بیابان ها اگر چه پدیده ای طبیعی و خدادادی هستند اما در دهه های اخیر عوامل انسانی به محرکی برای گسترش آنها در مناطق مختلف کشور از جمله استان سر سبز و کم وسعت البرز تبدیل شده و چند دهه امکانات مقابله ای این استان را درگیر خود کرده است.
استان البرز به وسعت پنج هزار و ۸۵۰ کیلومتر مربع در این دهه با پدیده شومی به نام گسترش بیابان ها مواجه شده است؛ پدیده ای که مصرف و برداشت بی رویه آب های سطحی و زیر زمینی در کنار تخریب و توسعه شهری نقش پیش برنده دارد و هر سال بخشی از اراضی جنوبی و مرکزی این استان را به کام خود می برد.
علاوه بر این موارد، بهره برداری های بی رویه مرتعداران و فشار بر پوشش گیاهی ضعیف و اقلیم شکننده منطقه خود باعث تشدید عوامل بیابان زایی شده است .
بر این اساس تغییرات اقلیمی در کنار عوامل انسانی زمینه ساز حرکت شتابان مناطق بیابانی به سمت مکان سرسبز البرز جنوبی شده و در واقع تهدیدی برای محیط زیست جانوری و انسانی به شمار می رود که در نتیجه اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری البرز به عنوان متولی حفظ منابع طبیعی و گنجینه های خدادادی را برآن داشته تا به مقابله با این پدیده بشتابد.
اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری البرز به منظور حفظ پوشش گیاهی عرصه های بیابانی و تقویت زیر ساخت های اقتصادی و اجتماعی منطقه از حدود ۴۰ سال گذشته اقدامات مقابله با بیابانزایی گسترده ای را در جنوب استان به ویژه منطقه اشتهارد به اجرا درآورده است که بخشی از اقدامات برای حفظ داشته های خدادادی است.
جمع کل سطوح منابع طبیعی استان البرز ۴۳۵ هزار و ۶۵۲ هکتار برآورد شده است که از این مقدار سطوح بیابانی استان ۴۵ هزار و ۱۹۸هکتار گزارش شده و برای کل بیابان های استان طرح بیابانزدایی تهیه و در حال اجرا می باشد.
از ۴۵ هزار هکتار زمین بیابانی در البرز ۲۵ هزار هکتار آن به عنوان یکی از کانون های داخلی تولید و انتشار ریزگرد در البرز و تهران محسوب می شود و اکنون تلاش های گسترده برای احیای پوشش گیاهی در آن صورت می گیرد.
بیابان های شهرستان نظرآباد و اشتهارد به عنوان یکی از کانون های داخلی ریزگرد به شمار می آیند که این ریزگردها شهرستان های کرج، نظرآباد و ساوجبلاغ در استان البرز و تهران را تحت تاثیر قرار می دهد.
مدیرکل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز به گسترش بیابان ها و عوامل آن به عنوان پدیده بیابانزایی نام برد و گفت: بیابانزایی به تخریب سرزمین در مناطق خشک ، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب که در اثر عوامل مختلف از جمله تغییرات آب و هوایی و فعالیت های انسانی حادث می شود گفته می شود.
حامد فرضی با بیان اینکه بیابانزایی قدرت بازسازی زمین را در مقابل تغییرات طبیعی اقلیم کاهش می دهد، افزود: برای جلوگیری از بیابانزایی و مقابله با این پدیده اقداماتی که در چارچوب های طرح های جامع توسعه در مناطق خشک، نیمه خشک تا خشک نیمه مرطوب صورت می گیرد که مبتنی بر اصول توسعه پایدار می باشد.
وی از مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی به عنوان کانون های بحرانی فرسایش بادی در استان البرز نام برد که سطحی بالغ بر ۳۰ هزار و ۹۳۰ هکتار دارد و اظهار داشت: این محدوده شامل ۶ هزار و۵۲۷ هکتار مناطق با شدت متوسط (H۲) و ۲۴ هزار و ۴۰۳ هکتار نیز دارای شدت کم (H۳) می باشد.
وی گفت: مجموع خسارت‌های ناشی از این کانون‌های بحرانی در استان البرز سالانه حدود ۱۷ هزار و ۵۱۸ میلیون تومان برآورد شده است.
تهیه ۵۲ هزار هکتار طرح بیابانزدایی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری افزود: برای مقابله با گسترش بیابان ها در البرز ۵۲ هزار و ۱۷۷ هکتار طرح بیابانزدایی در شهرستان های اشتهارد و نظرآباد تهیه شده که تاکنون در ۱۰ هزار و ۲ هکتار از عرصه های بیابانی عملیات مقابله با بیابانزایی انجام شده است.
فرضی با بیان اینکه بیشترین عرصه های بیابانی در استان در شهرستان اشتهارد با سطحی افزون بر ۲۴ هزار و ۶۹۸ هکتار واقع شده و ۲۰ هزار و ۵۰۰ هکتار نیز در نظرآباد وجود دارد، اظهار داشت: این عملیات ها شامل اقدامات بیولوژیک همچون بذرکاری، نهال کاری و بوته کاری بوده است.
بیابانزایی نتیجه رفتار نادرست انسان با طبیعت
وی در ادامه به عوامل اصلی تخریب مناطق بیابانی استان اشاره کرد و گفت: یکی از مشکلات اصلی مناطق بیابانی استان وجود شترهایی است که از روستاهای اطراف از جمله استان قزوین وارد محدوده های اجرایی عملیات می شوند که با توجه به پوشش گیاهی ضعیف خسارات زیادی به عرصه های کشت شده وارد می کنند.
فرضی افزود: هجوم شترها به صورت شبانه روزی صورت می گیرد و در این زمینه بارها پرونده تخلف برای صاحبان آنها تشکیل شده است ولی این امر نتوانسته مانع ورود این دام ها به منطقه شود.
قاچاق چوب عامل دیگر
وی از قاچاق چوب و تخریب درختان بیابانی به عنوان یکی دیگر از علل تخریب منابع طبیعی اشاره کرد و افزود: مساله مهم در منطقه قاچاق چوب است که به صورت شبانه روزی صورت می گیرد.
وی تصریح کرد: نهال هایی که سالیان درازی برای به ثمر نشستن آن زحمت کشیده شده تا از گسترش عرصه های بیابانی جلوگیری شود و اکنون به سن پنج تا ۲۵ سالگی رسیده اند به دست این سودجویان به یغما می رود.
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز با بیان اینکه این سودجویان با قطع این درختان سبب ایجاد ریزگرد و گرد و غبار در استان های البرز و تهران می شوند، گفت: شرایط اقتصادی موجود که فقر اقتصادی و نیاز معیشتی مردم اطراف منطقه سبب هجوم مردم به اراضی منابع طبیعی می شود.
قوانین بازدارنده نیست
وی افزود: همچنین حمایت اندک قرقبانان که نداشتن ابزار لازم سبب بی توجهی این امر شده است که تعامل بیشتر قانون با منابع طبیعی در راستای تخلف عرصه های بیابانی می تواند سبب بهبود شرایط مذکور شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز به مهمترین عوامل ایجاد بیابان در سطح استان اشاره کرد و گفت: رشد فزاینده جمعیت و ارزش افزوده زمین با توجه به نزدیکی اراضی بیابانی به مراکز شهری، تنگناهای اقتصادی و مشکلات ناشی برای دامداران و مرتعداران زمینه ساز تخریب البرز مراتع برشمرد.
توسعه شهری عامل دیگر
فرضی اجرای طرح های عمرانی از قبیل جاده سازی یا فعالیت های بخش معدن بدون نظر کارشناسی جامع نگر، ناهماهنگی های برخی ادارات و سازمانهای دولتی با ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری، وجود دام و صدور پروانه چرا در عرصه های بیابانی و کانون های بحرانی و وجود دام مازاد بر ظرفیت مراتع بیابانی از دیگر عوامل ایجاد بیابان در البرز است.
تصمیم جدی دولت سیزدهم
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز گفت: در سال ۱۴۰۱ از محل اعتبارات استانی، ملی و نوزدهمین سفر استانی رییس جمهور در فروردین ماه سال جاری به البرز حدود ۵.۵ میلیارد تومان برای جلوگیری از توسعه مناطق بیابانی اختصاص یافته که قسمتی از این اعتبارات برای اجرای طرح های جنگل کاری در مناطق بیابانی با گونه های مختص این مناطق در نظر گرفته شده است.
وی افزود: قُرُق طرح های جنگل کاری نیز از برنامه های امسال است که عملیاتی می شود ضمن اینکه تعیین تکلیف شترهای سرگردان برای جلوگیری از پیشرفت بیابان درنظر گرفته شده است.
فرضی اظهار داشت: با هماهنگی خوبی که با سازمان جهاد کشاورزی و طرح ۱۶۵ هکتار برای ساماندهی شترهای سرگردان در نظرگرفته شده این اراضی در قالب تعاونی مرتعداران به روستاییان گلدره نظرآباد واگذار می شود که بتوانیم شترهایی که یکی از عوامل توسعه مناطق بیابانی و تخریب پوشش گیاهی هستند را کنترل کنیم.
وی به بازدید مسوولان کشوری محیط زیست از منطقه تالاب صالحیه در نظرآباد و تاکید استاندار بر این موضوع، گفت: یک کانال زهکشی در انتهای شهرستان نظرآباد از سمت استان قزوین از سنوات گذشته احداث شده که نقش زیادی در خشک شدن این مناطق بیابانی و جلوگیری از ایجاد پوشش داشته است.
وی افزود: برنامه ریزی خوبی برای جلوگیری از گسترش بیابان در اثر زهکشی ارایه شده است.