به گزارش خبرنگار تئاتر ایرنا، عرصه هنرهای نمایشی به‌ویژه تئاتر در تک‌تک گام‌های مسیر پیروزی انقلاب، حماسه هشت سال دفاع مقدس و درنهایت شکل‌گیری مفهوم مقاومت به‌عنوان تنها هنر زنده که جریان حیاتش را با نفس مخاطب دادوستد می‌کند برگی درخشان از حوزه تولیدات فرهنگ و هنر کشورمان را به خود اختصاص داده است.
پایان جنگ، آغازی دیگر برای عرصه هنرهای نمایشی بود. این‌بار عصر، عصر سازندگی بود. روحیه‌بخشی و امید بخشی به کشوری که به فاصله کوتاهی بعد از انقلاب درگیر جنگی تحمیلی شد و حال زمان آن بود تا شاهد صرف فعل یکپارچگی اتحاد و دست در دست یکدیگر نهادن برای ساختن و آبادی کشوری که هشت سال جنگ تحمیلی را پشت سر گذاشته بود.
بار دیگر مفهوم هنرهای نمایشی و تئاتر دفاع مقدس رنگ‌وبو، شکل و جلای دیگری یافت. اتفاق و رخدادی که خود به شکل‌گیری مهم‌ترین رویداد تئاتری کشور یعنی تئاتر دفاع مقدس و تئاتر مقاومت منتج شد.
حال که در هفته دفاع مقدس قرار داریم بر آن شدیم تا به این بهانه به مرور آثار ماندگار و جریان‌ساز تئاتر دفاع مقدس کشورمان بپردازیم. در نخستین گزارش از سلسله گزارش‌های این عرصه به سراغ نمایش «کجایی ابراهیم؟» به نویسندگی و کارگردانی لیلی عاج می‌رویم.
یک دقیقه کما جرقه یک ساعت نمایش
نمایش کجایی ابراهیم؟ با نگاهی به زندگی شهید ابراهیم هادی توسط لیلی عاج نگارش و تولید شده است. اثری که در مهر ماه ۱۳۹۹ اجرای خود را در تماشاخانه سرو انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس آغاز و به انجام رساند.
این نمایش ساعت‌های آخر سقوط کانال کمیل را روایت می‌کند. ساختار قصه به این شکل است که یک جوانی از نسل امروز که دانشجوی رشته نقاشی است باید تصویر شهید هادی را بر دیوار اتوبانی نقاشی کند ولی بر اثر یک حادثه‌ای سقوط می‌کند و به کما می‌رود. این یک دقیقه کمای پسر جوان تبدیل به یک ساعت نمایش کجایی ایراهیم؟ می‌شود.
آن جوان نقاش در عالم خیال با تعداد زیادی از دوستان شهید ابراهیم هادی در کانال کمیل مواجه می‌شود و در نهایت به شکل معجزه‌آسا از کما در می‌آید. بنا بر روایت نویسنده و کارگردان این نمایش گویی این معجزه از برکت خود شهید هادی است که آن جوان زنده می‌ماند و برمی‌گردد ولی دیگر آن آدم سابق نیست.
کبریتی که در غار روشن شد
متأسفانه جشنواره نمایشنامه اقتباسی گام دوم با وجود امیدبخشی در حوزه توجه به مفهوم اقتباس در تولید آثار دراماتیک، مانند بسیاری دیگر از جشنواره‌ها سرنوشتی توام با خاموشی داشت
لیلی عاج در گفت‌وگو با خبرنگار تئاتر ایرنا با اشاره به آنکه نمایشنامه کجایی ابراهیم اثر برگزیده اولین و تنها دوره جشنواره نمایشنامه اقتباسی گام دوم بود که سال ۱۳۹۸ تولید شده است گفت: این جشنواره نویدبخش روزهای خوبی برای حرکت نمایشنامه‌نویسان در حوزه اقتباس به‌شمار می رفت.
این نمایشنامه‌نویس خاطرنشان کرد: متأسفانه جشنواره نمایشنامه اقتباسی گام دوم با وجود امیدبخشی در حوزه توجه به مفهوم اقتباس در تولید آثار دراماتیک، مانند بسیاری دیگر از جشنواره‌ها که در گام اول یا دوم به محاق فراموشی می‌روند، سرنوشتی توام با خاموشی داشت؛ مانند کبریتی که در غاری روشن می‌شود به فاصله کوتاهی از ادامه حرکت بازماند.
وی یادآور شد: محوریت آثار تولیدی در جشنواره اقتباسی گام دوم معرفی کتاب‌هایی در حوزه انقلاب و دفاع مقدس بود و من نیز برای حضور در این جشنواره کتاب‌ها و زندگی‌نامه‌های متعددی را که از خاطرات شفاهی شهدا قلمی شده بود خواندم تا درنهایت مجموعه سه‌جلدی سلام بر ابراهیم توجه من را جلب کرد. مجموعه‌ای که براساس زندگی شهید ابراهیم هادی به رشته تحریر درآمده بود.
نقطه اشتراک نویسنده و زبان شهید هادی نگران حال مردم بودن است
عاج در پاسخ به این پرسش که چه نکته یا نکاتی در این مجموعه سه‌جلدی باعث توجه او برای اقتباس نمایشی شده است گفت: مهم‌ترین رویکرد دو نگاه مشترک میان این اثر نوشتاری و ذهنیت من به عنوان نمایشنامه‌نویس بود. نخست نسبتی که این کتاب و محتوای آن با عصر حاضر و زندگی روزمره‌مان داشت و دوم چالش‌هایی که من را به عنوان نمایشنامه‌نویس برای به روایت درآوردن این اثر داستانی به شکل دراماتیک به مبارزه می‌طلبید.
خوشبختانه زندگی شهید ابراهیم هادی این امکان را فراهم می‌کرد. او بیش از هر چیزی نگران حال مردم بود. نگاهی که من در تولید آثار پیشین نیز بر آن تکیه داشتم. در حقیقت نگران حال مردم بودن جمله مشترک من، ابراهیم هادی و نمایشنامه کجایی ابراهیم است.
نمایشنامه کجایی ابراهیم به معنای تام و تمام اثری اقتباسی از حوزه ادبیات داستانی و تبدیل آن به حوزه ادبیات دراماتیک و در این اقتباس نیز زبان مشترک نگرانی شهدا برای حال مردم در شرایط امروز است. این اثر به این نکته می‌پردازد که اگر شهدای گردان کمیل مانند ابراهیم هادی در شرایط امروز جامعه هوز زنده بودند در مواجهه با آسیب‌هایی چون حقوق کارگران، مدارس مناطق محروم و دیگر آسیب‌هایی که جامعه امروز با آن دست به گریبان است چه واکنشی نشان می‌دادند. چراکه شهید ابراهیم هادی آن‌گونه که گفتم مهم‌ترین کلیدواژه‌اش در مجموعه‌ای سه‌جلدی کجایی ابراهیم نگرانی‌اش برای حال مردم بود.
روایت شهدای کانال کمیل، ۲۲ سال بعد از شهادت‌شان
نمایشنامه کجایی ابراهیم سیاسی‌ترین اثری است که تابحال در قامت نویسنده و کارگردان تئاتر کار نگارش و تولید آن را برعهده داشته‌ام
عاج در پاسخ به پرسش دیگر خبرنگار ایرنا مبنی بر آنکه تولید این اثر مکتوب برای اجرا در تماشاخانه سرو خواست و علاقه قلبی او بود یا در قامت سفارش انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس به بهانه هفته دفاع مقدس صورت گرفته گفت: هر دوی این دلایل در شکل‌گیری اجرای این اثر سهیم بودند.
وی افزود: سال ۱۳۹۸ در مراسم اختتامیه جشنواره گام دوم؛ این نمایشنامه به عنوان اثر نخست جشنواره اقتباسی گام دوم انتخاب و مراحل تولید آن به‌عنوان یکی از آثار حاضر در جشنواره تئاتر مقاومت در دستور کار قرار گرفت و امروز شاهد اجرای آن از روز نخست هفته دفاع مقدس در تماشاخانه سرو هستیم.
وی با اشاره به آنکه نمایشنامه کجایی ابراهیم سیاسی‌ترین اثری است که تابحال در قامت نویسنده و کارگردان تئاتر کار نگارش و تولید آن را برعهده داشته است گفت: کجایی ابراهیم بازه زمانی گذشته، حال و آینده شهدای گردان کمیل و برشی از زندگی شهید ابراهیم هادی را مدنظر قرار داده است. ما از دوران گذشته تا ۲۲ سال بعد از سقوط کانال کمیل، برش‌ها و روایت‌هایی از دغدغه شهدا نسبت به مردم در گذشته، حال و آینده را مورد مداقه قرار دادیم.
مخاطبان کجایی ابراهیم دو طیف گوناگون را شامل می‌شوند
عاج درباره میزان رضایتمندی مخاطبان در مواجهه با این اثر نمایشی یادآور شد: مخاطبان نمایش کجایی ابراهیم، دو طیف عمده را شامل می شود. نخست هنرمندان تئاتر که با رویکرد و نگاهی منتقدانه و کارشناسانه به دیدن این اثر می‌آیند و دوم افرادی که با هنر تئاتر آشنایی ندارند و تنها به عشق ابراهیم هادی برای دیدن این اثر به تماشاخانه سرو می آیند.
گروه هنرمندان تئاتر که با این هنر آشنا هستند با گاردی بسته نسبت به نگاه شعاری و اثری سفارشی به دیدن نمایش می آیند اما با فاصله کوتاهی با توجه به شکل و نوع روایت متوجه می‌شوند این اثر نه‌تنها از بار شعاری برخوردار نیست بلکه بر تلاش من برای فاصله‌گرفتن از نگاه کلیشه‌ای در پایان صحه گذاشته و کار را آبرومند توصیف کرده‌اند
این نمایشنامه‌نویس تصریح کرد: دسته دوم نیز معمولاً این نقد را بر من وارد می کنند که چرا در روایت این اثر حضور ابراهیم هادی تا این حد کم است و ما از ابتدا تا انتها، تنها با نگاه ابراهیم هادی جلو نمی‌رویم و همچنین تعجب دیگرشان متضمن این نکته است که می‌گویند با این زاویه دید نیز به حوزه هشت سال جنگ تحمیلی و دفاع مقدس نگاه کرد یا خیر؟ که خوشبختانه دسته دوم نیز با وجود چنین نگاهی در نهایت از اثر راضی بودند. این را به چشم دیدم که هر دو طیف مخاطبان در مواجهه با این اثر در فصل‌های مختلفی از نظر احساسی متأثر شده بودند و گریستند.