خراسان شمالی با دارا بودن بیش از ۲ میلیون راس دام سبک و حدود ۸۰ هزار راس دام سنگین قطب دامپروری کشور محسوب می شود و معیشت بسیاری از مردم به این بخش گره خورده است اما زندگی این تولید کنندگان این روزها دستخوش خشکسالی قرار گرفته و همراه با گرانی نهاده های دامی دغدغه این قشر را افزایش داده است.
دیگر تولید گوشت قرمز در دامداری‌های سنتی این استان صرفه اقتصادی ندارد چرا که ضریب تبدیل خوراک به گوشت از فروش پیشی گرفته است و دامدارن ناچار باید از دانش روز در پرورش دام بهره مند شوند و منابع علوفه ای ارزان تر و حتی بی ارزش جایگزین علوفه لوکس و گران مانند جو و کنستانتره شود تا هزینه های تولید کاهش یابد.
گفت و گو با دامداران پرده های این بازار را می گشاید چرا که آنان دام را با قیمت ۷۰ هزار تومان عرضه می کنند و قصاب گوشت را به قیمت ۲۰۰ هزار تومان به فروش می رساند و اگر سود قصاب بر اساس نرخ اصناف ۲۰ درصد باشد، میزان سود واسطه گر در این بازار کاملا مشخص می شود.
واضح است که در بازار دام خراسان شمالی واسطه گر بیشترین سود و دامدار کمترین بهره را می برد، بنابراین دولت نیز برای کنترل این شرایط طرح خرید حمایتی گوسفند با قیمت مصوب ۸۵ هزار تومان و گاو با قیمت ۸۸ هزار تومان را در این خطه دامپرورخیز اجرایی کرد ولی کمبود کشتارگاه صنعتی خرید حمایتی را محدود کرده است و با این حساب دولت در نیمه نخست سالجاری پنج هزار و ۷۰۰ راس دام سبک و ۷۰ راس دام سنگین با هدف حمایت از دامداران و تامین ذخیره گوشتی استان خرید حمایتی کرد که توانست نقش خود را در ابتدای اجرای این سیاست اجرا کند.
نکته قابل تامل این است که دامدار کمترین بهره را از این بازار می برد در حالی که واسطه گر سودی حدود ۲ برابر از دامدار می کند و باید نحوه عرضه گوشت در بازار مدیریت شود.
گرچه افزایش قیمت خرید حمایتی شاید چاره دیگر کار باشد ولی بر اساس نظر دست اندکاران این حوزه هر گونه افزایش قیمت دام زنده موجب التهاب در بازار و افزایش قیمت گوشت می شود.
برای چگونگی و واکاوی این شرایط به شهرک دامپروری «قارلق» سر می زنیم و از نزدیک در جریان شرایط این روزهای دامداران قرار می گیریم.
خطر فروش دام مولد
علی فرهادی از دامدارانی است که در این شهرک دارای واحد دامداری ۴۰ راسی است که ضمن گلایه از قیمت بالای نهاده های دامی می گوید: متاسفانه قیمت تولید از فروش پیشی گرفته است در حالی که این قشر روز به روز بیشتر ضرر می کند.
وی می افزاید: قیمت جو بعنوان اصلی ترین نهاده دامی بین ۱۱ تا ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان شناور است و دامدار قدرت خرید این محصول را ندارد و به اجبار تعدادی از دام ها برای تامین علوفه سایر دام های مولد فروخته می شود.
این دامدار می گوید: فروش دام این حرفه را به خطر انداخته است و بنده نیز به جزء دامپروری شغل دیگری ندارم و با این روند چرخه گذران زندگی خانواده با مشکل جدی مواجه می شود.
وی که اینک ۴۰ راس گوسفند و بز و ۲ راس گاو را پرورش می دهد تصریح می کند: در سال های اخیر بیشتر علوفه مورد نیاز دام را با تغذیه دستی انجام داده است چرا که مراتع نیز مانند گذشته غنی نیست و تنها در مدت کوتاهی و فصلی تغذیه دام را فراهم می کند.
رواج واسطه گری
یکی دیگر از دامداران استان نیز ضمن گلایه از قیمت بالای نهاده های دامی و قیمت پایین دام زنده در سطح بازار می گوید: اینک بین این ۲ هیچ تعادلی وجود ندارد و متاسفانه قیمت دام زنده حتی در مواردی از گوشت مرغ نیز کمتر می شود.
محمد صادق علیزاده می افزاید: قیمت دام زنده میش به ازای هر کیلوگرم حدود ۳۰ هزار تومان و بره نر تا حدود ۷۰ هزار تومان در بازار معامله می شود این در حالی است که قیمت گوشت قرمز در قصابی ها به ازای هر یک کیلوگرم بیش از ۲۰۰ هزار تومان به فروش می رسد.
وی می گوید: قیمت دام زنده باید به نسبت قیمت قصابی ها و فروشگاه ها افزایش یابد چرا که اینک بیشتر سود عاید واسطه ها و فروشندگان این ماده پروتینی می شود در حالی که دامدار در این بازار آشفته بیشترین ضرر می کند.
وی توصیه کرد که حداقل قیمت دام زنده باید تا ۱۴۰ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم افزایش یابد تا دامدار در این بازار به سود کافی دست یابد.
این دامدار می گوید: قیمت گوشت قرمز برای ملاحظات مصرف کننده در بازار افزایش نمی یابد و تمامی قصابی ها نرخ نامه ای برای عرضه گوشت دارند و درصد سود آنان مشخص است و با این حساب واسطه گر در این میان بیشترین سود را بدون دردسر می برد.
وی خواستار آنالیز میزان ضریب نهاده های دامی به گوشت قرمز شد و می افزاید: از کارشناسان مرتبط می خواهیم تا مصرف خوراک دام به ازای هر یک کیلوگرم گوشت قرمز گوساله و گاو را محاسبه کنند و قیمت دام زنده را عادلانه تعیین کنند تا این قشر زحمتکتش و تولید کننده خسارت نبینند.
وی می گوید: با وجود اینکه هیچ دامداری از فروش دام مولد رضایت ندارد اما به اجبار راهی کشتارگاه می شود تا بخشی از هزینه های خوراک دام را تامین کند.
علیزاده اضافه می کند: تمامی مخارج یک دامدار از ناحیه فروش دام تنها به خرید نهاده های دامی ختم نمی شود بلکه این قشر از این راه گذران زندگی می کند.
پیشی گرفته قیمت گوشت گوساله از گوسفند
یک دامدار دیگر نیز در ادامه وارد این گفت و گو می شود و بحث طرح خرید حمایتی گوشت توسط دولت را پیش می کشد و می گوید: دولت گوشت گوسفند با قیمت ۸۵ هزار تومان و گاو ۸۸ هزار تومان خرید حمایتی می کند ولی این روند به صورت مداوم و همیشگی نیست و به صورت محدود انجام می شود.
علی رحمان زاده می افزاید: بنا به گفته مسوولان امر دلیل خرید کم حمایتی نبود ظرفیت کشتارگاهی در استان است و در اجرای این طرح نیز بعضا واسطه ها وارد شده اند و دام را با قیمت اندک خریداری و به صورت حمایتی به دولت می فروشند.
وی می گوید: این روند و چرخه نامناسب موجب شده است تا گوشت گوساله بر خلاف سال های گذشته در مواردی از گوشت گوسفند پیشی بگیرد و این هم در نوع خود جالب است.
قیمت بالای نهاده
برای تکمیل این گزارش سری به بازار علوفه شهرستان شیروان می زنیم و کوچه خانلق این شهر که از دیرباز محل داد و ستد نهاده های دامی بوده وضعیت نرخ علوفه را به خوبی مشخص می کند.
حسین کامیار یکی از عرضه کنندگان نهاده دامی در راستای کوچه خانلق است که در این‌باره می گوید: اینک قیمت جو به عنوان اصلی ترین خوراک دام در سطح فروشگاه ها با ۱۱ هزار و ۴۰۰ تومان و کنسانتره با ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان عرضه می شود در حالی که سال گذشته جو با ۶ هزار تومان و کنسانتره چهار هزار تومان به فروش می رفت.
وی می افزاید: کاه نیز به قیمت هر کیلوگرم سه هزار و ۲۰۰ تا سه هزار و ۵۰۰ تومان به فروش می رسد و قیمت یونجه نیز به ازای هر یک کیلوگرم ۶ هزار و ۵۰۰ تومان است.
این عرضه کننده نهاده دامی عنوان می کند: دامدار به دلیل افزایش قیمت نهاده دامی قدرت خرید را از دست داده است و بیشتر دام ها لاغر و دارای سوء تغذیه هستند و دامدار مجبور است تا دام را به جای نهاده معامله کند و اینجاست که واسطه گر وارد میدان می شود و نقش زننده خود را ایفا می کند.
وی می افزاید: دلالان از این فرصت استفاده و دام را به قیمت ارزانتر از دامدار می خرند و به قیمت بیشتر به فروش می رسانند و تعادل قیمتی بازار بر هم می خورد.
کامیار می گوید: اینک میش زنده با سنی بالاتر حدود ۳۰ هزار تومان عرضه می شود و از گوشت مرغ نیز پایین تر است که این باعث ضرر و زیان به این قشر می شود و اگرچه سیاست های حمایتی دولت از جمله دامدار کارت توانسته خرید نهاده های دامی را افزایش دهد ولی دغدغه دامداران در این زمینه همچنان پاربرجاست.
نهاده دامی سبک جایگزین لوکس
در این زمینه با محقق علوم دامی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی نیز به گفت و گو می پردازیم و حسین علمی از کارشناسان این حوزه اطلاعات کاربردی تری را به ما می دهد.
این کارشناس می گوید: تولید گوشت قرمز در دامداری‌های سنتی این استان صرفه اقتصادی ندارد چرا که ضریب تبدیل خوراک به گوشت از فروش پیشی گرفته است.
وی می افزاید: اینک به طور متوسط برای تولید هر یک کیلوگرم گوشت قرمز دام سبک در دامداری های سنتی حدود ۱۱۰ هزار تومان هزینه در بر می گیرد در حالی که قیمت دام زنده در بازار کمتر از ۸۰ هزار تومان است.
علمی می گوید: ضریب تبدیل استاندارد خوراک به گوشت در دام سبک ۶ کیلوگرم علوفه برای تولید یک کیلوگرم گوشت و در دام سنگین نیز هشت کیلوگرم به یک کیلوگرم است در حالی که این در استان اتفاق نمی افتد.
وی می افزاید: اگر دامداران حتی در تمامی مراحل طبق استاندارد تولید کنند باز هم هزینه ها با فروش سر به سر خواهد شد و به طور متوسط ضریب تبدیل خوراک به گوشت در استان بیش از ۱۰ کیلوگرم علوفه به یک کیلوگرم گوشت است.
محقق علوم دامی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی می گوید:۷۰ درصد هزینه های یک دامداری مربوط به تهیه علوفه و ۳۰ درصد مربوط به هزینه های دارویی، دامپزشکی و سایر موارد است و باید از دامداران بخواهیم تا از دانش روز در پرورش دام بهره مند شوند تا هزینه های تولید نیز کاهش یابد ضمن اینکه باید منابع علوفه ای ارزان تر و حتی بی ارزش در اختیار دام قرار گیرد تا هزینه های تولید کاهش یابد چرا که در سال های گذشته خوراک لوکس از جمله جو، ذرت، سویا در اختیار دام قرار گرفت که با مشکلات واردات و افزایش قیمت ها دچار چالش شدیم.
وی می افزاید: باید مواد بی ارزش تبدیل به مواد ارزشمند شود چرا که در برخی از کشورها همچون هندوستان از مواد بی ارزش علوفه ای دام را پروار می کنند که هزینه های تولید پایین است در حالی که ما اینک به واردات خوراک دام لوکس وابسته شده‌ایم.
پرداخت تسهیلات "دامدارکارت"
دولت نیز در این شرایط نقش حمایتی خود را پررنگتر از گذشته کرده است و با ارایه دامدار کارت بسیاری از مشکلات این بخش را هموار کرده است.
"دامدار کارت" جدید با سقف اعتباری ۲ میلیارد ریال و نرخ سود ۱۰ درصد در حمایت از تامین نهاده‌های دامی صادر شده است و مورد استقبال دامداران خراسان شمالی قرار گرفت.
اولویت اول بانک کشاورزی در سال ۱۴۰۱ حمایت از تامین نهاده‌های کشاورزی در قالب دامدار کارت و سامانه بازارگاه است و افزایش سقف اعتباری دامدار کارت از ۵۰ میلیون تومان به ۲۰۰ میلیون تومان، کاهش نرخ سود این تسهیلات از ۱۱ به ۱۰ درصد، تسهیل شرایط اعتبارسنجی و اخذ تضامین و بسیج تمام شعب بانک کشاورزی از جمله اقداماتی است که بانک کشاورزی برای رونق واحدهای تولیدی در دستور کار قرار داده است.
سرپرست شعب بانک کشاورزی خراسان شمالی در این زمینه می گوید: نیمه نخست امسال ۱۱ هزار و ۶۸۸ فقره پرونده برای دریافت تسهیلات دامدار کارت به بانک‌های کشاورزی این استان معرفی شد که ۴۱ درصد موفق به دریافت تسهیلات شدند.
سیدمحمود سیدالحسینی می افزاید: از این تعداد؛ چهار هزار و ۸۹۱ فقره پرونده تسهیلاتی به مبلغ ۲ هزار و ۴۸۰ میلیارد ریال از محل اعتبار مردمی سازمان یارانه ها دریافت و سه هزار و ۶۵۴ فقره به مبلغ یکهزار و ۴۰۸ میلیارد ریال نیز عودت داده شد.
سرپرست شعب بانک کشاورزی خراسان شمالی می گوید: متقاضیان این پرونده ها برای دریافت تسهیلات به شعب بانک در استان مراجعه نکرده اند و یا منصرف شده اند ضمن اینکه ۲ هزار و ۹۶۱ فقره به مبلغ یکهزار و ۷۳۶ میلیارد ریال نیز در دست بررسی است.
خرید حمایتی پنج هزار و ۷۷۰ راس دام
خرید حمایتی دام از دیگر فعالیت های دولت در حمایت از دامداران است که در این استان اجرایی شد و در کنار تسهیلات دامدارکارت توانست مرهمی بر زخم دامداران استان باشد گرچه این طرح در ابتدا دارای مشکلاتی است ولی روند آن به صورت پایدار در حال اجراست.
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در این زمینه می گوید: نیمه نخست امسال پنج هزار و ۷۰۰ راس دام سبک و ۷۰ راس دام سنگین با هدف حمایت از دامداران و تامین ذخیره گوشتی استان خرید حمایتی شد.
مهدی شکاری می افزاید: در سفر دوم تیرماه جاری رییس جمهور به خراسان شمالی و بازدید از شهرک دامپروری قارلق از توابع شهرستان بجنورد، دستور خرید حمایتی دام از روستاییان و عشایر توسط ایشان صادر شد که پس از یک هفته اجرایی شد و در این راستا خرید دام روستایی شامل بره نر و گوساله نر از دامداران در دستور کار قرار گرفت و یک هفته بعد اجرایی شد.
وی می گوید: در این طرح قیمت دام نر سبک زنده به ازای هر کیلوگرم ۸۵ هزار تومان، گوساله ۸۸ هزار تومان توسط شرکت پشتیبانی امور دام استان خریداری و به صورت گوشت قرمز منجمد و بسته بندی شده به سایر استان ها ارسال شد.
شکاری در ادامه کمبود زیر ساخت در حوزه کشتارگاه را یکی از مشکلات این استان دانست و می افزاید: با وجود اینکه خراسان شمالی قطب دامپروری محسوب می شود ولی تنها یک کشتارگاه صنعتی فعال دارد و باید زیرساخت های این حوزه فراهم شود.
وی می افزاید: ظرفیت این کشتارگاه روزانه کشتار ۳۰۰ راس دام سبک و ۲۰ راس دام سنگین را دارد و این میزان ظرفیت برای استان کافی نیست و دامداران به دلیل کمبود ظرفیت باید در نوبت بمانند که این امر نیز باعث گلایه آنان شده است.
خراسان شمالی با دارا بودن بیش از ۲ میلیون راس دام سبک و حدود ۸۰ هزار راس دام سنگین قطب دامپروری کشور است و معیشت بسیاری از مردم به این بخش گره خورده است اما این صنعت این روزها گرفتار خشکسالی و کاهش بارندگی شده است.
دامداران استان بیشتر به صورت سنتی فعال هستند و بخش بیشتر دام سبک استان در اختیار خانوارهای عشایری است که خشکسالی به مرانع آسیب زده است و اینک باید برای تغذیه دامی به این بهره برداران کمک شود تا دام خود را در چرخه تولید نگهداری کنند.
در سال های عادی تنها در فصل کوچ عشایر در فروردین ماه و در زمستان نیز در سه تا چهار ماه علوفه دستی به دامداران اختصاص می یافت اما در چند سال اخیر حتی در فصل بهار نیز بهره برداران، بخش بیشتری از نیاز خوراک دام را با تعذیه دستی جبران کردند.
خراسان شمالی دارای ۸۳۶ هزار نفر جمعیت است که ۴۴ درصد آن در نواحی روستایی سکونت دارند.