهرکرد، بروجن- فرادنبه، سفیددشت و خانمیرزا ممنوعه بحرانی و دشت‌های شلمزار،کیار، گندمان- بلداجی، جونقان- فارسان، مالخلیفه و لردگان ممنوعه شده است.
افت سطح ایستابی و کسری مخزن علت اصلی ممنوعه اعلام کردن دشت‌ها بود، چنانچه دشت ممنوعه با پدیده فرونشست روبرو شود آن دشت ممنوعه بحرانی اعلام شده و برداشت آب در آن با محدودیت روبرو می‌شود.
در ۲ دهه گذشته متوسط اُفت سطح ایستابی دشت‌ها در استان بین ۳۵ تا ۴۰ سانتی‌متر بود اما در سال‌های اخیر به بیش از یک متر در سال افزایش یافته و در ۲ سال آبی اخیر میزان افت سطح ایستابی تشدید است.
بر این اساس طی ۲ سال گذشته افت سطح ایستابی در دشت شهرکرد ۲۵۳ سانتی‌متر، در دشت شلمزار ۳۹۱ سانتی‌متر، در دشت کیار ۳۵۳ سانتی‌متر، در دشت جونقان - فارسان ۴۶۳ سانتی‌متر، در دشت سفیددشت ۲۸۹ سانتی‌متر و در دشت خانمیرزا ۴۰۰ سانتی‌متر گزارش شده است که این موضوع حکایت از آن دارد که وضعیت منابع آبی این استان نسبت به استانهای دیگر در وضعیت بحرانی‌تری قرار دارد.
دشت خانمیرزا بیشترین فرونشست را در بین دشت‌های استان به خود اختصاص داده است و در این دشت یک متر فرونشست مشاهده شده است که در نوع خود یک بحران است اما از آنجا که ضخامت آبخوان‌های استان بین ۵۵ تا ۶۰ متر است از همین رو پدیده فرونشست به وضوح فرونشستی که همانند دشت کبودرآهنگ همدان رخ داده، نیست اما ضرر و زیان آن به همان اندازه مخرب است.
فرونشست در دشت شهرکرد نیز ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متر مشاهده شده است که با تشدید بحران خشکسالی احتمال افزایش آن بسیار است.
تاثیرات خشکسالی بر زندگی مردم
به عقیده کارشناسان از جمله (ویل هایت،۲۰۰۰)؛ خشکسالی یکی از پدیده‌های جدایی‌ناپذیر نوسانات اقلیمی است که به علت ساختار پیچیده و گستردگی اثرات، فاقد یک تعریف جهانی پذیرفته شده است. خشکسالی نسبت به سایر مخاطرات طبیعی متفاوت است، زیرا به صورت تدریجی رخ می‌دهد و با گذشت زمان تشدید می‌شود و فعالیت‌های بشر می‌تواند باعث تشدید اثرات این پدیده شود.
کمبود بارندگی و نوسان دیگر پارامترهای آب و هوایی بر انواع خشکسالی و توسعۀ زمانی وقوع آن‌ها مؤثر است. با افزایش تبخیر و تعرق و کم شدن رطوبت خاک، در اثر تنش‌های وارده به گیاهان زراعی و باغی خشکسالی کشاورزی به وقوع می‌پیوندد.
تداوم این وضعیت به‌مدت طولانی‌تر سبب کاهش آب‌های سطحی، جریان آب درون مخازن، دریاچه‌ها و تالاب‌ها و در نتیجه خشکسالی هیدرولوژیکی می‌شود. در هر مرحله از گسترش خشکسالی، خسارت‌های فراوانی به بخش‌های مختلف اکوسیستم‌های زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی وارد می‌شود.
شاخص‌های خشکسالی به منظور پایش و دیده‌بانی وضعیت خشکسالی و بررسی اثرات کمی ناشی از آن توسعه یافته‌اند. پرکاربردترین متغیر در پایش خشکسالی هواشناسی، مقدار بارش است که در شاخص‌های اولیه تنها پارامتر تعیین‌کننده است.
براساس نظر کارشناسان و صاحب نظران از جمله (اسلامیان و جهادی، ۲۰۱۹)، مدل زنجیره مارکف یک فرآیند تصادفی برای توصیف یک توالی از رویدادهای احتمالی است که در آن احتمال هر رویداد فقط به حالت رویداد قبلی بستگی دارد. زنجیره مارکف در مطالعه خشکسالی در برآورد درصد زمانی، احتمال وقوع و زمان ماندگاری هریک از طبقات خشکسالی به کار می‌رود. زنجیره مارکف با استفاده از ماتریس احتمال انتقال می‌تواند برای پیش‌بینی خشکسالی نیز به‌کار رود.
تاثیر مرتبه‌های زنجیره مارکف بر دقت پیش‌بینی خشکسالی بر مبنای شاخص SPEI را در ۵ ایستگاه سینوپتیک با شرایط مختلف آب و هوایی بررسی و نشان دادند که مارکف مرتبه ۳، دارای بهترین نتایج پیش‌بینی است.
محقق و پژوهشگرانی مانند(مقیمی و همکاران،۱۳۹۷) با استفاده از شاخص RDI و زنجیره مارکف نشان دادند که احتمال تعادل وضعیت رطوبتی دوره نرمال در دوره‌های پایه و پیش‌بینی، بیشترین درصد را به خود اختصاص داده است.
براساس این داده‌ها، هنگامی‌که شرایط مطلوب، وقوع وضعیت نرمال و ترسالی باشد شاخص شدت می‌تواند به عنوان احتمال وضعیت خشکسالی هر بازه زمانی تعریف شود به عبارت دیگر مجموع احتمال وقوع خشکسالی‌ها، براساس شاخص‌های به دست آمده همان آسیب‌پذیری می‌شود.
با بررسی این مدل‌ها و همچنین اعلام مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور، چهارمحال و بختیاری از جمله استانهای درگیر با خشکسالی طی سال‌های اخیر بوده است.
خشکسالی 2 دهه اخیر در چهارمحال و بختیاری باعث شد تعدادی از روستاها که گفته می‌شود بالای ۲۰۰ روستا با تانکر آبرسانی شود و بخشی از مناطق عشایری نیز با کمبود جدی آب شرب مواجه شدند.
شهرهای دیگر این استان مانند شهرکرد و روستاها و شهرهای در مسیر نیز براثر این خشکسالی‌ها در بخش آب شرب آسیب‌پذیر شدند و تنها منبع آب شرب شهرکرد به عنوان مرکز چهارمحال و بختیاری چشمه کوهرنگ به عنوان تنها منبع بودن طرحهای پیشتیبان و جایگزین بوده است.
مدل مدیریت جهادی عملیات برای آبرسانی شهرکرد در فصل داغ تابستان
ماه مرداد به دلیل گرمای بالای ۳۰ درجه به عنوان پر مصرف‌ترین زمان مصرف آب قلمداد می‌شود و بیشتر نیاز آبی در شهرها و روستاها همین زمان است.
درست در میانه ماه مرداد و تابستان داغ، مشکل و بحران آب شرب شهرکرد رخ نمایی کرد و در این زمان مدیریت آب بیش از هر زمان دیگر با چالش روبرو شد.
صدای اعتراض‌های بخشی از مردم شهرکرد به دلیل بحران آب ابتدا در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی شنیده شد و در یکی از روزهای بحران آب نیز تعدادی به کف خیابان آمدند و خواسته و مطالبات خود را درباره وضعیت آب شرب مطرح کردند.
اما این وضعیت تداوم نیافت، چرا که مسوولان و مدیران همراه به مهندسان و تکنسین‌های پای کار آمدند و به صورت فوری و کار سخت یا قول خود مهندسان "فورس ماژور" و "هارد شیپ" بحران آب شرب را مدیریت کردند و توانستند در یک بازه زمانی ۱۰ روز آن را رفع و آب شرب را به لوله‌های خانه مردم بازگردانند.
با وقوع بحران آب در شهرکرد؛ مدل سازمانی که در چارچوب ساختاری اداری و بروکراتیک انجام می شود و زمان‌بَر است، به یک حرکت جهادی تبدیل شود و استاندار چهارمحال و بختیاری به عنوان مدیر ارشد استان تمامی امکانات را برای رفع این مشکل بسیج کرد.
به عقیده کارشناسان از جمله (رضاییان، ۱۳۸۵) طراحی سازمان عبارت از فرایند انتخاب و استقرار ساختارهایی برای دستیابی به هدف‌ها و انجام رسالت سازمان است، اما در اجرای طرحهای پدافندی آبرسانی شهرکرد چهارمحال و بختیاری مدل جهادی ثمر داد و این خطوط برای مرکز استان از وجود یک بحران جلوگیری کرد.
استاندار چهارمحال و بختیاری با اشاره به بروز مشکل و گل‌آلود شدن سرچشه کوهرنگ و تلاش برای اجرای طرحهای جایگزین گفت: اتصال خط‌های پدافندی اضطراری برای تامین آب آشامیدنی شهرکرد مصداق بارز فعالیت جهادی بوده است.
غلامعلی حیدری افزود: گل‌آلود شدن بی‌سابقه چشمه کوهرنگ و مشکلات ناشی از آن در تامین آب آشامیدنی مرکز استان و شهرها و روستاهای واقع در مسیر این چشمه کوهرنگ تا شهرکرد مشکلات جدی ایجاد کرد.
وی افزود: در همین راستا مسوولان با حضور و فعالیت جهادی نسبت به تسریع در روند اجرای امور و رفع مشکل تأمین آب آشامیدنی شهرکرد وارد میدان شدند تا مردم شیرینی کار جهادی را بچشند.
حیدری پیش‌بینی نشدن خط پدافندی، نبود منابع و مخازن قابل‌توجه برای آب ذخیره کافی، فرسودگی شبکه انتقال و توزیع آب برای تامین آب آشامیدنی شهرکرد را از عوامل اصلی بروز این بحران اعلام و تصریح کرد: رفع این مشکل در کوتاه‌ترین زمان ممکن فقط با اقدام جهادی ممکن بود.
وی یادآور شد: براساس نظر کارشناسان پروژه خط پدافندی تأمین آب آشامیدنی با این وضعیت، حجم و کیفیت نیازمند چند ماه زمان بود که تنها در مدت چند روز اجرایی شد.
استاندار چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: استفاده از چاه‌های کشاورزی، ورود ۱۰۰ لیتر بر ثانیه آب از مخزن سامان به شبکه شهرکرد، استفاده از آب طرحهای عمان سامانی و فدک و طراحی تصفیه‌خانه در مدت ۴۸ ساعت با سرعت در دستور کار قرار گرفت و در این مدت ۴۰ کیلومتر در سطح استان لوله‌گذاری و تصفیه‌خانه با ظرفیت ۴۰۰ لیتر بر ثانیه طراحی شد.
وی تلاش‌های روزهای اخیر برای رفع مشکل تامین آب آشامیدنی شهرکرد را نمونه‌ای بارز از کارهای جهادی برای عبور سریع از بحران دانست و گفت: پیگیری برای رفع این مشکل از بالاترین سطح در کشور انجام شد.
حیدری به فراخوان مهندسان، تکنسین‌ها، متخصصان و پیمانکاران از سراسر کشور به‌همراه تجهیزات اشاره و تاکید کرد: در این مدت مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور به همراه یک گروه متخصص به مدت ۱۰ روز در شهرکرد مستقر، پنج تصفیه‌خانه فعال و ۶ هزار میلیارد ریال تجهیزات وارد استان شد.
استاندار چهارمحال و بختیاری با اشاره به رفع مشکل تامین آب شرب شهرکرد گفت : چهار خط پدافندی با تلاش جهادی متخصصان در حداقل زمان برای تامین آب شرب این شهر اجرا شد.
حیدری با بیان اینکه اجرای این تعداد طرح در حالت عادی چهار ماه طول می‌کشید اما در مدت ۱۰ روز با تلاش جهادی انجام شد،افزود: در حال حاضر آب شرب در شهرکرد و دیگر شهرها و روستاهای در مسیر خط انتقال آب کوهرنگ به شهرکرد در وضعیت پایدار قرار دارد و در تمامی نقاط شهر آب وصل شده است.
استاندار چهارمحال و بختیاری با قدردانی از صبوری و همراهی مردم شهرکرد، تصریح کرد: مردم در مدت ۱۰ روز گذشته با سختی بسیاری روبرو شدند اما صبوری کردند و از سوی دیگر قدردان همراهی کشاورزان به واسطه در اختیار گذاشتن چاه‌های کشاورزی خود هستیم.
حیدری با بیان اینکه برای اجرای چهار خط پدافندی انتقال آب به شهرکرد ۱۰ روز تلاش شبانه‌روزی در سه شیفت کاری از سوی متخصصان بومی و سایر استانهای کشور انجام شد، خاطرنشان کرد: این در حالی است که در حالت عادی باید ماه‌ها زمان برای اجرای این خطوط اختصاص داده می‌شد.
وی خاطرنشان کرد: انتقال آب از تصفیه‌خانه سامان، اجرای طرحهای عمان سامانی و فدک و انتقال آب از چاه‌های کشاورزی و لوله‌گذاری به متراژ قابل توجه از جمله خطوط پدافندی انتقال آب به شهرکرد است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری با اشاره به اجرای طرحهای اضطراری آبرسانی به شهرکرد گفت: کمبود آب شرب شهرکرد برطرف شد و در وضعیت پایدار قرار گرفت.
فردوس کریمی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: با گل‌آلود شدن آب چشمه کوهرنگ که حدود ۴۰۰ لیتر بر ثانیه آب از این طریق به مدار شهرکرد وارد می‌شد با چالش جدی تامین آب شرب روبرو شدیم و بلافاصله با همکاری وزارت نیرو و اعزام گروههای متخصص از استانهای دیگر اجرای طرحهای اضطراری در دستور کار قرار گرفت.
وی ادامه داد: یکی از طرحهای اضطراری افزایش ۲ برابری انتقال آب از تصفیه‌خانه سامان بود که بخشی از کمبود آب شرب از این طریق تامین شد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری، استفاده از آب‌های سطحی غرب سامان در قالب طرح عمان سامانی را دومین خط اضطراری انتقال آب به شهرکرد اعلام کرد و گفت: برای انتقال آب از طرح عمان که کاربری کشاورزی داشت، تصفیه‌خانه ایجاد و ظرف ۴۸ ساعت تجهیزات لازم نصب شد و حدود ۲ کیلومتر لوله‌گذاری انجام گرفت که از این خط نیز بین ۸۰ تا ۱۲۰ لیتر آب شرب به شهرکرد انتقال داده شد.
کریمی همچنین از اجرای طرح فدک سومین طرح اضطراری انتقال آب به شهرکرد خبر داد و گفت: این طرح نیز که کاربری کشاورزی دارد در شمال استان واقع شده است و فرایند تصفیه روی آب انتقالی در تصفیه‌خانه مرکزی بن انجام و وارد آب مدار شد اما به سبب مسافت ۷۰ کیلومتری تا شهرکرد، قطر زیاد لوله‌ها و دبی کم آب، تا آب رها شده به شهرکرد برسد ۲ روز زمان می‌برد.
وی احداث ایستگاه پمپاژ آب در منطقه منظریه شهرکرد را از دیگر اقدامات انجام شده برای رفع مشکل آب شرب این شهر عنوان کرد و افزود: آبی که از سامان به این منطقه انتقال داده می‌شد توان انتقال به مخازن را نداشت از همین رو ایستگاه پمپاژ احداث و مشکل آب شرب این منطقه نیز برطرف شد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری بیان داشت: علاوه‌بر اجرای این طرحهای اضطراری، تعدادی چاه از بخش کشاورزی، فرودگاه و شهرداری نیز اجاره و وارد مدار شد و توانست بخش دیگری از کمبود آب شرب را جبران کند.
به گزارش ایرنا، طرحهای پدافندی آبرسانی به شهرکرد یکی از نمونه کارهای عملیاتی محور در چهارمحال و بختیاری در که تاریخ استان باقی خواهد ماند.