در چند سال گذشته که بحث همکاری های نظامی و دفاعی و رزمایش های مشترک ایران و روسیه مطرح شد، به تدریج موضوع معاملات تسلیحاتی دوطرف به ویژه در رسانه ها پیگیری می شد.
این گمانه زنی ها هنگامی جدی تر شد که در اکتبر سال ۲۰۲۰ تحریم های تسلیحاتی ایران در سازمان ملل به عنوان بخشی از تعهدات غرب در چارچوب توافق برجام رفع شد و دولت آمریکا قادر نشد به صورت قانونی این تحریم ها را تمدید و تشدید کند.
با اینحال همه تحلیل ها از این همکاری، بر این جنبه استوار بودند که ایران به خرید تسلیحات روسی روی می آورد زیرا چند سال قبل هم ایران پس از کش و قوس فراوان توانسته بود سامانه دفاع موشکی اس۳۰۰ را از مسکو دریافت کند.
در این دوره اما بحث نوسازی ناوگان هوایی و خرید جنگنده های تازه (نسل چهار و پنج) خیلی جدی تر از سوی رسانه های غربی دنبال می شد و هر روز خرید یا دریافت انواع مختلف هواپیمای سوخو از کرملین رسانه ای می شد اما به ذهن کارشناسان هیچ رسانه و اتاق فکر غربی خطور نمی کرد که روزی درباره درخواست کاخ کرملین از تهران مبنی بر دریافت سلاح بنویسد، چه برسد بخواهند در مورد فروش یا قابلیت های تسلیحات ساخت ایران در میدان عمل سخنی بگویند.
از حدود یک ماه قبل رسانه های غربی پس از اظهارات مقام های آمریکایی به موضوع فروش پهپادهای ایرانی به روسیه پرداختند و با وجود سکوت هر دو کشور مدعی شدند ۳۰۰ تا یک هزار فروند هواپیماهای بدون سرنشین در انواع شناسایی، تهاجمی و انتحاری به روسیه انتقال یافته است.
بحث وقتی داغ شد که روزنامه مطرح «وال استریت ژورنال» هفته گذشته در گزارشی مبسوط از تاثیر پهپادهای ایرانی در میدان نبرد اوکراین و نابودی تعداد زیادی از تسلیحات و خودروهای زرهی پیشرفته غربی سخن گفت.
این روزنامه مطرح آمریکایی مدعی شد که روسیه با پهپادهای ایرانی آسیب های جدی را به نیروهای اوکراینی وارد کرده است و خطرات جدیدی برای ارتش اوکراین و نظامیان این کشور محسوب می شوند.
طبق همین گزارش، برخی افسران ارشد اوکراینی نیز تجربیات خود از دقت و میزان نابودگری پهپادها علیه سامانه های موشکی این کشور را مطرح کردند. این تحول به اندازه ای در برگرداندن ورق بازی در جنگ موثر بود که کی‌یف با دستپاچگی سطح روابط خود با ایران را کاهش داد و اعتبارنامه سفیر ایران را رد کرد.
مقام های اوکراین سپس دست به دامان آمریکا و رژیم صهیونیستی شد تا برای مقابله با این پرنده ها چاره ای بیندیشد و تجهیزات پیشرفته ای را به این کشور ارائه دهند.
به نوشته این روزنامه آمریکایی، فرمانده توپخانه هنگ ۹۲ مکانیزه اوکراین در این خصوص گفت که پهپادهای ایرانی به صورت جفتی پرواز و به اهداف خود اصابت می‌کنند و در مدت کوتاهی دو هویتزر خودکششی ۱۵۲ میلی متری، دو هویتزر خودکششی ۱۲۲ میلی متری و همچنین دو نفربر زرهی «بی‌تی‌آر» این هنگ را منهدم کردند.
پهپاد ایرانی عامل تقویت توان نظامی و روحیه سربازان روس
«موسسه واشنگتن برای سیاست خاورنزدیک» هم چند روز قبل توانایی پهپادهای ایرانی را قابل توجه و آن ها را پیشرفته عنوان کرد و در زمینه همکاری تهران با مسکو مدعی شد: حمایت نظامی ایران از روسیه در جنگ اوکراین و انتقال پهپادها گزینه ای برای مسکو است تا بتواند مشکلات زنجیره تامین ناشی از تحریم ها و سایر موانع تولید داخلی هواپیماهای بدون سرنشین را رفع کند.
اگرچه شرایط دقیق قرارداد علنی نشده و حتی دو کشور این معامله را به صورت رسمی تائید نکردند اما بنا بر ادعای تحلیلگران این موسسه آمریکایی، همکاری فوق نشان دهنده تمایل تهران برای ارائه حمایت نظامی قابل توجه به مسکو است که می تواند چشم انداز ارتقا و تقویت بیشتر صنایع نظامی ایران را به همراه داشته باشد.
در تحلیل این اندیشکده آمریکایی آمده است: صنعت توسعه یافته هواپیماهای بدون سرنشین ایران طیف گسترده ای از مدل های شناسایی، تهاجمی و انتحاری را تولید کرده است که برخی از آنها پیش از این به کشورهای دیگر صادر شده اند.
نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اکتبر ۲۰۱۳، یک پهپاد شناسایی کوچک کپی شده از اسکن ایگل آمریکایی را به روسیه هدیه داد... و روسیه نیز قصد دارد به یک قدرت بزرگ هواپیماهای بدون سرنشین تبدیل شود اما از آنجا که توسعه هواپیماهای بدون سرنشین را اولویت خود قرار نداده بود، اکنون برای رفع نیازهای فوری خود به پهپاد در اوکراین به مدل های شناسایی مسلح و پهپادهای انتحاری تهران روی آورده است.
براساس این تحلیل در واقعیت پهپادها نقشی کلیدی در جنگ کنونی اوکراین ایفا می‌کنند و استقرار تعداد زیادی پهپاد جدید در میدان نبرد به تقویت روانی و تاکتیکی روسیه در مقابل نیروهای اوکراینی منجر می شود.
اوکراین پیش از این از پهپادهای بیرقدار وارداتی از ترکیه استفاده می کرد. مسکو حتی امیدوار است مسیر کل درگیری را با استفاده گسترده تر از این هواپیماهای بدون سرنشین تغییر دهد. در هر صورت با توجه به برنامه های روسیه در زمینه تولید طیف گسترده ای از هواپیماهای بدون سرنشین، پهپادهای تهران می توانند یک ایستگاه میانی ایده آل برای کاخ کرملین تا زمانی باشند که پهپادهای این کشور در عمل تولید شوند.
تاثیر پهپادها در میدان نبرد
روزنامه ها و رسانه های مطرح غربی در چند روز گذشته گزارش های گوناگونی را در مورد تاثیر پهپادهای ایرانی در میدان های نبرد در اوکراین مخابره کرده اند. از مدتی قبل ارسال گسترده سلاح از آمریکا و آلمان و دیگر کشورهای اروپایی به اوکراین موجب توقف روند حرکتی روسیه در جنگ شده بود حال تاکتیک پهپادی مسکو قاعده جنگ را تغییر داده است.
پایگاه خبری تحلیلی «میدل ایست مانیتور» نیز نوشت: در حالی که روسیه حملات خود با پهپادهای ایران افزایش می دهد، اوکراین هم سعی دارد برنامه دفاعی تازه ای را تدارک ببیند. دفتر رئیس جمهور اوکراین و یک مقام منطقه ای اعلام کردند این کشور راه هایی را برای مقابله با استفاده روسیه از انواع سلاح های جدید به ویژه استفاده از پهپادهای انتحاری جدید، برنامه ریزی می کند.
«سرگی براتچوک» سخنگوی دولت در منطقه اودسا گفت: «روسیه سعی می کند در تعداد موشک ها صرفه جویی کند... این پهپادها بسیار ارزان تر هستند و می توان آنها را بسیار بیشتر و به صورت چند عددی استفاده کرد. ما می بینیم که دشمن حتی می تواند چندین فروند از این پهپادهای انتحاری را برای یک حمله اعزام کند.»
طبق این تحلیل، تا پیش از این استفاده انواع تسلیحات جدید غربی، از جمله سامانه های موشکی هیمارس، سلاح های ضد تانک Javelin و پهپادهای ترکیه ای، تأثیر قابل توجهی بر روند جنگ هفت ماهه به نفع اوکراین داشته اند، اما اکنون پهپادهای مهاجر۶ و شاهد ۱۳۶ در نبرد موجب تحولاتی به نفع مسکو شده اند.
نشریه «پولیتیکو» نیز نوشت، پهپادهای ایرانی به تهدیدی جدید و مشکلی بزرگ برای اوکراین تبدیل شده اند. این موضوع دولت زلنسکی را وادار کرده تا درخواست‌های تازه ای را برای دریافت تسلیحات پیشرفته‌تر از ایالات متحده ارائه کند.
ارتش اوکراین اعلام کرد در چند هفته گذشته بر حجم حملات پهپادی روسیه افزوده شده است. یک افسر ارتش می گوید دیدن این پهپادها در رادارها بسیار دشوار و به یک مشکل بزرگ تبدیل شده است.
«آندریانا آرختا» فرمانده نیروهای اوکراینی در منطقه خرسون اذعان داشت طی هفته گذشته، روسیه پهپادهای وارداتی از ایران را به تعداد بیشتری در سرتاسر اوکراین مستقر کرده است که نتایج ویرانگری داشته است. برخی از آنها به مواضع جنگی حمله، تانک ها و خودروهای زرهی را نابود کردند، در حالی که برخی دیگر به زیرساخت ها در شهر بندری اودسا ضربه زدند.
به نوشته پولیتیکو، پهپادهای ایرانی یک تغییردهنده بالقوه بازی برای روس ها هستند. آنها به نسبت کوچک هستند، در ارتفاع کم پرواز و از دست رادارهای اوکراینی فرار می کنند.
این افسر اعتقاد دارد: شاید بتوان آنها را به سختی با موشک‌های ضدهوایی استینگر سرنگون کرد، اما این امر فقط در روز امکانپذیر است زیرا سلاح‌های ارائه شده آمریکا به سیستم دید در شب مجهز نیستند. من باید از یک طرف در مقابل بالگردهای روسی قرار بگیرم و از طرف دیگر با پهپادهای ایرانی. کنترل منطقه و سرنگونی پهپادها بسیار سخت است.
مقام های نظامی اوکراین اکنون می گویند به تسلیحات پیشرفته Switchblade ۶۰۰ که با نام «جاولین پرنده» معروف هستند، نیاز دارند. واشنگتن عنوان داشت با شرکت سازنده ( AeroVironment ) قرارداد بسته است تا نسخه فوق را ارسال کند، اما این تسلیحات تا چند ماه دیگر به کی‌یف نخواهند رسید.
گذشته از این، در یک ارزیابی جامع، متخصصان نظامی در غرب نگرانی هایی فراتر از اوکراین دارند.
اتاق فکر آمریکایی «موسسه واشنگتن» اعتراف می کند چنین همکاری می‌تواند راه را برای تحویل سلاح های بحث برانگیزتر مانند موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد ایرانی باز کند. چنین محموله هایی همچنین با دیدگاه استراتژیک ایران در مورد رقابت قدرت های بزرگ با ایالات متحده همخوانی دارد.
از سوی دیگر برخی کارشناسان نظامی می گویند وقتی پهپادهای ایرانی این کیفیت را در میدان های جنگی دارند و در مقابله با بسیاری از تسلیحات روز آمریکایی و اروپایی موفق عمل می کنند، بقیه تسلیحات ساخت ایران به ویژه سامانه های موشکی و دیگر تسلیحات آنها هم باید از قدرتی مشابه و حتی فراتر از این برخوردار باشند.