بنا به تعریف یونسکو، ژئوپارک منطقه ای است با وسعت کافی که مرزهای آن به وضوح مشخص شده و چندین پدیده بارز زمین شناسی در محدوده آن قرار گرفته باشد و این محدوده باید بتواند در توسعه اقتصادی جوامع پیرامونی خود نقش موثری ایفا کند.
ژئوپارک ممکن است علاوه بر پدیده های زمین شناسی از آثار تاریخی، بوم شناسی، باستان شناسی و میراث فرهنگی و طبیعی دیگر نیز برخوردار باشد.
ژئوپارک جهانی قشم به مساحت ۲ هزار و ۶۰۰ کیلومتر مربع شامل جزیره های قشم و هنگام و ۵۰۰ متر مرز حاشیه دریایی این جزایر و خلیج دیرستان است.
این ژئوپارک تنوع عظیمی از چشم اندازهای زمین شناسی در کنار تنوع سایت‌های مختلف را ارایه می‌کند و علاوه بر این، تنوع اکولوژیکی، باستان شناسی و فرهنگی خاصی دارد.
ژئوپارک قشم دارای ۲۸ سایت متنوع و اصلی همچون تنگه چاهکوه، دره ستاره ها و دره تندیس‌ها است و مجاورت آن با جنگل‌های حَرّا واقع در شمال جزیره قشم که دارای پنج عنوان تالاب بین‌المللی، ذخیرگاه زیست کُره، منطقه حفاظت شده، منطقه ویژه دریایی و منطقه ویژه پرندگان است، به ارزش‌ها و جذابیت‌های طبیعی ژئوپارک قشم افزوده است.
ژئوپارک قشم به واسطه واقع شدن در منطقه راهبردی خلیج فارس از اهمیت بالاتری برخوردار است و از طرف دیگر، این ژئوپارک به دلیل قرار گرفتن بین ژئوپارک های شرق آسیا و اروپا جایگاه خاصی در منطقه و بین ژئوپارک ها پیدا کرده است.
وجود پدیده های بارز زمین شناسی شامل گنبد نمک، چشمه های گوگردی، غار نمکی، دره شگفت انگیز، سواحل بکر و زیبا و حیات وحش دربخش غربی جزیره قشم و جنگل های دریایی حرا، تنگه چاهکوه، تنگه عالی، بام قشم، دره تندیس ها، کلات کشتاران، جزایر ناز و دهها تخته سنگ و صخره با اشکال زیبا موجب شد تا نام قشم در لیست دارندگان ژئوپارک های جهانی ثبت شود.
پدیده های طبیعی نظیر دره ستاره ها، کُورکُورا کوه، چاه کاویر، تنگه چاهکوه، کَریون، دیواره گوری، بصیرا، ژئولینگ، دره شور، جزیرتو، صخره لاک پشت ها و کناره های سواحل جنوبی، که هر کدام زیبایی خاص خود را دارند، از جمله این جاذبه های زمین شناسی محسوب می شوند.
جنگل های حرا به همراه تنوع زیستی منحصر به فرد، خلیج دلفین ها، بالاشهر، سواحل مرجانی و پهنه گلی، از دیگر چشم اندازهای طبیعی هستند که ارزش ژئوپارک قشم را دو چندان کرده است.
در کنار این جاذبه ها، موزه ژئوپارک، کارگاه لنج سازی، قبرستان انگلیسی ها و بندر تاریخی لافت از دیگر داشته های ارزشمند ژئوپارک قشم به حساب می آید، اما این به تنهایی کافی نیست و آنچه به یک ژئوپارک هویت می بخشد مشارکت و حضور فعال جامعه محلی در برنامه های ترویجی، توسعه ای، حفاظتی و مدیریتی ژئوپارک است.
جامعه محلی با باورها، آیین ها، آداب و رسوم، سبک زندگی، هنر و دانش بومی خاص خود سرمایه واقعی یک ژئوپارک است.
همه این ویژگی ها طبیعی و معنوی در ژئوپارک قشم با هم گره خورده اند از این رو بهترین و مناسب ترین روش برای حفظ این میراق با ارزش مشارکت جامعه محلی است.
مشارکت جامعه محلی در توسعه ژئوپارک قشم
ژئوپارک قشم با دارا بودن جاذبه های طبیعی و زیستی، جاذبه های زمین شناختی، جاذبه های مشترک زمین شناختی - زیست و جاذبه های تاریخ - فرهنگی که در کمترین جایی از دنیا می توان این مجموعه ارزشمند را یک جا یافت، در سال ۱۳۸۵ به عنوان تنها ژئوپارک خاورمیانه در شبکه جهانی ژئوپارک ها به رسمیت شناخته شد.
از دیدگاه کارشناسان شبکه جهانی ژئوپارک ها، ژئوپارک مدیریتی است در تعامل با جامعه محلی که با نهادینه کردن این رویکر به توسعه پایدار دست یابد، توسعه ای که مردمان روستاهای هم جوار با ژئوسایت در آن ذی نفع هستند و خود این مردم بهترین الگو برای برنامه های حفاظتی ژئوپارک به شمار می آیند.
اما با توجه به کم رنگ بودن فعالیت های مردم محور و نبود مشارکت آن ها در مدیریت پایدار ژئوپارک قشم، تاکنون موفقیت چندانی در این زمینه مشاهده و حاصل نشده است.
جزیره قشم با دارا بودن پدیده های طبیعی کم نظیر از دیرباز یکی از قطب های مهم گردشگری در جنوب کشور به حساب می آید و همه ساله شاهد حضور چشمگیر گردشگران در این جزیره هستیم کما این که با حجم روز افزون ورود گردشگران به جزیره، فشارهای زیادی به منابع طبیعی وارد شده که این موضوع تخریب تدریجی طبیعت را به همراه خواهد داشت.
آشکار و روشن است در صورت ادامه این روند و نبود مشارکت مردم محلی در فعالیت های مربوط به ژئوپارک روز به روز از ارزش میراث زمین شناختی و دیگر ارزش های طبیعی جزیره کاسته می شود و نسل آینده از آن بهره ای نخواهد برد.
برنامه ریزی و مدیریت بهینه ژئوپارک قشم می تواند برای مردم جزیره، حتی در نقاط دور افتاده، کمک های معیشتی ایجاد کند و مشارکت آنها را در مدیریت ژئوپارک جلب کند.
ایجاد معیشت های پایدار از طریق اکوتوریسم (طبیعت گردی) و ژئوتوریسم (زمین گردشگری)، برای مردم روستاهای قلمرو ژئوپارک قشم توسعه اقتصادی و ارتقا کیفیت زندگی را به دنبال خواهد داشت و در این صورت است که انگیزه بیشتری برای حفاظت از میراث طبیعی و ارزش های فرهنگی در بین جامعه محلی به وجود می آید و حس مسوولیت پذیریشان تقویت می شود.
جزیره زیبای قشم مشرف به تنگه هرمز و مجرای ورودی به خلیج فارس و دریای عمان است.
این جزیره که بزرگ‌ترین جزیره خلیج فارس است، به دلیل مجاورت با اقیانوس هند، وجود منابع نفت و گاز و واحدهای پتروشیمی و پالایشگاهی و تجهیزات فراساحلی و برخورداری از تسهیلات بندری برای کشتی‌های بزرگ (در رده پاناماکس) یکی از استراتژیک‌ترین جزایر ایران و خلیج فارس است که به دلیل خدمات سوخت‌رسانی به کشتی‌های عبوری از آبراهه بین‌المللی و پارک‌های انرژی و زیست – فناوری آن شهرتی جهانی دارد.
از سوی دیگر، ویژگی‌های طبیعی و تاریخی این جزیره، باعث شده قشم به یکی از مقاصد گردشگری اصلی در ایران و منطقه خلیج فارس تبدیل شود.
منطقه آزاد تجاری - صنعتی قشم، حدود ۳۰۰ کیلومتر مربع از این جزیره را شامل می‌شود. این منطقه به دلیل قرارگیری در نقطه‌ای کلیدی از کریدور ترانزیتی شمال - جنوب، دسترسی به کریدور پروازهای بین‌المللی شرق – غرب و تسهیلات بندری آن، که به نوعی مکمل بندر شهید رجایی است، نقش پررنگی در تجارت و بازرگانی جهانی دارد.
اهداف و محورهای اصلی فعالیت‌های این منطقه آزاد تجاری - صنعتی شامل توسعه و گسترش صنعت ترانزیت و حمل و نقل، گسترش تجارت و خدمات تجاری، صنایع انرژی‌بر، صنایع بیوتکنولوژیک و منابع دریایی، صنایع گردشگری، شیلات و صید صنعتی، خدمات پشتیبان نفت و پارک‌های انرژی است.